कार्यसमय सकिन केही मिनेट वांकी रहदा फेरी गांउ घरको याद वल्झेको छ । वाहिर खुलेको मौषम वेला वेला मडारिने चिसो हुदै गएको सिरेटो, वेला मौकामा कहिले घर जानी हो भनेर आउने फोन कलहरु । मौषम कम्ती मादक वनेको छैन । वजारमा चहलपहल शुरु भएको छ । किनमेल गच्छे अनुसार चलेकै छन । सक्ने मलमा होलान नसक्ने सडक पेटीमा वार्गेनीगं गर्देछन ।
आज द्धादसी तिथी सकेर मौलावाट यज्ञदाईले फोनमा भन्नुभयो । हैन खराल बा पनि निस्के खाना खाएर आगंना पल्ट्याछु । तिमरु कैले आउनी हउ? दशै आउदै गर्दा गांउ घरको रौनक वदलीएको छ । कपाल खौरेर पितृलाई पिन्ड दिनेहरुको माचो छ । वेदुवाहरु पुजाको कुटुरो वोकेर हस्यागं फस्यागं दगुर्दै छन ।
कोही दशैकालागि घर रंग्याउन माटोको जोहोमा छन कोही हरिया सालका पात टिप्दैछन ।

“मैले सुन्दरताको लागि फूललाई जोगाइराखेको थिएँ, तर चरा आई त्यही फूलको रस चुसेर गयो ।”
मकै थन्क्याएपछि किसानहरु धान नपाकेसम्म फुर्सदिला वनेका छन । कोही परिवारको खुसीकालगि आफ्नो पसिनाको कमाइ पठाउन IME को लाईनमा वसेका छन । यताको खुसी भन्नु त्यही पसीना त हो नी । तिनका पसिना दशमीको दिन अक्षताका रुपमा निधारमा रंगिने अधिंकाशं नेपालीको नियति हो । ती परदेशी दशैको दिनमा पनि फुर्सद नपाएर परिवार र आफन्त कल्पदै पसिना वगाइरहदा हुन ।
यताको आंग ढाक्ने तिनै पौरखी हातहरु यो दशैमा आउन पाइएन अर्कोमा त आउछु भन्दै परिवारसंग फोनमै सुसाउदा हुन ।
शरद आउदै गर्दा मौषम पनि कम्ती रंगिन वनेको छैन । घरी आकाशमा वादलका झुल्का देखिन्छ त घरी निख्खर घाम, घरी हपक्क न्यानो त घरी चिसो सिरेटो ।
यसै रंगिन मेसोमा फेसवुके मीत्र खेमराज गांउलेले खिचेका अनेक रंगिन तस्विरहरुले मलाई पनि गांउ घरको झझल्को गाढा वनाएको छ ।

प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्रागंणमा एक हुल गायकहरुले आफ्ना दिवंगत मित्रको स्मृतिमा
“गोरेटो अनी उस्तै छ गल्ली
तिमी कतै वदल्यौ की….
ऐ प्रिये….”
गाएर भर्खरै झौक्राँएका छन । चल्तीको युट्युववाट यति मर्मस्पर्शी गीत सुनेपछि मेरो औलापनि कि वोर्ड तीर तानिएका छन । त्यति प्रिय खवरहरु छैनन ।
“वारी जमुना पारी जमुना ,
जमुनाको फेदैमा मनकामना ….”
गाएर लोक गीतमा छुट्टै वहार ल्याएका खेमराज गुरुगं वितेको केही समयमै अर्का प्रिय गायक सुनिल वर्देवा दिवंगत भए ।
देशमात्र होइन गांउ घरका पनि प्रिय छैनन खवरहरु । मेरा वाल सखा पन्डित माइला – (केशव) ले भखैरै खुइय तानेर वताए ः सई खवर त त्यति राम्रो छैन नी । पछिल्लो समय कइन्डाडाका पन्डित शिवको खवरविहिन अवस्था पछि अतितमा झोक्राएको समाज थप चिन्तामा परेको छ । त्यसैले शिवका दाई केशवले लामो स्वाश तानेका छन ।
“वादा तेनु
याद रखणा….. …”
भन्दै मौला चौपारीमा गीत गाउने शिव परिवारको सम्पर्कमा नरहेको धेरै दिन वितिसक्यो । फर्केर आउने सवैको आग्रहपूर्ण विज्ञप्ती पत्र पत्रिका देखि फेसवुकको भित्तो भरी छरीएको छ । शुभ चिन्तक सवै शिव आउला, उसलाई केही नभएको होस भनेर अपेक्षा गरेका छन ।
कलिलैमा पिताजी गुमाएको शिव पछिल्लो समय वैवाहिक जीवनपछि पोखरामा ववसायीक संघर्षमा रहेको थियो । आफ्नै सर्कलमा रमाउने शिव प्रत्येक पल्टको मेरो पोखरा वसाइमा भेट हुने मध्येमा पर्दथ्यो । राष्टवैंक चोकवाट रत्न चोक नजिकै भएरपनि होला शिव र मेरो भेट प्रत्येक पोखरा वसाइमा निरन्तर भइरहन्थ्यो । जंहा भएपनि शिव सुरक्षित होस अहिलेलाई सवैको यति नै कामनाको खांचो छ ।
दशै आगमनको पूर्व सन्ध्यामा सोह्र श्राद्ध शुरु भएको छ । केश मुन्डन गर्ने र पितृ तर्पण गर्नेहरुको माहोल छ यति वेला । आउदो दशैको शंकेत हो यो पनि । शरद यामको खुलेको मौषममा गांउ घरमा लिपपोत र सरसफाइ पनि चलेकै छ ।
वुढा वुढीले कुरेको गांउ अव केही समय गुल्जार हुनेछ । चिसो सिरेटो चल्ने मासमा मानिस गांउवाट फर्केपछि फेरी त्यहा केटा केटी, वुढा वुढी र चिसो सिरेटो मात्र्रै रहने छन । शुदूर देशमा रहेको परदेशीले गांउ मिस गर्ने वेला हो यो । परिवार, साथी ्भाई र आफन्त मिस गर्ने वेला हो यो ।
क्षेत्रपालको सप्तमी पुजा नवमी वा द्धादसीको आलम यात्रा । नवमीका सेलका वास्ना र दशमीको साइतको टिको दशै भन्नु यति मात्र होइन । देश परदेश वाट आइपुगेका वन्धु वान्धव, डांडामाथीको जुन वनेका वृद्धवयका हातका टिका र आशिर्वाद । कम्ती मोहक हुदैन दशै छेकोमा गांउ । काम वाध्यताले यी सव मिस गरेर कार्य क्षेत्रमा खटिनु पर्दा पीडा वल्झिदो हो ।
समयको रित हो या परिस्थितिको खेल सारा चीज मीस हुदा पनि परदेशमा रहनु पर्ने वाध्यतामा रहेका तमाम मित्रहरुमा दशै आउदै गरेको यो छनक ।

स्मृतिहरु वल्झिीदा अनेक दृष्यहरु आखैमा नाच्दछन । विहान सांझ कक्षामा वोलीरहदा होस या कसै संग गफिदा म वेहोसीमै पुराना यादहरुमा मग्न हुन्छु । थाहा छैन समृतिहरु सवैका आंखामा यसैगरी नाच्छन की मेरोमा मात्रै? कसैसंग शेयर गरेको छैन । तिजका रमझमपछि शुरु हुन लागेका १६ श्राद्धहरु, खुल्दै गएको शरदको मौषम, आउदौ वडा चाड दशै र वजारमा देखा पर्दे गएका यस्तै रौनकमा मलाई फेरी स्मृतिहरुले गांजेका छन ।
मनिसलाई वर्तमानको उपलव्धीले विगत भुलाउदो हो । या भुलाउने अभीनयमा पुर्याउदो हो । म जस्तो ग्रामिण परिवेशवाट, मेला पात वाट शहर छिरेको ग्रामिण युवकका लागि ती चिज प्रिय छन । र त मेरो स्तुतिमा घरी घरी तिनै चिज आइरहन्छन ।
मेरो स्मृतिमा भन्जिगंको पहिरोले वास गरी रहन्छ । विरंग्दी तिर भन्दा पहिरातिरका यादहरु अझै कडा वनेर वसेका छन । वर्ष भरीमा हिंउदमा मात्र घांस पातका लागि चालु रहने पहिरो हाम्रो रमाइलो गन्तव्य थियो । सार्वजनिक रुपमा रहेको पैरोमा मानवीय क्रियाकलाप वर्षाका कारण शुन्य हुदा दशै छेक घांस दाउराका लागि गोठालाहरु उर्लेर पुग्दथे ।
लर्केको खर, सुकेका दाउराको भारी वांधेर उकालो उक्लीनीको हुलमा मेरा अलावा, मेरो वाल सखा छांया, कइन्डाडा टिकेदाई, कात्तिके वाइ.पी, खराल पुरुषोत्तम, दुर्गा र चिन्तामणी दाइहरुको हुल हुन्थ्यो । भन्जिगंको चौपारीमा भारी विसाएर पसिनाले भिजेका सट सुकाउदै पहिरातिरको चिसो हावा खानुको मजा नै वेग्लै हुन्थ्यो । रौसे स्वभावका कात्तिके फर्सूकाका पनि केटाहरुसंग गीत गांउदै रमाइलो गर्न खुव रमाइलो मान्दथे ।
ती दिन कठिन थिए । परन्तु प्रिय थिए । समयको लहरमा बयली खेल्दै ती बाल सखाहरु कुन परदेशको कुनामा परिवार मिस गरीरहेका होलान या यतै कतै स्वदेशकै आपाधापीमा कुद्दै होलान । म तिनै मध्येको एक पात्र घरी घरी आइरहने स्मृतिलाई आकार दिन खोजी रहेको छु । स्मृतिहरु शेयर गर्नु कम्ती प्रिय हुदैनन मेरा लागि । त्यसैले त विर्घा व्लगमा आपाधापीका बीच आएर सुसाउन, पुराना स्मृतिहरु वल्झाउन र स्मृतिका पत्रमा सुरक्षित भएका मित्रहरुलाई चिहाउन मन लाग्छ ।
स्मृतिमा आइरहने प्रिय पात्र मौले रमेश अतितमा विलाएको पनि वर्षौ भयो । मित्रहरुका लागि ज्यान दिने रमेश क्क्क्क्क्…… क्क्क्क्क्क्क्क गरेर हांसेको आवाज कतै कानमा गुन्जिरहन्छ । रुख घांस गाय झार्न मौला आउदा चौपारीमा रमेशसंग लुकी लुकी खुकरी चुरोट तन्काएको हिजो जस्तो लाग्छ, भुष्टुंग वसाई गएपछि पुरानो भएको मौलाको घरमा पसल राख्न रहर गरेको हिजो जस्तै लाग्छ । हर दशैमा ५ रुपैया वोट फ्लास खेलेको र तास चोरेको हिजो जस्तै लाग्छ । यद्यपि रमेशका समृतिहरुमात्र छन यतिवेला ।
खाली यी विषयहरु स्मृतिमा अल्झिएका छन । न पहिरो पहिरो रहेको छ । न घांस र मेलापात जाने मित्रहरु गांउमा छन । न त ति पुरानो वाल्यकालको निस्फिकृ आनन्द रहेको छ । हर जिम्मेवारीले थिचेको छ । सोसल नेटवर्कीगं साइटले केही सखाहरुसंग अपडेट त दिएको छ । तर अपनत्व छैन । त्यही परिवेशमा वसेर तिनै मित्रहरुसंग मच्चि मच्ची कुरा गरेकाको आनन्द कंहा म्याासेन्जरमा पाउनु । फगत यो त एक औपचारिकतामा रहेको छ ।
कतिमा कृतिमता छ । आत्मीयता छैन । सफलता छ शुख छैन । श्रोत छ र पनि अभाव छ , रिक्तता छ । यही रिक्तताका बीच म विगत खोतल्ने जमर्को गरेको छु । जसले एउटा शुदुर गांउको अतित झल्काउछ । भन्जिंगको पिपल छैन । भन्जिगंमा घर्सेनीहरुलाई पानी खुवाउनी मोहनीलाल खराल पनि छैनन । उनी वस्ने घरको अस्तित पनि छैन । नेवार कान्छादाई वृद्धवयमा छन । उनको वसाई भुष्टुंग छ । यद्यपि नेवारी कुवाको अस्तित्व भन्जिंगमा छ । सुदार डांडा छ । शुदारहरुको वस्ती लोप हुदैछ ।
मौलाका भयर छन । भयर जस्तै एउटा जिउदो इतिहास नरदेव यसै साल स्वर्गे भएका छन । हामी केटाकेटीले चोरेर खाने मौलेको लिचीको रुख छ तर रमेश छैन । लास उठेको घर जस्तो शुनसान भएको छ भन्जिंग र मौला । कुनै वेलाका गुलजार यी वस्तीहरु संभवत यो जुनीमा सायदै गुलजार देख्न पाइएला ।
चांड वाड आउछन गांउ मिस हुन्छ । एक्लै गांउमा सुसाइरहेकी आमालाई सोध्छु आमा तिजमा नाचगांन कंहा कंहा भयो? दिदीहरु को को आउनु भयो ? आफुले पाउने पेन्सनको समेत वारेस दिएर एक्लै गांउमा वस्न रुचाउने आमा फोनको अर्को टुंगोमा सुसाउनु हुन्छ । को छ र गांउमा रमाइलो हुन? तिमेरु दशैमा आउछौ केही दिन यता उता गर्छौ । त्यही दशैमा हो रमाइलो भएपनि नरमाइलो भएपनि हुने । गांउमा सवै मै जस्ता वुडावुढी छौ । कस्ले वजाओस खैजडी, कसले गांउस चेलीका विरह । आमा भन्नुहुन्छ असम त गाविस भवनमा पनि कोही जम्मा भएनन । म पनि घरमा टीभी हेरर वसे । हुन त चाडपर्वका स्वरुपहरु फेरिएका छन । यी पर्व आत्मिय भन्दा पनि देखावटी वढि भएका छन । यद्यपि मेरो स्मृतिमा भने तिनै तिजका अर्चलेका नाचगांन, तिनै पकौडी आवैका समोसाका सुगन्ध, त्यही जनतामावीको ग्राउन्ड भएर वग्ने कुलो, तिनै रुप्प्याका दुइटा आउने सिठ्ठी । तिनै आमा दिदीहरुका सुरिला स्वरहरुको छमछमी । तिनै कटवालले सिलाएका निला र धर्के नंया हाफ पेन्ट र सर्टका मगमग नंया कपडाका वासनाहरु नकैमा आइरहेका छन ।

यतिवेला बा हुनुहुन्न । बा का संझनाहरु जीवन्त छन । हुनत निश्चित तिथी मीति तोकेर मनाइने श्राद्ध, दशै या तिहार वाहेकका चाडहरु मेरो रुचीका विषय होइनन । यद्यपि आजको प्रवित्र भाद्र कृष्ण (कुशै) औशीमा पीता या पीतृहरुको संझना गर्नु हरेक पुत्रको कर्तव्य हो ।
२०५३ सालको पौष २३ गते शुक्लपक्ष प्रतिपदाका दिन मैले आफ्ना पुज्य बा लाई गुमाए । ७३ वर्षको उमेरमा बा जानुभयो । उमेर ठिकै भएपनि अनेक रोगले च्याप्दै लगेपछि उहांलाई बचाउन सकिएन । मिसन हस्पिटल तानसेन पाल्पामा केही समय उपचारपछि पाटन हस्पिटल काठमाण्डौमा उंहाको अप्रेशन भयो । केही समयकोलागि ठिक भएपनि निरन्तरको दमले उंहालाई गलायो । भर्खर प्रवेशिका सकेर तानसेनमा आइए पढ्दै गरेको म अन्तिम अवस्थासम्म बा कै समिपमा थिए ।
अनेक रोगले गलित बा पछिल्लो समय कमजोर देखिनु भएको थियो । २०५३ पौष २३ गते प्रतिपदाका दिन विहानै उंहाले संसार छोड्नु भयो । जीवनभर ननुहाई केही नखाने र शौच गर्दा लुगा फेर्ने बा को नियमित अभ्यास थियो । बा पौष २३ गते विहानै एक घुट्की पानी खाएर जानुभयो ।
आखिर प्रकृतिको नियम नै हो जन्मे पछि मृत्यु अवस्यंभावी छ । कसैको छिटो त कसैको ढिलो मृत्यु भएरै छाड्छ । यो शास्वत नियमलाई कसैले वदल्न सक्तैन ।
पहिलो दिन झन्डै ६ वर्ष पुगेको म फुच्चेलाई बा ले जनता प्रा.वी कट्टीमा लगेर भर्ना गर्दिनु भएको थियो । भर्ना हुने वित्तीकै केही किताव पाएर म मख्ख थिए । घास काटेर फर्किदा आमालाई मैले कम उत्साहले ति किताव देखाएको थिइन । त्यसपछिका मेरा स्कुले जीवनमा अक्षर कोर्न सिकाउने मेरा बा नै हुनुहुन्थ्यो । स्वअध्ययन गरेका बा का अक्षर एकदमै राम्रा थिए । उंहाले कैले कांही ढुंगाले लेखेर पाटीमा केही चित्र पनि कोर्नु हुन्थ्यो । गांउभरीका तमसुक, राजीनामा, वडा मुचुल्का जस्ता लिखत उंहाले नै तयार गर्नु हुन्थ्यो । मलाइ लाग्छ बा लाई कलामा पनि राम्रो रुची थियो ।
हुनत बाले कुनै समय वेलायती सेनामा वसेर काम पनि गर्नु भयो । घास काट्न हिडेका केही ठिटाहरु दोश्रो विश्वयुद्ध ताका सवैलाई व्रिटिशहरुले भर्ति लिने थाहा पाएपछि नाम्लो र हसिया कतै फालेर भर्ति हुन गए । त्यसमा मेरा बा पनि हुनुहुन्थ्यो । यसरी जानेमा बा का अलावा मरेंङदी गणेश प्रसाद, मौले कान्छा वा, कामीडाडे काहिंला वा, चिफल्डाडे साहिला लगायत भएको बा ले पछिसम्म सुनाउनु हुन्थ्यो । ब्राम्हणहरुलाई भर्ति नलिने भएपछि बाले पनि थर वदलेर नरिश्वर पान्डेको सट्टा नरबहादुर खत्री भएर भर्ती हुनु भएको थियो । यसरी बेलायति सेनामा भर्ति भएर जापानी सेना विरुद्ध मलाया (हालको मलेशिया)मा गएर लडेको कंहानी बा ले पछिसम्म सुनाउनु हुन्थ्यो । यही लंडाइमा मौले कान्छा वा ( मौले भुवनका वा) लाई छातिमा गोली लाग्यो । तर संयोगले उंहा वाच्नुभयो र पुरा पेन्सन पाउने गरी फिर्ता हुनु भयो ।
अन्य धेरै विचमै फर्किनु भयो । बा भने लडाइ सकिएको केही समयपछि उंहाको रेजिमेन्ट खारेज भएकाले नाम कटाएर फिर्ता हुनुभयो । नाम कटाएर फर्किएपनि वेलायत सरकारले दिएको वेल्फेयर पेन्सन आज पर्यन्त हाम्रो पारिवारिक आम्दानीको श्रोत वनेको छ । ह्यान्डराइटिगं राम्रो भएको र सुनेको कुरालाई तत्कालै कपीमा उतार्न सक्ने भएकाले तत्कालिन संचार माध्यम आकाशवाणीको रेकर्ड उतार्ने काममा पनि केही समय उंहाले काम गर्नु भएको थियो ।
लाहुरे वनेर फर्केपछिको समय बाले संस्कृतको स्व-अध्ययनमा विताउनु भयो । शिखरनाथ भाष्य, कौमुदी, श्रीमद्भागवत महापुराण, वेद, चन्डी, गीता लगायतका अनेक पुस्तकहरु हाम्रो घरमा सुरक्षीत थिए । हिमलाल बा संग मिलेर शिखरनाथ भाष्यको नेपाली अनुवाद निकाल्ने उंहाहरुको अभियान भने पुरा हुन पाएन । केही समय संगै वसेर खुव मेहनतका साथ अनुवादमा उंहाहरु जुट्नु भयो । खै के कारणले हो यो काम भने पुरा हुन पाएन । अहिलेपनि हिमलाल बाले उंहाहरु दुइ जनाले अनुवाद गरेको कपी सुरक्षीत छ भन्नु हुन्छ ।
अली ढिलो स्वभाव भएपनि काम राम्रो संग सम्पन्न गर्ने स्वभावका बाले हाम्रो पढाइलाई खुव जोड दिनुहुन्थ्यो । परिवारमा अलि राम्रो पढ्ने र सधै फस्ट हुने दिदी, ठिकै पढेपनि राम्रै नंवर आउने दाई र कम पढ्ने कम जान्ने मेरो स्वभावको बाले तुलना गर्नु हुन्थ्यो । मेरो पढाइ देखेर बार-बार चिन्तित हुने बालाई मैले पछिल्लो समय पढाईमा राम्रै गरेको देखाउन नपाएकोमा ठूलो पछुतो लाग्छ ।
बालाई ज्योतिष शास्त्रमा पनि थोर वहुत ज्ञान थियो । अव यसपल्टको शनीश्चरको दशाले मलाई छोड्छ जस्तो लाग्दैन भन्दा भन्दै बा त्यही समयमा जानुभयो ।
हुनत अहिले बा का समकालिनहरु धेरै जना यस धर्तिमा हुनुहुन्न । अहिले कामीडाडो काहिला बा पनि गत महिना स्वर्गे हुनुभयो । हिमलाल बा भने सक्रिय जीवनमै हुनुहुन्छ । मौले हजुरबा वितेको केही वर्ष भइसक्यो । शालिकराम बा कैनडांडा, पन्डित मोहनीलाल, खराल मोहनीलाल, चन्द्रकान्त बा, मौले ग्वाइला बा लगायतका धेरै बाहरु दिवंगत भइसक्नु भएको छ । लाग्छ उंहाहरु (पीतृ)कै आशिर्वादले हामी जेनतेन चलिरहेका छौ ।
आज कुशे औशी अर्थात वावुको मुख हेर्ने दिन कलिलै दिनमा बालाई गुमाएको म, मेरा बा र तमाम पीतृहरु संझिरहेको छु ।

आज साउन शुक्ल पन्चमी अर्थात नाग पन्चमी । घर घरका ढोकामा नागको तस्विर टागी पुजा गरी नागको आराधना र सर्पको भयवाट आफुलाई रक्षा गर्ने पर्व । नाग पन्चमीवाट चाडहरुको लस्कर शुरु हुन्छ । घरको ढोकामा नाग टासी पुजा गर्नाले चट्यागं, सर्प र विच्छीको भयवाट समेत मुक्ति मिल्ने लोक विश्वास रहेको छ । लिच्छवी राजा मानदेवको पालमा वि.सं ५२१ वट शुरु भएको यस पर्वको ठूलो सांस्कृतिक महत्व रहेको छ ।
शहरमा चाडपर्वको स्वाद हामी जस्ता गांउवाट आएकाहरुका लागि त्यति मिठो लाग्दैन । आफ्नै गांउ ठांउ नै यस्ता पर्वकालागि उपयुक्त हुन्छन । यद्यपि अनेक वाध्यताले शहर छोड्न नसके पछि साधारण ढंगवाट भएपनि पुजा आचा चलिराखेकै छ ।
गांउको नाग पन्चमीको रौनक नै वेग्लै हुन्थ्यो । आजभोली जस्तो प्रेसमा छापिएका नागका फोटा त्यो वेला पाइदैनथे पाइएपनि सिमित शहरमा मात्र पाइन्थे । मेरो शुदुर गांउमा हातले सादा नेपाली कागजमा लेखेर नै नागका तस्विर वन्दथे । चित्रकलामा शोखिन मेरा बा यस्ता नागका चित्र वनाउन सिपालु हुनुहुन्थ्यो । आमाले सन्जे वाल्ने मौला घरको मैरीका छेवैमा वसेर बाले नागका चित्र कोर्नुहुन्थ्यो ।
नेपाली कागज हाम्रो घरमा अटुट हुन्थ्यो । गांउका तमसुक, राजीनामा वा अन्य लिखतकालागि धेरैले बा लाई संझीने भएकोले होला बा तान्छिन जांदा वा स्यागंजा जादा नेपाली कागजका ताउ वोकेर आउनुहुन्थ्यो । त्यस्तो कागजलाई त्यो वेला पहाडीया कागज पनि भनिन्थ्यो । धार मिलाएर साइजमा ल्याइएका त्यस्ता नागका चित्र मौला देखि कइन्डाडांसम्म पुग्नेगरी बाले कोर्नुहुन्थ्यो । पुछारमा वान्की मिलेका अक्षरमा अगस्तस्यो, पुलस्तस्य यस्तै केही श्लोकहरु लेख्नुहुन्थ्यो ।
नाग पन्चमीको दिन विहानै घरमा पुजा आचा पछि नागको फोटो मुल ढोकामा टासिन्थ्यो । नागकालागि भनेर विहानै शितको दुवो टिप्नु, नाग टास्न गाइको शुद्ध साजी गोवर ल्याउनु, आप पिपलका पात खोज्नु र पुजाकालागि लावा वनाउनु प्रत्येकका आ आफ्नै काम हुन्थे घरमा । आमा र दिदी लाबा भुट्नुहुन्थ्यो । म दुवो टिप्न र आप पिपलका पात खोज्न लाग्थे भने दाई गाईको गोवर लिन लुंछेली वा मौलेका घरतिर दगुर्नुहुन्थ्यो ।
परिवारका गच्छे अनुसारका काम थिए । घरको विधिवत पुजापछि दाई र मेरो दौडा दौड शुरु हुन्थ्यो राना रुक वहादुरका देखि गनवहादुरका घरसम्म नाग टास्न । हुनत बा त्यतिवेला पुजा आचा गर्नुहुन्थ्यो । त्यसैलेपनि होला बा का जजमानकोमा हामी नाग टास्न पुग्थ्यौ ।
नाग पुजाका अनेक उपक्रम होलान तर म मुल ढोकामा डोको घोप्ट्याएर त्यस माथी चढेर नाग टास्दा विछट्टै आनन्द महसुस गर्थे । अहिले नाग पुजाका स्वरुपहरु फेरीएका छन । प्रेसमा छापिएका चिल्ला र रंगीन नागका फोटा पसल पसल किन्न पाइन्छ गांउ घरमा पनि । तैपनि ती नेपाली कागजमा कोरिएका व्लयाक एन्ड ह््वाइट नागका चित्र । हरियो दुवो र फुलहरु, मगमगाउदा लावाका सुगन्ध । तिनको ओर्जिनल टेष्ट अहिले सायदै पाइएला । रंग उड्डै गरेको यो व्यवसायीक शहरीया जीवनमा पनि स्मृतिका नाग पन्चमीको झझल्को मलिन वनेको छैन ।
लगातारको लामो झरीपछि पुरै खुलेको निलो आकाश, चाड पर्वको शंकेत स्वरुप लागेका टाकिला घाम र पर्वको रौनक बीच मैले मेरो गांउ मिस गरेको छु । मेरी वुढी आमा मिस गरेको छु । प्रोल्लास सिन्धुलीयाले २०७२ सालको कविता महोत्सवमा प्रथम पुरस्कार जितेको कविताको पंक्ती जस्तै यो साढे दुइ आने मेरो शहर र अनन्त फैलिएको मेरो गांउ । यंहा गमलामा फुलाइएका फूल र मेरो गांउमा बारीभरी आफै फक्रिएका पालुवाहरु, यहाको पिंजडाको सुगा र त्यहाका रुखै रुख चिरविर गर्ने चराहरु । यंहाको कृतिम हासो र त्यहाका कलिले स्कुले नानीहरुको मुस्कान मिस गरेको छु । चराले अनेक दुख गरी हुर्काएर अनन्त सम्म आफ्ना सन्ततीलाई उड्न पठाउदा वदलामा केही अपेक्षा गर्दैन सन्तान वाट अपेक्षा गर्ने त हामी मान्छे मात्र हौ ।
आफ्ना सन्ततीवाट कम अपेक्षा गर्दै त्यही वन फुल फुलेको गांउमा रमाएका तमाम अभिभावकहरु प्रति समर्पण गर्दै आजको नाग पन्चमीको समस्त हिन्दुजनमा शुभकामना ।
(तस्विर: विष्णु थापा)

नारायण पान्डे
स्याङजा विर्घा देखि काठमाडौंका लागि दिवा रेल सेवाको टिकट लिएर विहान ४ बजे मेरो सिटमा बसेँ । हुनत विर्घा देखि काठमाडौंका लागि डाइरेक्ट उडान नभएको होइन तर म त्यति हतारमा पनि नभएको र तुलनात्मक रुपमा हवाई सेवा भन्दा रेलको यात्रा नै सस्तो पर्ने हुँदा, रेलमै यात्रा गर्ने निर्णय गरेँ ।
अध्ययनको सिलसिलामा आँफु जन्मेको, हुर्केको र क, ख देखि एस.एल.सि. परिक्षा उत्तिर्ण गरेको मेरो जन्मभूमि छाडेर काठमाडौँ बस्न थालेको पनि एक दशक वितिसकेको थियो तथापि अझै पनि कहिले काँही गाउँ पुगेर काठमाडौँ फर्किन भन्दा आगडि कतै कतै चसक्क दुखेको अनुभुति हुन्छ । १० वर्ष अगाडि गाउँमा न त साइन्स क्याम्पस थियो न त अन्य संकायका कलेजहरु । बाध्याताबस जन्मभूमि छोड्नु परेको थियो । तर आज लोकतन्त्रका पूनर्वाहाली सँगै गाउँमा पनि शहरमा जस्तै पर्याप्त मात्रामा सबै जसो संकायका विश्व विद्यालयको स्थापना भएको छ ।
विरामी पर्दा हस्पिटल जान हतार हतार गर्नुपर्ने थियो तर अहिले त गाउँमै पर्याप्त मात्रामा अस्पताल र औषधालयहरु छन् । पहिला पहिला जस्तो घण्टै लगाएर पानी लिन जान पर्ने अवस्था छैन, अहिले त घर घरमा धाराहरु जोडिएको छन् । पानीको सुविधाले, सडक र बजारको सुविधाले होला विदेशिने युवाको संख्यामा पनि कमि भएको छ । यसै पालि पल्लो घरको रामु र तल्लाघरे श्यामु पनि विदेशबाट फर्किएछन् गाउँमै तरकारी खेती र बाख्रा पालन गर्न सुरुगरेछन् अनि विदेश नफर्कने निर्णय गरेछन् । त्यो सुन्दा मन असाध्यै हौसियो । पहिला पहिला राजनीतिक द्धन्दको कारणले एक किसिमको विशृङखलता विश्वासहिनताको वातावरण सिर्जना थियो तर अहिले त गाउँमा आमा समुह, क्लबहरु र उपभोक्ता समूहहरु मिलेर नमूना समाज निर्माण गर्न तत्पर रहेछन् । एकले अर्कोलाई मर्दा पर्दा सहयोग र सद्भाव राख्ने, घरभित्र र बारिमा सिमित हुने महिलाहरु पनि शिक्षा लिएर पढ्न लेख्न र यती सम्म कि आफैले इन्टरनेटको माध्यामबाट सञ्चो विसञ्चो आदान प्रदान गर्ने भइसकेका रहेछन् ।

आजकल त गाउँमा श्रीमान् श्रीमतीका बिचमा हुने झैझगडाहरु पनि न्यूनता आएको रहेछ, सम्बन्ध विच्छेद, जबरजस्ती करणी जस्ता समाज विरोधी क्रियाकलापहरु त ठप्पै भएका छन् । वास्तवमा लोकतन्त्रको पूर्नवाहाली र गणतन्त्रको स्थापना सँगै विकास र सामाजिक पूर्नसंरचनाका कार्यक्रमहरुले मेरो गाउँ मात्र होइन पूरा नेपालको बस्तिहरुमा पविर्तन ल्याएको छ । स्कुलमा गएको बच्चा समयमा नै घर आइपुग्छ, हाट बजार गएकी छोरी निर्धक बजार गरेर घर फर्कन्छे, मानिसहरु व्यक्तिगत जीवनशैलिमा मात्र नभई सामाजिक तथा वातावरणिय संरक्षण र सन्तुलनमा आफ्नो जिम्मेवारी बोध गर्न थालेका छन् । सरकार पनि जनताप्रति उत्तरदायि भएको छ । स–सानो घटना देखि, ठुला–ठुला प्राकृतिक विपत्ती तथा अन्य विपत्तीको पूर्व तयारी गरिएको छ ।

साच्चि भनौँ त नेपाल एक सुन्दर समृद्ध मुलुक बनेको छ । अघिल्लो महिना भएको संयूक्त राष्ट्र संघको महासभामा नेपाललाई शान्ति क्षेत्र घोषणा गर्ने प्रस्ताव बहुमत बाट पारित भएको छ ।

विगत पाँच वर्ष यता नेपालमा लाखौंको संख्यामा पर्यटकहरुको आगमनमा वृद्धि भएको छ । पर्यटकको लागि बस्न, खान र रमणिय स्थानको अवलोकन गर्न कुनै असुविधा छैन भने अर्का तिर सुरक्षाको पनि त्यत्तिकै कडा व्यवस्था भएको छ । यथार्थमै हिजोका दिनमा राजनीतिक पार्टि र नेताले स्विजरल्याण्ड बनाउने कुरा आज सत्य साबित भएको छ ।

वार्षिक उत्पादन हुने दक्ष जनशक्ति, बेरोजगार बस्नुपर्ने वा दुतावास धाउनु पर्ने अवस्था रहेन अब, गुणस्तरीय शिक्षाको लागि भारत लगायत अन्य मुलुकमा जानुपर्ने बाध्यता पनि छैन । पोहोर साल मात्र नेपालको त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा पाँच हजार भन्दा बढीको संख्यामा विदेशि विद्यार्थी अध्यायनको लागि आएका रहेछन् ति मध्ये सबभन्दा बढि भुगर्भ–शास्त्र, वातावरण विज्ञान र नेपालको सामाजिक साँस्कृतिक अध्यायनमा आउनेको संख्या बढि छ भन्ने थाहा पाएको थिए ।

त्यस्तै जातिय भाषिक वा क्षेत्रगत विखण्डन समाप्त भएका छन् । राष्ट्रियता अझै मजबुद भएको छ । सद्भाव र भाइचारा बढेको छ । यसको एउटै कारण हो सरकारको सन्तुलित विकास निति, अब पहिला पहिला जस्तो हचुवामा नीति निर्माण गर्ने शैलि समाप्त भइसकेको छ । पहिला पर्याप्त अनुसन्धान पछि मात्र नीति नियमहरु निर्माण हुन्छन् । स्थानिय तहका समस्या समाधान गर्नका लागि शशक्त स्थानिय सरकार छ भनौ त्यस्ता सरोकारवाला निकायको रेखदेख र अनियमितता नियन्त्रणका लागि मानव अधिकार आयोग उपभोक्ता समिति तथा अन्य विभिन्न स्थानिय समितिहरु सक्रिय छन् । रोजगारी वा अवसर प्राप्तीको लागि सोर्स फोर्सको आवश्यकता छैन । यहाँ दक्ष र सबल जनशक्तिले पहिलो प्राथमिकता पाउँछन् त्यसैले होला पछिल्ला वर्षमा हत्या, हिंसा र आत्महत्या जस्ता घटनाहरुमा ठुलै न्यूनिकरण भएको छ । अस्पतालहरुमा डिप्रसेन र ग्याष्ट्रिक विरामीहरुको संख्यामा पनि न्यूनिकरण आएको छ । यो वर्ष त सुदुरपश्चिम गाउँहरुमा पनि महामारि जस्ता समस्याहरु देखिएनन्। नेपाल सरकारले त्यसको लागि पूर्व योजना अनुरुप कार्यक्रम सञ्चालन गरेको रहेछ । महाकाली र सेतीले पनि क्षति पुर्याउन पाएन ।

राज्यको नजरमा कोहि सानो कोहि ठुलो रहेन आज । समान वितरण र अवसरहरु प्रदान गरिएको छ । कोटा सिस्टम जस्ता सकारात्मक विभेदका नीतिहरुले पनि राम्रो सफलता पाएका छन् । साच्चै नै पिछडिएका र न्यून स्तरका समुदायलाई सक्षम बनाएको छ। अस्ति मात्र रेडियो नेपालमा सरकारका एक मन्त्रि भन्दै थिए अब कोटा सिस्टम राखि राख्न पर्ने अवस्था छैन, महिला, दलित, जनजाति, अपाङ्गहरु सक्षम भइसकेका छन् उनीहरुका लागि पर्याप्त अवसर उपलब्ध छन् ।

त्यस्ता कुरामा मात्र होइन, आर्थिक रुपमा पनि नेपाल समृद्ध भइसकेको छ । प्रत्येक व्यक्तिको जीवन बिमा गरिएको छ । गरिबीका कारण आधारभुत तथा अन्य सामाजिक साँस्कृतक आवश्यकताबाट कुनै नागरिक बञ्चित हुनु परेको छैन । साउँको रिनको बोझले छोरा छोरी स्कुल पठाउन नसक्ने अवस्था रहेन । साच्चिनै नेपाली जनताको सपना साकार भएकोछ । नेताले देखाएको सपनाहरु पूरा भएका छन् ।

चार जात छत्तिस वर्णको फुलबारी साच्चिनै यथार्थमा परिणत भएको छ । धर्म र वर्णका आधारमा कुनै भेदभाव रहेन । पशुपतिको आगनमा अब्दुल सलिम रमाउन सक्छन् । यशु ख्रिष्ट र शिवहरु सँगै हातेमालो गरेर हिड्छन् । आहा कति खुसि लाग्छ ।

धर्म, सँस्कृति र नेपालिको कलाको संरक्षणका लागि पनि नेपाल सरकार उत्तिकै सजक देखिन्छ । सबै जातजातिहरु आफ्नै भाषा र भेष भुषामा गर्व गर्छन् भने अरुको सँस्कृतिमा सम्मान । यि यस्तै कुराले नेपाललाई अझ सुन्दर बनाएकोछ । संसारलाई लोभ्याएको छ । विश्वको जुनसुकै कुनाको मान्छे किन नहोस् बुद्धको देश, सगरमाथाको देश नेपाल आउन इच्छा राख्छन् । हुन पनि हो किन नराखुन त यहाँको अतिथ्य सत्कार देखि लिएर, प्राकृतिक मनोरम र सुविधा पनि त्यस्तै छ ।

पहिला, पहिला जस्तो घण्टौ जाममा बस्नु पर्ने अवस्था रहेन अब, आकाशे पुल, गुणस्तर सडक, व्यवस्थीत सहर, स्वच्छ र सफा वातावरणले यसै मन लोभ्याउँछ । सडक दुर्घटना र हवाई दुर्घटना स्वात्तै घटेको छ । नेपाल प्रहरी लगायत सरकारी कर्मचारीहरु हरदम सेवामा खटिएका छन् । भ्रष्टाचार घुसखोरि जस्ता अनौतिक क्रियाकलापमा न्युनिकरण भएको छ । हरेक कार्यालयमा जनसम्पर्क कार्याल्य स्थापना गरिएका छन् । जनगुनासोको सुनुवाई र कार्यन्वयनमा विलम्ब हुदैँन । पहिला पहिला जस्तो सामान्य कामको लागि घन्टौं लाइनमा बस्नुपर्ने अवस्था छैन । दण्डहिनताको अन्त्य भएको छ । साच्चिनै कल्पना गरिएको जस्तो कानुनि राज्यको स्थापना भएको छ । सडकमा अनाथ बालक र बृद्धहरु देख्न पाइदैन, सरकारले त्यस्ता व्यक्तिको सुरक्षा र विकासको निमित्त छुट्टै विशेष व्यवस्था गरेको छ ।

पहिला पहिला हैजा जस्तो बेला बेलामा आउने सिमा विवाद पनि सुन्न पाइदैन, आफ्नो मातृभुमिको रक्षाको निमित्त सिमावर्ति नेपालीले अनाहकमा ज्यान गुमाउन परेको छैन, नेपाल र भारत बिच भएको नयाँ सिमा सम्झौता सँगै सिमा क्षेत्रमा हुने हिंसामा पनि नियन्त्रण भएको छ ।

यस वर्षको एस.एल.सी परिक्षमा ९५% विद्यार्थी उत्तिर्ण भएछन् । पहिला जस्तो लोेडसेडिङको अवस्था रहेन । अब चौबिसै घण्टा विजुलि उपलब्ध हुन्छ । रेमिट्यान्सबाट भन्दा बढी पैसा त विद्युत बिक्री बाटै नेपाल भित्रिने गरेको छ । पहिला पहिला जस्तो पेट्रोल र ग्यासको हाहाकार रहेन अब, सिधै पाइपलाइनको व्यवस्था रहेकोछ । यो देख्दा विश्वास लाग्छ साच्चि कै माक्र्स ले भनेजस्तै संसार परिवर्तनशिल छ र संसारका सबै कुराहरु एक अर्कोको सापेक्षतामा परिवर्तन हुन्छन् । अनि कृतज्ञ हुन्छु महामानव वि.पि. केशरलाले कल्पना गरेको समाजबाद प्रति जहाँ कर्तव्यपालन र जिम्मेवारीबोध सहितको स्वतन्त्रता छ, विलासिपन र ऐयासि होइनन् इमान्दार र कर्मठ नागरिक छ । जहाँ लाचारी सरकार होइन उत्तरदायि र लोककल्याणकारी सरकार र व्यवस्था छ ।

यात्राको क्रममा यस्तै यस्तै पहिला र अहिलेका कुराहरु मेरो मानसपटलमा कुदिरहेका थिए । कति छिटो काठमाडौं आइपुगेछ ।

काठमाडौं स्टेशन नेर
ट्रलि बसको हर्न बजेको थियो त्यस्तैमा एउटा आवाज सुनिन्छ, मामा, मामा ।
झल्यास्स हुन्छु, निन्द्रा बाट बिउझन्छु, नजिकै कोठाको अर्को बेडबाट भान्जा बोलाउँदै हुनुहुन्थ्यो र भन्दैहुनुहुन्थ्यो, अलाराम बजिराखेको छ । बिहानको ५ बजेको रहेछ । बत्ति बाल्न खोजे स्विच त अन भयो तर बत्ति अन भएन, फेरि मैनबत्ति बाले उहि बुढा नेता जस्तै पुरानो सिरक, खण्डीत राष्ट्रिय एकताको भावना जस्तै कतै भुक्क डल्ला परेको रुइ त कतै खाली, विभाजित राजनीतिक दलहरु जस्तै फाटेको खोल, लाजले रोइरहेकी नेपाल आमा जस्तो फरफर गरेको झ्यालको मैलोपर्दा जो सफा हुनु र मैलो हुनुले कुनै फरक पर्दैन, पानीका थोपा नचुहिने धारा जस्तै चरप्प सुकेको थियो मेरो ओठ सायद सपनामा गरेको रेलको यात्राले होला ।

रेडियो अन गरेँ, कायकैरन आइरहेको छ । समाचारमा भन्दैथियो जाजारकोटमा स्वाइनफ्लुको कारणले, १०० औँ को मृत्यु, तराइमा चलिरहेको आन्दोलनमा पाँचको मृत्यु र दर्जनौँ घाइते, स्थीति तनाव ग्रस्त, कुन्नी कता हो सात बर्षिया बालिकाको बलात्कार गरी हत्या, कति तितो थियो यथार्थ । स्वाइफ्लुको भन्दा डर थियो यथार्थको ।

कति खुशि थिए म पाँच मिनेट अगाडि सम्म, यथार्थमा सबै भताभुङ्ग भएको थियो । आजभोलि त म, नेताले बाँडेको सपनामै रमाइरहेको छु र अझै रमाउन चाहान्छु । त्यसैले म अझ जाग्न चाहान्छु ।
(विर्घा ४ घरीपोखरा )

स्यागंजालाई आफ्नो कार्यक्षेत्र वनाउदै झन्डै ३२ वर्ष अगाडी स्थापीत गांउ सेवा परिवार स्यागंजाको २० औ सधारणसभा यही साउन १५ गते शनिवार हुने भएको छ । मन्त्रिपरिषदका पूर्व अध्यक्ष खिलराज रेग्मीको प्रमुख आतिथ्यता तथा उद्योगमन्त्री सोमप्रसाद पान्डेको विशेष आतिथ्यतामा हुन लागेको उक्त साधारण सभाले आगामी कार्यकालकालागि नंया कार्यसमितिको चयन गर्ने छ । साधारणसभामा परिवारको ११ औ स्मारिका कालीगन्डकीको समेत विमोचन हुदैछ ।
लामो समय पछि हुन लागेको साधारणसभालाई विशेष चासोका साथ हेरिएको छ । गैर राजनैतिक चरित्रको विशुद्ध सामाजिक संस्था परिवारले शैक्षीक, चेतनामुलक तथा विकासात्मक गतिविधि संचालन गर्दे आइरहेको छ ।
काठमाण्डौ तीनकुने स्थित ताज पार्टी प्यालेसमा आउदो शनिवार ११ वजे हुने उक्त कार्यक्रममा विशेष गरी चन्डी भन्ज्यागं, आलमदेवी, विर्घा र श्रीकृष्ण गन्डकी गाविसका वासिन्दाको सक्रियतापूर्वक उपस्थिति रहने जनाइएको छ ।

तस्विरमा देखिएको वालक जती अवोध छ त्यती कठिन छ उसको आगामी जीवन यात्रा । विरलै मानिसको जीवनमा घट्ने क्रुर समयको साक्षी वनेको अवोध शिशु अहिले टिचिगं हस्पीटलको वेडमा अक्सिजनको सहाराले वांकी भविष्य पर्खिरहेको छ । नर्स हरुले दिएको केही ल्याक्टोजीनको मद्दतले वालकको जीवन रक्षा गरेको छ । आमाको न्यानो स्पर्स र मातृत्व विहिन वनेको कलीलो शिशुले जीवनका केही राम्रा शंकेत भने देखाएको छ ।
दुई छोरी पछि पुन गर्भवती वनेकी विर्घा ६ मरेंगदा वस्ने विष्णु प्रसाद पान्डेकी श्रीमतीले तेस्रो सन्तानलाई आफ्नो कोखमा हुर्काइन तर उसलाई प्राकृतिक जन्म दिन असफल वनीन । कलिला दुई छोरीलाई घरमै छोडेर “म भाइलाई लिएर आउछु है” भन्दै विदा भएकी उनी अव परमात्मामा लिन भएकी छन । कलिला नानीहरुले भाइलाई लिएर आमा आउने आशमा अझै दिन गन्ती गर्दै छन । साना वालिकाहरुलाई आमा वितेको पत्तो छैन र उनीहरुलाई सहायतकालागि मामा घर वालिगं पठाइएको छ ।
साधारण निमोनीयावाट ग्रशीत ३६ वर्षकी गर्भवती विष्णु पान्डेकी श्रीमतीलाई शुरुमा पाल्पा प्रभाष स्थित लुम्वीनी मेडीकल कलेजमा, पछि मिसन अस्पताल पाल्पामा र त्यसपछि गन्डकी मेडीकल कलेज पोखरामा उपचार गराइएको थियो । अत्यन्त कमजोर शरीर रिकोभर नभएपछि चिकित्सकको सल्लाह अनुसार थप उपचारकालागि काठमाण्डौ ल्याइएको थियो ।
त्रिवी शिक्षण अस्पताल महाराजगंजको अति सघन कक्षमा उपचाररत ८ महिनाकी सुत्केरी उनको व्यथा वल्झदै गएपछि अत्यन्त जटिल अवस्थामा स्वास्थ्य पुगेको थियो । शुरुमा काठमाण्डौ ल्याइपुर्याउदा वोल्दै गरेकी विष्णु पान्डेकी श्रीमतीले विष्णु पान्डेलाई “मलाई जसरी भएपनि वचाउनुस है” भन्दै थिइन । यद्यपि उनको अवस्था अत्यन्त नाजुक वनेपछि चिकित्सकले वच्चा र आमा दुवैलाई जोगाउने अन्तिम प्रयास गरेका थिए । प्रयास असफल भएपछि गत आइतवार अप्रेसन गरेर वच्चा निकालीएको थियो ।
चिकित्सकको अनेक प्रयासका बीच वालक सकुशल रहेपनि अन्तत आमाको दुखद निधन भयो ।
निधनपछि आइतवार अवेर पशुपति आर्यघाटमा मृतकको अन्तिम संस्कार गरिएको थियो । आज ५ दिन पुगेको उक्त शिशु वेला वेला रुने कराउने र विभिन्न हाउ भाउ गरेपनि आमाको न्यानोवाट वन्चीत रहेको छ । हाल आफन्त र दाजुभाइको प्रत्यक्ष रेखदेखमा रहेको शिशु खतरामुक्त रहेपनि पूर्ण स्वस्थ भने भइसकेको छैन । वालकलाई प्रत्यक्ष भेटी उपचारमा संलग्न चिकित्सकहरुसंग समेत कुराकानी गर्नुभएका डा. धन वहादुर रानाका अनुसार वालकको स्वास्थ्य स्थिती सन्तोषजनक र सुधारोन्मुख रहेको छ । तपाई हाम्रा कामना र प्रार्थनाले शिशुको वांकी जीवन शहज वनोस । मृत आत्माको चीर शान्ति शहित नवजात शिशुको स्वस्थ्य भविष्यको कामना ।
(तस्विर: राजेन्द्र पान्डेको फेसवुकवाट)

सुर्य प्र. पाण्डेय
“हाम्रो गौरव हाम्रो सान बिर्घा स्याङ्जा हाम्रो पहिचान” भन्ने मुल नाराका साथ स्याङ्जा जिल्लाको बिर्घा गबिस बाट कामको सिलसिलामा युएईमा रहनुहुने सम्पुर्ण युवाहरू मिलेर २०७० (2013) सालमा स्थापना भएको गाबिस स्तरीय पहिलो सस्था बिर्घा स्याङ्जा सहयोग समाज युएई तेस्रो बर्ष पूरा गरि चौथो वर्षमा पाइला टेकेको छ।
स्थापनाको दिनदेखि नै अक्षयकोष ,मृगौला पीडित,ब्लड क्यान्सर पीडित ,सामाजिक,शैक्षिक तथा धार्मिक क्षेत्रमा सहयोग गर्दै आइरहेको छ।
स्थापनाको तेस्रो वर्षसम्म आइपुग्दा यस संस्थाले सामाजिक कार्यहरु जस्तै पोखराका एकजना मृगौला पीडित,झापाका एकजना मृगौला पीडित, बिर्घा गा वि स का दुबै मृगौला पीडित चुरामनी बि क ,ब्लड क्यान्सर पीडित सान्ती घिमिरे तथा छिमेकी आलमदेवी गा वि स का पिताम्वर रानालाई गरि लगभग रु १,३७,५०० आर्थिक सहयोग गरेको छ।

यसैगरी बिर्घा गा वि स को एक मात्र क्याम्पस कालीगण्डकी क्याम्पसको भवन निर्माणकार्यका निम्ति रु.२५,००० सहयोग गरेको छ।बिर्घा गाबिसका सम्पूर्ण सरकारी विद्यालय तथा छिमेकी श्री कृष्णगण्डकी गा वि स को श्री धुर्बज्योति माद्यमिक बिद्यालय गरि १२ वटा बिद्यालयमा प्रती बिद्यालय रु.११,१११ का दरले जम्मा रु.१,३३,३३२ अक्षयकोष खडा गरेको छ।जसको ब्याजवाट आएको पैसा गरिब तथा जेहन्दार विद्यार्थीहरुको लागि प्रदान गरिन्छ। दुर्गा प्रा वि को शैक्षिक स्तर बढाउनका निमित्त उक्त बिद्यालयको रजत महोत्सवको उपलक्ष्य रु.३१,१११ सहयोग गरेको छ। साथै यस समाजको पहलमा
यस समाजले धार्मिक मठमन्दिरको संरक्षणका निम्ति बिर्घा गा वि स का ५ वटा मन्दिरमा समेत प्रती मन्दिर २०,००५ का दरले रु.१,००,०२५ धनराशिको अक्षयकोष खडा गरेको छ।

सुर्य प्र.पाण्डेय,कृष्ण कुमार पाण्डेय, मित्रलाल पाण्डेय ,प्रेम थापा , धुर्बराज पाण्डेय ,जीवन पाण्डेय तथा अन्य युवाहरूको विशेष पहलमा २/२ बर्से कार्यकाल रहनेगरी सुर्य प्र.पाण्डेय को अध्यक्षतामा सन् २०१३ अप्रिल १९ अर्थात बि.सं.२०७० बैशाख ६ गते शुक्रबारका दिन युएईको दुबईमा बिर्घा स्याङ्जा सहयोग समाज युएई को जन्म भएको हो।
कामको सिलसिलामा युएईमा रहनुभएका सम्पुर्ण बिर्घेली तथा भुपु बिर्घेलीहरु लाई केही समस्याहरु आइपरेको खण्डमा सहयोग गर्ने साथै आफ्नो जन्मभुमिको बिकासका निम्ति सक्दो सहयोग गर्ने उदेश्यले यस संस्थाको स्थापना भएको हो।

भाबी योजना अन्तर्गत बिर्घा गा बि स का सम्पुर्ण सरकारी विद्यालयहरुमा सेतो पाटि (White Board) बितरण गर्ने रहेको छ। साथै आउँदा दिनहरूमा समेत गाउँ बिकासका निमित्त यस संस्थाले अझ विशेष किसिमका कार्यक्रम तथा योजना लिएर जानेछ।
वर्तमान कार्यसमिति :-
अध्यक्ष – मित्रलाल पाण्डेय बिर्घा ५ बुकिडांडा
उपाध्यक्ष – बाबुराम पाण्डेय बिर्घा ४ घरिपोखरा
सचीव – कुमार राना बिर्घा ५ कट्टी गाउँ
सह-सचीव – इन्द्र प्र.पाण्डेय बिर्घा ३ गहलाम
कोषाध्यक्ष- जीवन पाण्डेय बिर्घा ५ चिफल्डांडा
सह-कोषाध्यक्ष- याम ब.परियार बिर्घा ५ हिरण्डांडा
सदस्यहरु –
• डोलराज पाण्डेय बिर्घा ३ गहलाम
• हरिलाल पाण्डेय बिर्घा ५ कट्टी गाउँ
• मनरुपा पाण्डेय बिर्घा ४ मिर्चण्डी
• कुल बि.क. बिर्घा ५ गौतमटोल
• टान ब.थापा बिर्घा ३ बाँसडांडा
सल्लाहकार –
• सुर्य प्र.पाण्डेय बिर्घा ५ चिफल्डांडा
• कृष्ण कुमार पाण्डेय बिर्घा ५ चिफल्डांडा
• लक्ष्मण थापा बिर्घा ७ भुस्टुंग
• राम प्र.पाण्डेय बिर्घा ५ चिफल्डांडा
• मित्रलाल पाण्डेय बिर्घा १ खहरे

केही हजार रुपीयामा कलिलो समय वेचेर म फर्किएको छु । हरेक दिनको दिनचर्या हो मेरो यो । औकात अनुसारको दुइ पांग्रेप्रतिको रुची हराउदै गएको छ । त्यसैले आज म यो छिप्पीदो विहानीमा पैदलै छु । मन मौजी हुन मन लाग्छ । त्यसैले मनले सोचेको गर्छु । आजको पैदल यात्राले कम्ती आनन्द दिएको छैन । म वस्ने लोकन्थली अझैपनि शहरोन्मुख गांउ जस्तो लाग्छ । अलीसान महल वनेका छन, आधुनिकताका अनेकौ क्रम छन, मंहगा सवारी हुइकिन्छन । यद्यपि गाइ डोर्याउदै हिडेका मान्छे भेट्नु, बारीमै पुगेर फर्सीका मुन्टा किन्न पाउनु, अझैपनि मुलको पानी भर्ने मान्छेको जमात देखिनु, वोगा झन्डीएका केराका घरी हुनु ,हरिया मकैवारी र लहलाउदा धान देख्न पाइनु यंहाको गजव विशेषता छ ।
म ग्रामिण परिवेशवाट आएको र गांउको याद आइरहने भएकाले यो ठांउ मलाई रमाइलो लाग्छ । त्यसमाथिका मेरा वाल सखा सुरेश यही छन । भेट नहोस सही, हामी नजिकै छौ भन्ने विश्वासले पनि मानिसलाई उत्साही गराउदो रहेछ ।
म हिड्दै गर्दा धान चवर फालेका मग मग वास्ना आउने निख्खर हरियो मकै वारी क्रस गर्छु मलाई गांउ घर खुवै मिस हुन्छ । घाम जोडले लागेका छन । विहानै फिर फिर वर्षीएको आकाश अहिले सफा छ । वादलको रेश मात्र देखिएको छैन । बन्सो काटेर सफा पारिएको भुइमा मकैका बीच बीचमा फर्सीका मुन्टा लहराएका छन । मकै वारी क्रश नगर्दै धानको मग मग वास्ना आएको छ । खेत धेरै छैनन तर मलाई नोष्टाल्जीक गराउन काफी छन । रोपेको केही हप्तामै चुर हरिया देखिने धानका गांजहरुले मलाई कम्ती रोमान्चित वनाएका छैनन । पिंधमा छिपछिपे पानी छ । त्यसैले धानका गाज फैलिदैछन । वेलैको वर्षाले यस पल्टका वर्षे वाली राम्रो हुने छाट देखिएको छ ।
धान झुलेका खेत क्रश नहुदै आयो आप भन्दै मित्र राष्टका २ थान मित्रहरु हिलो वाटो क्रश गर्दैछन । मित्र राष्टवाटै आएका आंप मित्र राष्टकै मित्रले घर घरमा पुर्याएका छन । म तिनका साइकल र त्यहाको टोकरीमा रहेका लोहोरे आप निध्याएर हेर्छु । लिने हो ? दुई मध्येको एकले सोध्छ । म मुस्कुराउछु मात्र ।
मलाई यिनै आंपले फेरी नोष्टाल्जीक वनाउछन ।
हाम्रो अर्थात डिठ्ठाको आंप खाएर हुर्केको हुं म । कम्ती रसिलो थिएन त्यो आंप । झन्डै १५ वर्ष विते होला त्यो आंपको स्वाद मुखमा नपरेको । वर्षेनी लटरम्मै फल्ने त्यो आप मेरा बा भन्दा पुरानो थियो । बा हुनुहुन्न । बां का संझनाहरु मत्र छन । यद्यपि मेरा बा को प्यारो आंप अहिले पनि छ । वृद्ध छ तर फल्न छोडेको छैन । विहान झिसमिसेमै मकाइ माड्दै झरेका आंप वटुल्न इश्वरी देइसंग घम्सा घम्सी गरेको हिजो जस्तै लाग्छ । तर अहिले यी सवै वसमा छैनन ।
तिर्सना मेट्न यज्ञ दाइलाई सोध्छु । झरेका आंप वटुल्ने को छन र दाई अचाल । उतावाट दाई भन्नुहुन्छ । खै, म पनि ढिलो उठ्छु । पसल तिरै जान्छु । को छन र ख्वै, सामने जाली, वोडधयेरे रामेको केटा केटी होलान, नविनका तिरड आउलान । अचाल त खासै आंपको चासो पनि लाउदैन ।
छिप्पीएको उमेर लाग्दो वुढ्यौली विच दाईको मधुरो स्वर आउछ ।
आमालाई सोध्छु । तर्कारी के छ आजकल? तिर्सना मेट्न सोधेको वुझेर आमा भन्नुहुन्छ । सवै छ । कभेलीका मन्टा यही अगाडी छन । घिरम्ला फल्न लागे । गांउ भरी छन घिरम्ला त । मौला तिर अली अली वोडी फल्न लागे । तिमरु आउन्नौ के रे ? आमा आश गर्नु हुन्छ । ती वृद्ध आमा, हिलो छ्याप्दै हिडेका उकाली ओराली, च्याप्प हातले समातेर चढेका आंपका हांगा, नाम्लाको डोरी वनाएर भेट्नामा वांधेर झारेका कटहर, पाकेका खनिंया, आगोमा पटपटी पोलेका हरिया मकै, वाल्यकाल विताएका ढिक कान्ला र खोल्सा हरेक चिज मिस हुंदा आमालाई भन्छु । धेरै भयो कटहर नचाखेको यसपल्ट त मकै कटहर र आंपको मेसो मिलाएर एकै हप्तालाई भएपनि आउंछु । यद्यपि यो पनि कुरामै सिमति भएको देखेर आमा भन्नुहून्छ । तं भन्छस । आउन्नस केरे । अचाल त पतेउन्न म पनि ।
केही हजारमा साट्ने वानी लागेका घन्टाहरु, सधै भरी चलीरहने कार्यालयका किस्सा, दुर्भाग्य पूर्ण ढंगले फेरी तयारी गर्नु पर्ने परिक्षा, कलिली छोरी, घरमा धेरै समय दिए हुन्थ्यो भन्ने श्रीमती र हाम्लाई पनि भांउ दिए हुन्थ्यो भन्ने अन्य शुभचिन्तकका बीच समयको व्यवस्थापन कम्ती शकश हुदो रहेनछ ।
गांउ मिस हुंदा गुगल सर्च गर्ने जमाना आएपछि म कसरी अपवाद हुन सकुंलार । जे भएपनि यिनै हरफ हरु लेखेर भएपनि गांउलाई कल्पन्छु, संझन्छु र मिस गर्छु त्यही वर्खाले चुर भएको गांउ, मित्रहरु र मेरा विगतहरु ।