आलमदेवी जाने वाटो !
स्याङजास्थित लसर्घाकी आलमदेवी शाह वंशजकी कुलदेवी हुन् । यी देवी स्याङजा जिल्ला आलमदेवी गा.वि.स. वार्ड नं. १ आलमदेवी डाँडोमा रहेकी छन् । आलमदेवीको क्षेत्रफल १५ रोपनी जमीन मन्दिरबाट पूर्व र पश्चिमतिर रहेको छ । यो मन्दिर बनाउन निर्माण सामग्रीका रूपमा काठ, ढुंगा, माटो, सिमेण्ट, सिंगमर्मर, फलाम र ईंटको प्रयोग भएको छ । यो मन्दिर वि.सं. १४७५ देखि १४९५ को अन्तरालमा निर्माण भइसकेको मानिन्छ । यो मन्दिर नागरामा अभिलेख वि.सं. १८४३ को रहेको छ ।

आलमदेवी वरपरका मगर वस्ती !
आलमदेवी शाह राजाहरूकी इष्टदेवी, कुलदेवी हुन् । भारद्वाज गोत्र भएका र गोत्र परिवर्तन गरी काश्यपगोत्र भएका शाह वंशीयकी कुलदेवी आलमदेवी ऐतिहासिक पीठ भएकी शक्तिपीठ मानिन्छ । राजा भूपति राणाजी रावद्वारा ती देवीको स्थापना भएको मानिएको छ । चितौडगढबाट पहाडतिर धर्मरक्षार्थ र प्रजापालन गर्ने उद्देश्यले लागेका र रिडीको बाटो कारीकोट हुँदै लसर्घा पुगेका खान राजाहरूले आफ्नी कुलदेवीलाई आफ्नै संरक्षणमा राखेका थिए ।

आलमदेवी वाट देखिएको विर्घाको मनोरम फाट !
आपूm लसर्घा आई बासवसेको समयमा राती सपना भयो र व्यूझेर हेर्दा आफ्नी कुलदेवीको आलन (झण्डा ध्वजापतका) त्यही लोप भएको पाउँदा ज्यादै अपसकुन ठाने । तर देवीले सपनामा दिएको चेष्टा स्मरण भएपछि आलन लोप भएको ठाउँमा पीठको स्थापना गरी आकाशमा छत (छाना) नराखी विधिपूर्वक पूजा आराधना गर्न थाले । त्यसरी पूजाको आरम्भ गर्ने व्यक्ति पनि राजा भूपति राणाजीराव नै थिए ।
Continue reading →

राजा महेन्द्रको राज्याभिषेकमा नेपाल आएका महान दार्शनिक तथा भारतका राष्ट्रपति डा. सर्भपल्ली राधाकृष्णन् विमानस्थलबाट सिधै शिवपुरी बाबा समक्ष पुगे र सोधे, “तपाईँको शिक्षाको सार के हो ?” बाबाले भने ” म तीनवटा अनुशासन सिकाउँछु… आध्यात्मिक, नैतिक र शारीरिक।” अनि डा. राधाकृष्णन् सोधे ,”समग्र सत्य यति थोरै शब्दमा?” बाबाले भने, “हो।”
शिवपुरी बाबाका शिक्षाका ति तीन अनुशासनलाई व्याख्‍या गर्न डा. राधाकृष्णन्‌जस्ता दार्शनिकलाई नै पन्ध्र मिनेटभन्दा बढी समय लागेको थियो। सन् १८२६ मा केरलाको नम्बोद्री बाहुन परिवारमा जन्मेका शिवपुरी बाबाले सारा संसारको भ्रमण गरेपछि अन्त्यमा काठमाडौँलाई आफ्नो घर बनाएका थिए।

उनको शिक्षाका बारेमा लेखिएको पुस्तक “लङ पिल्ग्रिमेज” का लेखक जे. जी. बेनेटले सन् १९६१ मा भेटदा बाबा १३५ वर्षका भइसकेका थिए। “मेरो बारेमा होइन मेरो शिक्षाका बारेमा लेख ” भन्ने शिवपुरी बाबाले सन् १९६३ को जनवरीमा समाधि लिए। शिक्षा क्षेत्रमा लागेकाहरूलाई फाइदा पुग्ने मनसायले शिवपुरी बाबाका शिक्षा र अनुशासनसम्बन्धी विचारहरूलाई यहाँ समेटिएको छ।
सशक्त मष्तिष्कका लागि नैतिक अनुशासन आवश्यक छ र त्यससँगै कर्तव्य र उपासना। सही जीवन बाँच, परमात्माको आराधना गर, यो नै पर्याप्त छ, यसभन्दा बढी केहि गर्न पर्दैन।परमात्मामा विश्वास गर्छौ भने तिमीले परमात्मालाई नै खोज्नु पर्छ, तर तिमी केहीमा पनि विश्वास गर्दैनौ भने पनि यो देखिने संसारको पछाडि कुनै अर्थ होला भन्ने तिमीलाई लाग्न सक्छ। तिमीले त्यो अर्थ खोज्नै पर्छ र त्यसलाई बुझ्नु पर्छ।
परमात्माले तिमीसँगै ज्ञानलाई पठाएका छन्। ज्ञान तिम्रो मित्र हो। ज्ञानले चाहनासँग अवैधानिक सम्पर्क गरेर दिमागलाई जन्म दियो। दिमागले चन्चलतासँग विवाह गरेर पाँच इन्द्रियहरूलाई जन्म दियो । दिमागले फेरि आशासँग अर्को विवाह गर्‍यो र रिस र लोभ नामक दुइ छोरा जन्मायो। यसरी एउटा परिवार बन्यो र तिम्रो शरिरभीत्र बस्यो। ज्ञान र चाहना बीचको चलखेल अविद्या हो। समय समयमा दिमागले पाँच इन्द्रिय मार्फत त्रास र चिन्ताको अनुभव गर्छ अनि हडबडाउँछ र आफ्नी आमा ज्ञानसँग सहयोग माग्छ। त्यसपछि ज्ञान तिमी अर्थात आत्मासँग परामर्श लिन आउँछ आत्माले आफ्ना परिवार त्याग्न र आत्मामै समाहित हुन भन्छ। आत्मामा ज्ञान समाहित हुनुलाई नै बोध भनिन्छ।
मानिसका तीन खालका कर्त्तव्य हुन्छन् : शारीरिक, नैतिक र आध्यात्मिक। शारीरिक कर्त्तव्यमा जन्म लिनुका दायित्व पूरा गर्ने, बाँच्नका लागि कमाउने, संसारमा आफू र आफ्नो क्षमतालाई स्थापित गर्ने, आफू प्रति आश्रितहरूको हेरविचार गर्ने आदि पर्छन। नैतिक कर्त्तव्यमा आफू प्रतिको दायित्वप्रति सधै सजग रहने र चौबीसै घण्टा सत्यको खोजी गर्ने पर्छ भने आध्यात्मिक कर्त्तव्यमा परमात्माको आराधना।

तर यो पछि नै गरिनु पर्छ सबैभन्दा अगाडी त पहिला दुइ कर्त्तव्यमा ध्यान दिनु पर्छ। यी दुइ कर्त्तव्यबाट कहिल्यै पनि ध्यान हटाउनु हुँदैन। एक मिनेट मात्रै पनि यी दुइ कर्त्तव्यबाट ध्यान हटायो भने तिम्रो दिमागमा अनेकन अनुरागहरूले आक्रमण गर्न थाल्दछ। यस्ता अनुरागहरूलाई बाहिरै राख्‍न पनि सजिलै छ।तिम्रो घरमा अनेकन मानिस आउँछन्, तिमी तिनलाई चियाआदि दिएर स्वागत गर्छौ। तिनिहरू फेरि आउछन् किनकी तिनिहरूलाई तिमीले स्वागत गर्छौ भन्ने थाहा छ। तर तिमीले तिनलाई स्वागत नै गरेनौ भने तिनीहरूले तिमीलाई छोड्छन् र अन्यत्रै जान्छन्।यहाँ मेरो घरमा जस्तै। यहाँ वरपर काँडेतार लगाइएको छ मैले भीत्र आउन दिनेहरू मात्र भीत्र आउन पाउँछन्।तिमी पनि तिम्रो दिमागको वरपर काँडेतार लगाउ । शरिरका अनेकन आवश्यकताहरू हुन्छन्।

शरिरका हरेक अङ्गका सहि गतिविधिका बारेमा तिमीले थाहा पाउनु पर्छ। ति सहि गतिविधिको छनौट गर्नु पर्छ र बिना कुनै निर्देश वा भूल तिनलाई कार्यान्वयन गर्दै जानु पर्छ।अर्को कुरा दिमाग हो। दिमागमा भावनाहरूले राज्य गर्छन् तर दिमागमा तर्कको राज्य हुनु पर्छ।दिमागमा शान्ति हुनुपर्छ। एउटा कर्त्तव्य आफ्नो शरिर प्रति हुन्छ अर्को घर प्रति हुन्छ, कर्त्तव्य समाजप्रति पनि हुन्छ र कर्त्तव्य समग्र राष्ट्रका प्रति पनि हुन्छ। अर्को कर्त्तव्यचाहिँ व्यवसायिक जीवनको हुन्छ। कर्त्तव्यहरूको पालनाका लागि सबैले धन कमाउनु नै पर्छ।
कर्त्तव्यको पालना सिकाउने काम शिक्षक र अभिभावक दुवैको हो।दुवैले त्यसै अनुसार तयारी गर्नु पर्छ। बालबालिकालाई पाँच वर्षको उमेर देखिनै कर्त्तव्य पालनाका शिक्षा दिइनु पर्छ, उनीहरूको दिमागले कारणहरू सोच्न थाल्नुभन्दा अगाडी देखिनै।
शरिर प्रतिको कर्त्तव्यको पालना शरिरको आवश्यकताको अध्ययन गरेर गर्नु पर्छ।खाने काम पनि शरिरलाई ठिक ठाउँमा राख्‍नका लागि मात्र हुनु पर्छ।यसैगरी सुत्‍ने हेर्ने छुने दिसापिसाव गर्ने आदि सबै कर्त्तव्यको पालना शरिरलाई ठिक ठाउँमा राख्‍नका लागि तोकिएको समयमा र बिना कुनै गल्ती गरिनु पर्छ।यी सबै कुरा बालबालिकालाई सिकाइनु पर्छ। उनीहरूलाई यी सबै कुरा स्पष्ट पार्नु पर्छ र उनीहरूले गल्ति गरे भने तिमीले त्यो गल्ती औल्याउनु पर्छ।
यस्ता कुरा अभ्यासमा भर पर्छ। मैले तिमीलाई चिया बनाउन भने । तिमीले बनायौ तर त्यसमा गल्ति भएको हुन सक्छ र सहि स्वाद नआएको हुन सक्छ। चिनि धेरै भएको हुन सक्छ, रङ्‌ग कडा भएको हुनसक्छ।आज गल्ती पत्ता लगाउ समाधान भोलि हुन्छ। भोली तिमीले फेरि गल्ति गर्न सक्छौ पर्सि समाधान निक्लन्छ । यसैले एउटा कुरालाई लामो समयसम्म नियमित अभ्यास गर्दै गए पछि तिमीले सहि स्वाद पाउछौ र तिमी त्यसैलाई निरन्तरता दिन सक्छौ।यसरी नै तिमीले आफ्ना कर्त्तव्यको अध्ययन गर्नु पर्छ । जबसम्म सहि उत्तर पाइदैन हामीले काम दोहराउदै जानुपर्छ, हिजोका गल्तीहरूलाई आज सुधार गर्दै जानु पर्छ ।
तिमी कति चाहन्छौ भन्ने कुरा पहिल्यै निधो गर। कति साथी चाहिन्छ, कति मानिसलाई भेट्नु पर्छ, परिवारसँग बाँच्नका लागि कति कमाउनु पर्छ, राजनीति पत्रकारिताजस्ता विषयमा सोच्न र कुरा गर्न कति समय दिनु पर्छ, कति खाने कति पिउने र कति मनोरञ्जन तिमीलाई चाहिन्छ ति सबैको पहिले नै निधो गर र त्यस अनुरूप नै आफूलाई ढाल। आफूले तोकेको सीमाभन्दा बढी कहिल्यै जान नदेउ।
सत्यको अनुभूति गर्न जीवनलाई त्याग्नु पर्छ तर जीवनलाई त्याग्नुको अर्थ जङ्गल तिर वा गुफामा जानुमात्र होइन। बुद्धले पनि बोधिसत्व प्राप्ति पछि त्यसो गर्न आवश्यक नभएको वताएका छन्। सहि जीवन बाँच्ने हो भने घरमै बसेर पनि सत्यको अनुभूति गर्न सकिन्छ। जीवन त्याग गर्नु भनेको नाम, ख्‍याति र मनोरञ्जनका चाहनाहरूलाई त्याग्नु हो।
दृढ सङ्‌कल्प
समुन्द्रको किनारामा एउटा बदाम जत्रो सानो चरा बस्थ्यो। समुन्द्रतटमा उसले फुल पार्थ्यो तर सधै समुन्द्रको छालले उसको फुल बगाइदिन्थ्यो।सधै यस्तो भए पछि त्यो चरो साह्रै रिसायो।आफ्ना फुलहरू फेरि पाउनका लागि उसले समुन्द्र नै सुकाउने योजना बनायो । दृढसङ्‌कल्पका साथ उसले योजना बनायो र समुन्द्रमा आफूलाई भिजाउँदै टाढा गएर आफ्नो जीउबाट पानी फाल्दै सुकाउन थाल्यो। यो काम उसले नियमित र निरन्तर गर्दै गयो।उसको काम देखेर उ जस्तै अर्को चरो आयो के गरेको भनेर सोध्यो। चराले समुन्द्रमूनि रहेका आफ्ना फुल लिनका लागि समुन्द्रनै सुकाउन लागेको वतायो। अर्को चराले पनि आफ्ना फुल लिनका लागि त्यसै गर्न थाल्यो। ति चराहरू एक पछि बढदै हजारौ भए अनि लाखौ र समुन्द्रनै सुक्यो।

(जे. जी. बेनेट र ठाकुरलाल मानन्धरद्वारा लिखित तथा सन् १९६५ मा प्रकाशित “लङ पिल्ग्रिमेज” मा आधारित)

अझै उस्तै छ: जनतामावीको पुरानो भवन ।
जनता मावी स्यागंजाको पश्चिम क्षेत्रकै पुरानो र प्रतिष्ठित माध्यमिक विद्यालय हो । यस विद्यालयमा अध्ययन गरेकाहरु राज्यको उच्च तहमा पुग्नुका अलावा देश विदेशमा समेत नाम कमाउन सफल भएका छन । आफ्नो सिमित ज्ञानको ठुलोअंश यसै विद्यालयवाट आर्जन गर्न पाएकोमा म पनि आफुलाइ भाग्यमानी नै ठान्दछु । झन्डै 2016 सालमा स्थापति यस विद्यालयमा अनेक उकाली ओरालीका वावजुद २०४७ देखि २०५१ सम्म मैले पनि अध्ययन गरेको थिए ।

चारवजेको विद्यालय छुट्टीपछि घरघर लागेका जमावीका विद्यार्थीहरु ।

यसपटक समयमै वर्षा भएकाले रोपाइलाई त्यति समस्या भएन । असार मानो खाएर मुरी उव्जाउने महिना हो । यद्यपि विर्घामा धेरै जसो रोपाई साउनमै हुन्छ । सम्म मिलेको उपत्यका भएपनि यंहा पानीको भने चरम अभाव छ । यद्यपि वर्षाले रोपाई सहज वनाएको छ ।

विर्घा भुष्टुंगमा रोपाइ गर्दै स्थानीय महिलाहरु । पृष्ठभूमीमा पदम सर घनस्याम काका को घर र नांगे डाडा देखिन्छ ।

विष्णु घर्तिले खिचेको तस्विरमा खेत सम्याउदै गरेको देखिन्छ भने खेतको बीचमा हिलाम्मे सडक ।

अर्चना
५०% उमेर त सुतेर बितिसक्यो तपाईं भन्नुहोला कसरी? भनेर अब दिनभर जाग्ने रातभर सुत्ने गरेपछी आधा उमेर त सुतेर बिताएको भएन त? अहो हामी त कुम्भकर्णनै रैछौ बस कुन्भकर्ण र हामीमा एती फरक छ कि हामी दिनदिनै सुत्छौ, उनी ६ महिना सुत्ने र ६ महिना उठ्ने गर्थे।

कहिले काहि लाग्छ यो दिएको उमेर छोटो छ। एकजना युरोपियन कबिलाई पनि आफ्नो उमेर सार्है छोटो लागेछ कुन अर्थमा लागेछ भने आफ्नो प्रेमिकाको ब्याख्या गर्न । यो अहिले पाएको जीवनमा त उनका प्रेमिकाको आँखा मात्र पनि प्रशंशा गर्न भ्याउदैनन रे। वा! लिटरेचर भन्ने चिज नै यस्तै जती कल्पनाको उचाइमा पुगे पनि हुने। यि त भए 18th century का कुरा अहिलेका प्रेमीलाई यस्ता कुरा सुनायो भने त झटारोले हिर्काउछन । बकम्फुसे कुरा भन्लान तर बकम्फुसे फूल त राम्रै हुन्छ भगवानलाई पनि त चढाइन्छ। आँखा हेरेर जिन्दजी बिताउनेमा त आँखाका डाक्टर मात्र होलान जस्तै आँखाका डाक्टर सन्दुक रुइत आँखानै हेरेर कत्ती अवार्ड पाइसके । आहा!! कत्ती लक्की आँखा हरु…..

१०% चाँही बाटो काटेर, हिंडेर काटियो होला कत्ती कामले हिडियो होला कत्ती बेकामले हिडियो होला । ५% चहि खादा खादै बित्यो होला कठै ज्यान पाल्न परि हाल्यो भातको लत बसेको छ, त्यही नखाइ नहुने बिहान बेलुका। २०% पढाईमा बित्यो होला बिहान देखी बेलुका सम्म स्कुल, कलेज गयो फेरी घर आयो होमवोर्क गर्‍यो । दिनहरु कसरी बित्यो पत्तै भएन। 0.५% चाँही कलेज बङ्क सङ्क गरेर बित्यो होला सधैं पढ्न मन नलाग्ने कहिलेकाही कलेजबाट भाग्दा पनि रमाइलो नै हुने । 0.५% सरको पिटाइ खाएर बित्यो होला । पिटाइको पुरा गर्दा एकचोटि मैले दरो पिटाइ खाएको याद आयो । ४ मा पढ्दा म्याथ टिचर लक्ष्मण सर भन्ने हुनु हुन्थ्यो। साह्रै कडा मिजासका , सरको लौरो देखेरै डर लाग्ने । एक्दिन सबैलाई blackboard मा simplify गर्न लाउनु भयो र कसैलाई पनि सल्भ गर्न आएन र सबैलाई मेच माथि उठाउनु भयो मलाई अली म्याथ आउने भएकोले लास्टमा गर्न लाउनु भयो मैले पनि खराखर सल्भ गर्दिए ।

त्यसपछी त सरले सबलाई गएर गालामा झापड लगा भन्नु भयो मलाई त पर्नु फसाद पर्यो । आफु भन्दा धेरै ठुला ठुला अग्ला केटाहरुलाई र आफ्नै साथीहरुलाई कसरी झापड लाउने मैले त यो काम गर्न सक्दै सकिन अब झापड लाएर के गर्नु फेरी क्लास सके पछी केटाहरुले झापड बदला लिए भने त म दश गज पर पुग्थे, आफु त फुच्चे मान्छे। तेस्तै सोच्दा सोच्दै सर फेरी कुर्लिए, पिट भनेको सुनेनस फेरी सबैलाई स्कुलबाहिर चौरमा कुखुरा बनाएर राखिदिन्छु भने। अब सबैको अगाडि कुखुरा बन्नु भन्दा बरु साथीकै हातबाट झापड खान बेश लागेछ क्यारे सबै साथीहरुले पिट अर्चना भने अब म बडो दोधारमा परेर टेबल माथि चढेर एक्जना साथीको गाला बिस्तारै हातले के छोएको थिए सर त जङिएर तलाई पिटन आउदैन ल यता आइजा म सिकाउछु भनेर पाच औंलाको डाम बस्ने गरेर झ्याम्म हाने। त्यो झापडले ३ दिन सम्म गाला छोपेर हिंड्नु पर्‍यो साथीहरुले तेलले गाला मालिस गर्दिएको क्षण पनि बिर्सि नसक्नु छ। १०% चाहि काम गर्दै बित्यो होला जब देखी काम गरियो सुत्न कम गरियो काममै लत बस्यो फेरी नयाँ नयाँ कुरो एकै चोटि सिक्न मन लाग्ने हाडी घोप्टे बानी।

बाकिको ४% चाँही परिवार सँग रमाइलो गरेर , साथी हरु सँग गफ चुटेर , टि.भी हेरेर , म्युजिक सुनेर आदी इत्यादी गरेर बिताइयो होला । यसरीनै लाइफका प्रसेन्टेजहरु हरु जोड घटाऊ हुँदै जान्छन उमेर बढदै जान्छ ।

मिर्मी, विर्घा, रुद्रवेणी सडक पक्की हुने पक्का भएको छ । नेपाल सरकार अर्थ मन्त्रालयले आगामी आर्थिक वर्षकालागि तयार गरेको कार्यक्रममा यो सडकलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेको हो । आइतवार प्रधानमन्त्रीका प्रेस संयोजक राजेन्द्र पान्डेले भने निरन्तरको प्रयासपछि यो काम हुने भयो । रातो कितावको पहिलो खन्डमा यो सडक परेको छ ।
रातो कितावमा केन्द्रीय योजना अन्तर्गत पहिलो प्राथमिकताको क्रममा परेको सडक अव पक्की हुने काम शुरु हुने भएको छ । प्रारम्भमा ग्राभेल गर्ने र वांकी खन्ड ग्राभेल गर्दै लैजाने तथा ग्राभेल सुकेपछि क्रमश पक्की हुदै जाने भएको छ ।
त्यसका लागि आवस्यक रकम तुरुन्त अर्थ मन्त्रालयवाट निकासा जाने भएको छ । केन्द्रीय स्तरको आयोजनामा परेपछि सडकको काम नियमित हुने कुनै सानो तिनो समस्याले रोक्ने गरेको पाइदैन ।

असार २७ (जुलाइ ११) अर्थात विश्व जनसंख्या दिवस । आजै मेरो जन्मदिन परेको छ । एउटा नमिठो संयोग विश्वले जनसंख्या नियन्त्रणका कुरा गर्दा म भने जन्म दिन संझन वाध्य छु । असार हाम्रा आदिकवि भानुभक्त वाजेको जन्मदिन हो । विद्यालय पढ्दा यस्तै पढियो । आदिकवी भानुभक्त आचार्य तनंहुको चुंदी रम्घामा असार २९ गते जन्मीएका थिए खुवै रटान लगाइयो यो तिथीलाइ । त्यतिन्जेल मलाइ मेरो आफ्नै जन्मदिनको त्यति हेक्का थिएन ।

कालो अक्षर भैसीवरावर भएकी मेरी जननी आमालाइ पनि मेरो जन्मदिनको त्यति हेक्का हुने कुरै भएन । पिताजीले वर्षको एकवार काले जैसीका अगाडी चिना फुकाउदा मेरो जन्म दिन भन्नुहुन्थ्यो होला, त्यसवाहेक जन्मदिनको त्यो वेला के नै पो काम आउथ्यो र ।अहिले बा पनि हुनुहुन्न र काले जैसी पनि छैनन र यो क्रम पनि रोकिएको छ । तैपनि मेरो जन्मदिन तिनै आदीकवि भानुभक्त भन्दा दुइ दिन अगाडी परेको रहेछ । यो रहस्य शहरमा आगमनका धेरै वर्ष पछिमात्र संझनामा आयो । मेरो जन्ममिति २०३५ असार २७ गते मंगलवार हो । यद्यपि यो जन्ममिति ज्योतिषलाइ हात हेराउदा वाहेक काममा आएन ।
पर्यो के भने मेरो जन्ममिति प्रमाणपत्रमा २०३५।०८।१५ लेखिएको छ । यो आठ भन्नाले मंसिर पर्छ क्यारे । त्यसैले मेरो खास जन्ममिति त्यति उपयोगमा पनि आएन र वांकी संझनामा पनि रहेन । शहरमा पसेपनि न त जन्मदिनको नाममा कुनै केक काटियो न त कसैको विशेष शुभकामना नै पाइयो । हुन त आजभोली जन्मदिन भव्यताका साथ मनाउने पुस्ताकै हुं म, यद्यपि मेरोलागि जन्मदिनले कहिल्यै त्यति ठुलो महत्व राखेन । व्लगकारिता शुरु गर्नु अघि जन्मदिन यसपटक त संझन्छु भनिन्थ्यो तैपनि कामको चटारो भनौ या महत्ता हिनताले जन्मदिन गुज्रीएको केही दिनपछि मात्र झल्यास भइन्थ्यो । यसरी मेरो ३० औ जन्मदिनहरु विना संझना गुज्रीएका छन ।
जन्म कुनै व्यक्तिको जीवनको अत्यन्तै महत्वपुर्ण घटना हो । जन्मको जति महत्व मृत्युको पनि हुदैन । यद्यपि हाम्रो हिन्दु संस्कारमा जन्मले भन्दा मृत्युले वढि ठांउ राख्छ । मान्छेमरेपनि सन्तान दरसन्तान श्राद्ध त गरिन्छ । तैपनि जन्मदिनको उपलक्ष्यमा भने केही धार्मिक रित अनुसार केही कार्य भएको मलाइ संझना छैन । गर्नेले मन्दीर गएर पुजापाठ गर्दा हुन तर मेरो संदर्भमा भने त्यस्तो केही हुने गरेका छैन । जन्म, महिना, वार, तिथिले मानव जीवनमा महत्वपूर्ण प्रभावपार्ने ज्यातिषीय साथै वैज्ञानिक आधारहरुपनि छन । त्यसमा मेरो विश्वास पनि छ । वैशाखमा जन्मिएको व्यक्ति जस्तो तेज, प्रतिभावान र सिर्जनशिल चैतमा जन्मेको व्यक्ति अवस्य नै हुदैन । भनाइ नै छ कस्तो चैते होला भन्ने।
असारमा केही संझन लायक जन्महरु भएका छन । तर मेरो विचारमा अत्यन्तै प्रयास गरेर सफल भएपनि जस नपाउने ग्रह हुन्छ की असारको जन्म हुनेहरुको । नेपाली कांग्रेसका सभापती पुर्व प्रधानमन्त्री स्वर्गीय गिरिजाप्रसाद कोइरालाको जन्म असार मै भएको हो । उनी असार १८ गते जन्मिएका हुन । उनले कहिल्यै आफ्नो जन्मलाइ नभएर कर्मलाइ महत्व दिए । उनले जन्मदिन मनाएको अहिलेसम्म कुनै रेकर्ड छैन । अनेक त्याग र तपस्याका वावजुत कोइरालालाइ त्यति सफल राजनितिज्ञ मानिदैन ।
विस्थापित राजा ज्ञानेन्द्र पनि असार महिनैमा जन्मिएका हुन । गते अनुसार उनको जन्म असार २३ गते भएको हो । मंगलवारको जन्म परेका ज्ञानेन्द्रको राशीपनि कन्या हो । उनले मीलेसम्म तामझाममा नै जन्मदिन मनाउन रुचाउछन । विचरालाइ परिस्थीतिले भने त्यति साथ दिएन । भर्खरै उनले आफ्नो ६५ औ जन्मदिन निर्मल निवासमा मनाएका छन ।

दरवार सुत्रका अनुसार उनले आफ्नो जन्म तिथिअनुसार असार २७ गते पुजा पाठ गरेर मनाउदै छन अरे । यसै महिनाको ६ गते भारतीय कांग्रेसका महासचिव तथा भावी प्रधानमन्त्री राहुल गान्धीले अफ्नो ४३ सौ जन्मदिन मनाए । तिव्वतका विस्थापित धार्मिक नेता दलाइ लामापनि असारमै जन्मिएका हुन । तिव्वती धार्मिक क्यालेन्डर उनुसार उनको जन्म जुलाइ ६ तारिखमा पर्दछ । जुलाइ ६ जतावाट जोडेपनि असारमै पर्दछ । उनीपनि नोवेल पुरस्कार जितेपनि असफलताको कोटिमै छन । गुरु पूर्णिमा भनेर मनाइदै आएको व्यास जयन्तिपनि असारमै पर्दछ । चार वेद र अठार पुराणका रचयिता वेदव्यासपनि असार मै जन्मिएका थिए । यसै मेसोमा म ववुराको पनि जन्मदिनले यहि असारको मास भेटेको छ ।
एउटा खुसीको कुरा असारमा जन्मनेहरुको शुक्र राम्रो हुन्छ रे । शुक्रलाइ सिर्जनाका देवता मानिन्छ । शुक्र राम्रो हुनेहरु लेखन र सिर्जनात्मक क्षेत्रमा राम्रो हुन्छन भनिन्छ । मलाइपनि कतै त्यहि काकताली परेर त होइन यो लेख्न जांगर चलेको ।
खैर जे भएपनि आफ्नो जन्म दिनको आफैलाइ शुभकामना !

एउटा अग्लो जिउडाल, खाली खुट्टा, सेतै फुलेका दारी र दारी जस्तै पहिरन । सधै व्यस्त देखिने राजधानीका सडकमा यस्तै कोही व्यक्ति देख्नुभयो भने उनी हुन शंकर प्रसाद पान्डे । २ पल्ट जन निर्वाचनवाट र एक पल्ट संसद पुनस्थापनापछि सांसद वनेका शंकर प्रसाद पान्डे वाहिरवाट हेर्दा जति सरल देखिन्छन भित्रवाट अझ धेरै सरल छन ।
कमजोरहरु व्यक्तिका कुरा गर्छन शंरक प्रसाद पान्डे व्यक्तिका कुरा गर्ने स्तरवाट माथि छन । उनी विषयका कुरा गर्छन । शंकर पान्डे साधारण व्यक्तिवाट अलि पर छन त्यसैले उनी विषय हुन ।
दुई पटक सांसद भएपनि केही गरेनन भनेर गुनासो गर्नेलाई उनी कुनै प्रत्युतर दिदैनन । यो देशको प्रकृया, पद्धति र प्रचलनले कसले पो के गर्न सक्छ र । तरपनि शंकर पान्डेले धेरै गरेका छन । समाजमा नैतिकताको शिक्षा दिएका छन । खराव आचरण र संगत दिएका छैनन । केही विकास कार्यकालागि पहल कदमी गरेका छन । उनको सादगीपूर्ण व्यक्तित्व र निस्वार्थ भावनाकालागि उनी जसका अगाडी गएपनि काम रोकिएन ।

(याम प्रसाद पान्डेसंग शंकर पान्डे मालुंगामा)
उनी पनि मानिस हुन त्यसैले उनका पनि तमाम कमजोरीहरु रहे । जति भनेपनि अरुले भनेको कमै सुन्ने र मनमा लागेको कुरा गरी छाड्ने जिद्दी पन उनको नराम्रो वानी हो । अध्यात्ममा ज्यादा भिजेकाले हुन सक्छ समयको पालनामा शंकर पान्डे अधिकाशं खराव रहे । भन्नेले आर्थिक उपार्जन नगर्नुलाई शंकर पान्डेको कमजोरी भन्छन तर निर्वाचन र पुनस्थापनावाट ३ पटक सांसद भएको व्यक्ति अहिले अति सामान्य आर्थिक हैसियतमा रहनु र कहिल्यै पनि आर्थिक विवादमा नआउनु उनको सवै भन्दा सवल पक्ष हो ।
२०६४ सालको संविधान सभा निर्वाचनमा टिकट नपाउदा धेरैले शंकर पान्डेप्रति सहानुभूति दर्साए तर उनले आफै भने म तपाईहरुले सोचे जस्तो टिकट पाउदा खुसी हुने र नपाउदा दुखी हुने अवस्थामा छैन । यसो भन्दा शंकर पान्डेको अनुहारमा देखिएका आभा र उज्यालो देख्नेले मात्र महसुस गर्नसक्छ ।
तिनै अध्यात्मीक व्यक्तित्वका धनी पान्डे अहिले विर्घालाई सैक्षिक ग्राम वनाउन लागेका छन । तिनै शंकर पान्डेका पिता गणेशप्रसादले थालेको शैक्षिक जागरणवाट दिक्षीत हामी शंकर पान्डेलाई पनि त्यही सफलता मिलोस भन्ने कामनामा छौ ।

विर्घाको भन्जिगंमा जन्मिएर कहिले विरागंदी त कहिले नेवारी कुवा हुदै कट्टी वसाइ आएका मोहनीलाल खराल एक वहुरंगी व्यत्तित्वका धनी हुन । केटाकेटीमा हामीलाई वाघका कथा सुनाउने देखि, वनको रखवार गर्ने तथा वाख्रा पालन गर्ने देखि महिनै पिच्छे सत्य नारायण पूजा गर्ने मोहनीलाल खराल अहिले जीवनको उत्तरार्धमा रहेका छन । समाजिक काममा सक्रिय मोहनीलालका विभिन्न रुपका तस्विरहरु यंहा ।

स्थानीय युवासंग मनोरन्जन गर्दै मोहनीलाल ।

क्षेत्रपाल मन्दिरमा मोहनीलाल ।

आफ्नै घरमा रहेको पसलमा छोरा रामप्रसाद संग मोहनीलाल ।

(मेरो वाल्यकाल वितेको घर )
काठमाण्डौ वसाइ शुरु भएको पनि यो झन्डै तीन दर्जने जीवनको आधा भन्दा वढि भएछ । हुनत जीवनको वढि खन्ड यता विते पनि मन भने उतै छुट्दो रहेछ । माया मार्न नसक्ने र सके सम्म गांउका लागि केही गरौ भन्ने भावना सवैमा हुन्छ होला । जसमा म पनि एक छु । विर्घाको मौला वसाइ स्कुले जीवनमा मात्र सिमित भयो । यस पछिको नौलो सडक नजिकैको कट्टी वसाइ भएपनि हररात सपनीमा त्यही मौला वा त्यसैको शेरो फेरो आइरहन्छ । त्यति वेलाका मित्रहरु शुरेश, सानु वा दुर्गा रानाहरु वारम्वार आइरहन्छन । डिठ्ठाको पोखरीका नामले प्रशिद्ध हाम्रै पोखरी आइरहन्छ । जहा वर्षाको भेल जम्मा हुदा हामी आफुलाई माइकल फ्लेप ठान्थ्यौ । रातो वर्षे भेल खादै सिकेको पौडाइ अहिलेपनि यसो कतै मेसो मिल्दा या मुलुक वाहिरको भ्रमणमा बीचहरुमा पुग्दा काम लाग्ने गरेको छ ।
मौला जीवनको मानक हो हुनत अहिले त्यहा नवीनता केही छैन । हात डोर्याएर स्कुल पुर्याउने बा हुनुहुन्न । मौलाको चौपारी छैन । र छैन कुनै नविन चहलपहल । जनसंख्या घटेको छ । घासकालागि विरांग्दी पुग्ने घसवारहरु हराएका छन । वलिया वांगाहरु शहर पसे, वुढा वुढीलाई समय आयो लियो गयो । मौले कान्छा वाको कुडुले घर होस या रिखे दाईको सानो कोठीको पसल, मौले रमेशहरुका लिची हुन या अमारा यी सवै मौलाका पर्याय थिए । अधिकांश वटुकाहरु वलाम भन्जयागं हुदै झागे देउरालीको वाटो कामी गांउ हुदै मौला झर्दथे । वाटो फुर्से पोखरा हुदै खिकर्दीको डहर छिचोल्दै दिगाम डांडावाट ओइघा लाग्दथ्यो । आज भोलीको शुन्यता देखेर, हुलका हुल हिड्ने वटुवाहरु कंहा गए होलान जस्तो लाग्छ ।
गांउमा कुनै जमघट, छलफल वा मुद्दा मामिला पर्दा भेला हुने, भरियाले भारी विसाउने र सित्तल खाने चौतारी पहिरोले लगको छ । भयर धरापमा परे र मन्दिर अलिक तल सरेको छ । डांडा माथिका जुन झै मौले ठुलदाई मात्र छन मौलाका आदिम साक्षी । कोही मधेश झरे कोही शहर पसे । विरानो वनेको छ मौला । हुनत यो ठांउ या यी घर निर्जीव हुन , तैपनि लाग्छ घरले मलाई चिनेको छ वारीले मलाइ पहिचान्छ । यी ढुंगा या ढिक मेरा साथी हुन ।
धेरै पछि मिलेको मेसोमा पनि संझना घरी घरी त्यही गांउको, त्यही घरको या तिनै खेत वारीको आइरहन्छ । अहिले गांउको घर छोडेर शहरको डेरामा वसेको म तिनै घर, खेत या वारीलाई तिनै तमाम विगतलाई मिस गरीरहेको म ।