“कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्रु कुन मन्दिरमा जाने हो…
कुन सामाग्री पूजा गर्ने साथ कसोरी लाने हो…”
मन पसन्द गायक रविन शर्माले फिल्म वासुदेवका लागि गाएको गीत छेवैमा नया ओजमा वजिरहेको छ । म भने आजको धपेडी पछि निक्लेको विदाको सदुपयोग गर्दै स्मृति र संगीतको फ्युजन निकाल्दै छु । शहर सधै उस्तै हो व्यस्ततामा दौडीरहेको छ । शहरको गति हेर्दा लाग्छ यो रोकीने छैन । उत्तर आधुनिक वजार व्यवस्थाले शहरलाई फेरी कैयौ वर्ष यसै गरी दौडाउने छ । त्यसैल शहर अमूर्त छ । लोभी छ र श्रोतको पछि लागि रहन्छ । पैसा अर्थात श्रोत हुनेलाई शहर स्वर्ग होला । किनकी यंहा जस्तो आरामका मामला गांउमा कम हुन्छन ।
आधुनिक शहरका साझा विशेषता हुन्छन । प्रतिस्पर्धी वजार, व्यस्त मानिस र भावना विहिन समाज । शहरले नाफा घाटा हेर्छ त्यसैले शहरमा आत्मियताको लेस रहदैन । कसैलाई चासो हरदैन त्यस्ता सम्वन्धहरुमा । नेपालको काठमाण्डौमात्र होइन, भारतको मुम्वइ या मलेसीयाको क्वालालम्पुर होस । विकसित भनिएका देशका टोरन्टो, सिड्नी वा आम्स्टर्डम सवैतिर व्यथा एउटै हुन्छ ।
भावना र आत्मियताको चौतारी त गांउ हो । गांउमा अभाव हुन्छ । जीवन कठिन हुन्छ तर सम्वन्धहरु सरल हुन्छन । गांउमा साख्खै हुने छिमेकी शहरमा अपरिचित भइदिन्छ । अर्म पर्म र मेला पात साटिने भावना शहरमा असंभव जस्तै हुन्छ ।
त्यसैले त मानवीय भावनाकालगि म गांउका कुरा गर्छु । गांउका कुरा गर्नुमा हुने आनन्द अन्त कंहा पांउनु ।
“हर रात सपनीमा ऐठन हुन्छ
गांउमा सायद पैरो गयो की…
डांडा माथीको घामलाई हेर्छु
बाबा र आमा संझी रहन्छु…”
दिप श्रेष्ठले राग तानी रहदा म पनि त्यही गांउ संझन्छु । जंहा हरेक वर्षामा साना ठूला अनेक पैराको शिलशिला गासिन्छ । मेरो वाल्यकालदेखिको कमेरो वग्ने मौलाको खोलो मात्र होइन भन्जिंगको पहिरो पनि झल झली आंखामा आउछ । भन्जिंगको पहिरोका पर्याय वनेका मोहनीलाल खराल, भुतका कथा सुनाउने कइनडाडे शालिकराम मात्र होइनन हामी स्कुले हरुलाई नमस्कार गर्न सिकाउने कटवाल पनि संझनाका तरेलीमा श्रृखलावद्ध छन ।
अग्लो ठांउमा वसेर घोक हाल्ने कटवालले भनेको ……भोली शुन्न पाइन भन्न पाइने छैन हई । अहिलेपनि कता कता मनको अन्तर कुन्तरमा वजे जस्तो लाग्छ । अव कटवाल पनि शूदुर अतित भइसकेका छन । हुनत उनै कटवालको नाती नारनले अझैपनि घोक हालेर हजुर वाउको विंडो थामेको छ । त्यै पनि कंहा ती कटवालको ओजपूर्ण स्वरको जांदु कंहा नारनको रहर ।
वर्षामा ज्यादा संझना भन्जिंगको किन पनि आउछ भने पहिरोको लागि भन्जिंग प्रशिद्ध थियो । नाजाने ठूलो पहिरो देखेर हामी यो त नेपालकै दोश्रो ठूलो पहिरो हो भनेर गफ पनि लगाउथ्यौ । नेपालकै ठूलो पहिरो कंहा छ? यो कसरी दोश्रो ठूलो भयो हाम्रो सरोकारको विषया थिएन । वस हामी भन्थ्यौ यो नेपालकै ठूलो पहिरो हो यार ।
शरेशसंग भन्जिंगतिर जानु ठूलै स्वरमा पहिरो नै थर्किने गरी
“भेटुं भेटुं लाग्छ तिमीलाई गोधुली सांझमा
रम्दैन यो मन जव कुनै फुलको माझमा
फैलीयो माया दुवो सरी, कहिल्यै घटेन….”
गांउनुको मजा वेग्लै थियो । वारिचौर तिर जानेहरुलाई जिस्काउनु पर देखिने काली नदीका अनेक किंवदन्ती सुनाउनु । वासटारी फांटमा भएका ठूंगालाई गोरु हुन भनेर वाजी लगाउनु । कहिले कांही पहिरोमा घोरल देखिए लखेट्नु । वडा रमाइला दिनचर्या थिए ।
लामो समय भन्जिंगमा विताएका मोहनीलाल खराल लिजेन्ड थिए — वाघका । वाघका कथा सुनाएर रमाइलो गराउने मोहनीलाल वितेको पनि वर्षौ भयो । यद्यपि हर कुरामा सक्रियता देखाउनु पर्ने मोहनीलाल संझनामा आइरहन्छन । कट्टीको वसाइमा पनि वुढाले गफ हांकेर रमाइलै गराउने गर्दथे ।
हुनत समाजका मै हु भन्ने भन्दा पनि सिमान्त पात्रहरु मेरा निम्ती प्रिय रहे । वाहिर खोक्रो गफ दिने र व्यक्ति पिच्छेका अनुकल गफ दिने भन्दा आफ्नै मिठो मसिनो खाने र सरल जीवन शैली जिउनेहरु पुज्य हुन्छन समाजमा । तिनै मध्येका थिए मोहनीलाल खराल ।
वढेका मकै वजाउदै दौरीनु, वढेका खोलामा कुला वनाउनु, कुलांका वाध वा पोखरामा पौरीनु, भोकाउदा आप खानु, तिर्खाउदा अंजुली भरीको पानी खानु मौका मिले गनवहादुर दाईको रमी पार्नु अनेक स्मृतिहरु छन कलिलो वयका । तिनै स्मृतिहरु उघ्राएर शहरको एकान्तिकमा वस्दा पनि रमाइलै हुदो रहेछ । वुढो गोरुले घांस उघ्राएर चपाएजस्तो मपनि तिनै स्मृतिका पत्रहरु केलाई रहेको छु । भर्चुवल वल्र्डमा मित्रहरुले हाम्लेपनि गांउ मिस गर्याछम है भन्दा एक्लै मुस्कुराई रहेको छु । यो फुर्सद निकालेको समयमा भर्खरै भौतिक देह त्यागेका अमर गुरुगंले गाई रहेका छन र मपनि स्वरमा स्वर मिलाउन खोजी रहेको छु…
“तिमी भुलमा पर्याै
म पनि झुक्कीए
यो भेटघांटलाई एक संगम भनी
नलागी कतै चोट अव छुटौ हामी
मिल्दैन यंहा दस्तुर भनी…………….

मुसलधारे पानी रोकीने छाट छैन । मिनभवनको दक्षीणायनवाट चिल्ला सडक र यंहा रुझ्दै दौडेका सवारी हेर्नु कम्ता आनन्द छैन । सिभिल हस्पीटललाई सम्मुख पारेको मेरो कक्षले काममा पनि वेग्लै उर्जा दिन्छ । कामको लोड भए सडक हेर्नु फ्रेश हुनु र फेरी काममा फर्कनु । अथाह सेवाग्राहीको भिडवाट आएको ज्यानले यो सरल कार्यावतावरण र नीतिगत कार्यमा गुन मानेको छ ।
एकल कांटे शैलीको कामले हराएको सिर्जनशिलता फेरी वौरीन लागे जस्तो भएको छ । एउटै ध्याउन्न भन्दा धेरै ध्याउन्न रमाइलो हुदो रहेछ । अपेक्षा नगरेपछि अप्राप्तीका गुनासाहरु आफै कमजोर हुंदा रहेछन । म यस्तै खाली र खुशी भएको छु ।
असार मासको दर्केको पानीमा मेरो विगत, मेरो, गांउ र मेरो वालापन मिस हुदा घरतिर फोन गर्छु । मेरो सहपाठी शेषकान्त भन्छन । यां पनि पानी पर्याछ यार । कारीकोट जानी त जिपै चल्न सकेनन । मेरो अतितले मलाई फेरी सोधाउछन अनि आप नी शेषकान्त ? हो यार अली अली पाक्न लागे । चोट्या चोट्याहा पाक्याछन । अव पाक्छन होला । फोनको अर्को टुंगो वाट शेषकान्त वोलीरहदा यो टुंगो शुन्य भएर शुनी रहेको छ ।
सुनाइमा गांउ मिस भइरहेको छ । खेतका मकै खाने वेला भए होलान, वारीका त दोहोर्याउने वेला भएहोलान । वुडावुडी लगातारको झरीले उच्छार नपाएर कुकुरको मुत पनि कति आइरा होला भनेर पुट्पुटाउदै होलान । लगातारको वर्षा र सुध्रीएको मौषमले घांस काट्नेहरुलाइृ राहत भएको छ । नजिकैका खोरीयामा घांस पलाउन लागे होलान ।
पानीका मुहान सुकेर काकाकुल वनेका डांडा डांडामा वस्नेहरुलाई पनि राहत भयो होला । अव मुलहरु सर्सिन थाले । मुल सर्से मुल नसर्से वलेनी पानी जसरी पनि काम चलाउछन गांउलेहरु । यस्तै वर्षामा हो वान्द्रे डांडाका त दविल्लो तर्न नसकेर वलेनीको पानी खान्छन रे भन्ने सुनेको । तरुन पनि कसरी उर्लेर आएको दविल्लो वर्षामा मान्छे वगाउने ल्याकत राख्दछ । वर्षाले दाउरा भिज्ने र घर चुहिनेहरुलाइृ भने आपत दिन्छ ।

केही वर्ष अगाडी हुंदो हुं त पानी कागत ओडेर मौलाका गरामा डिल डिलै हिडिन्थ्यो । खेतका बीचवाट छंग छंगी वग्ने पानी हेरे रोमान्चित वनिन्थ्यो । भुष्टुंग खोलो त तर्न नसकिने भको छ रे भनेर हेर्न पुगिन्थ्यो । समय फेरिएको छ । स्मृतिहरु मात्र ज्युंका त्यू छन । राजधानी छिरेकी आमाले वावु गांउ नै प्यारो लाग्छ पुर्याइदेउ भन्दा मलाई आमाको भावनाले छोाएको छ । गांउको छोटो स्मृतिले त वेला वेला नोष्टाल्जिक वन्ने म १३ वर्षमा विवाह भएर विर्घा भित्रिएकी मेरी आमालाई त्यो गांउको वर्षा, ति वजेका मकैका पात, सांझ नपर्दै कराउने झ्याउकीरी कति मिस हुंदो हो । एक्लै हुंदापनि गांउ तिरै वल गर्ने आमालाई म यिनै भावनाले रोक्न सक्दीन । मैले चिल्ला सडकमा परेको झरीमा गर्ने आनन्द भन्दा मेरी आमाले खहरे खोलाहरुमा गर्ने झरीको आन्नद आत्मिय छ । आफ्नो छ र प्यारो छ ।

स्थानीय युवाको निरन्तरको पहल तथा अर्थ मन्त्रालयका पदाधिकारीको सहयोगमा यस वर्ष विर्घामा विकासको मुहान फुटेको छ । तत्कालिन मन्त्रिपरिषदका अध्यक्ष खिलाराज रेग्मीका पालामा कायम भएका शिर्षकहरु तथा यस वर्षपनि कायम भएका नंया शिर्षकहरुमा यथेष्ट वजेट विनियोजन भएको हो । मिर्मी रानीघाट वहुवर्षीय सडकका अलाव स्थानीय विद्यालय भवन, मठ मन्दिर, प्रहरी चौकी, स्वास्थ्य चौकीका लागि समेत यसवर्ष रकम विनियोजन भएको छ ।
विकासकालागि स्थानीय सक्रिय युवाहरु समूह वनाएरै निरन्तर रुपमा लागेपछि लगातारका प्रतिफलहरु प्राप्त भएका हुन । संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मनत्रालय तथा शहरी विकास मनत्रालयकाक कार्यक्रममा त्यस क्षेत्रका आयोजनाहरु समेटिएका हुन । यसै गरी मिर्मी कारिकोट सडक, विर्घा टगंलेहवा सडक एवं मिर्मी कारिकोट सडककालागि पनि पर्याप्त वजेट विनियोजन भएकाको छ ।
मठ मन्दिरको लागि विनियोजित रकम
-आलमदेवी मन्दिर,आलमदेवी ६ स्यांग्जा १५ लाख
-ऊं श्री कल्याणेश्वोर पंचमुखी महादेव मन्दिर बिर्घा (कट्टी) ४ लाख
-कालिका मन्दिर भवन संरक्षण,बिर्घा १ खहरे स्यांग्जा ३ लाख
-क्षेत्रपाल कालिका मन्दिर, बिर्घा ५ स्यांग्जा २ लाख
-गौरीघाट किरियापुत्री भवन १ लाख नियमित बजेटमा
-पराशक्ति दूर्गा मन्दिर बिर्घा ३ स्यांग्जा २लाख
-क्षेत्रपाल कालिका मन्दिर, बिर्घा ३ मिर्चण्डी २लाख

मिर्मी, विर्घा हुदै रानीघाट जोड्ने सडक वहुवर्षीय सडक अन्तर्गत पक्की हुने पक्का भएको छ । गत वर्ष रणनैतिक सडकको रुपमा वजेट विनियोजन भएपनि यस वर्ष निरन्तरता पाउन नसकेको सडकका विषयमा स्थानीय युवाहरुको पहल पछि पक्की हुने पक्का भएको हो । गएको शुक्रवार राजेन्द्र पान्डेको नेतृत्वमा गएको प्रतिनिधि मन्डल समक्ष अर्थ मन्त्रालयका उच्च अधिकारिले उक्त सडकलाई वहुवर्षीय आयोजनामा स्तरोन्नती गर्ने प्रतिवद्धता जनाएका थिए ।
प्रतिवद्धता मुताविक २०७३ जेठ २१ गतेको माननीय मन्त्रीस्तरीय निर्णय वाट उक्त सडक वहुवर्षीय आयोजनामा परेको हो । निर्णयमा २६ करोड ५३ लाख वरावरको रकम स्विकृति भएको उल्लेख छ । उक्त निर्णयको पत्र वुधवार अर्थ मन्त्रालयले भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयमा पठाएको छ । चलानी नंवर २३६१ वाट मिति २०७३।०२।२६ मा भौतिक मन्त्रालयलाई पठाइएको उक्त पत्र मुताविक मन्त्रालय मातहतको सडक विभागले वहुवर्षीय सडकको प्रकृया अगाडी वढाउछ । जस अनुसार पोखरा क्षेत्रीय सडक निर्देशनालयले ठेक्का प्रकृया अगाडी वढाउछ । टेन्डर प्रकृया लगायतका कार्यहरु पूराहुदा मंसिर महिनावाट औपचारिक काम शुरु हुने देखिन्छ । हाल उक्त सडक खन्डमा भइरहेको विस्तारको काम भने गत वर्षको वजेट अन्तर्गतको रकम वाट केही समयको लागि भएको हो ।

गत वर्ष रणनैतिक सडकमा परेको विर्घा रानीघाट सडक खन्डले वहुवर्षीय सडकको रुपमा निरन्तरता पाउने भएको छ । गत वर्ष मुलुककै ठुलो जलविद्युत आयोजना कालीगन्डकी ए लाई जोड्ने वैकल्पीक मार्गका रुपमा ६ करोड ३० लाख रुपैया वजेट विनियोजन भएको सडक यस वर्षको वजेटमा समेटीन सकेको थिएन ।
विर्घा ५ चिसापानी निवासी तथा हाल अर्थ मन्त्रालयमा कार्यरत युगराज पान्डेको विशेष पहलमा रणनैतिक सडक अन्तर्गत पर्न सफल उक्त खन्डका लागि गत वर्ष वजेट विनियोजन भएको थियो । स्थानीय स्तरमा अनेक प्रचारवाजी गरिएपनि सडकको वास्तविकता अर्कै रहेको जानकारहरु वताउछन । रणनैतिक सडकहरुले वहुवर्षीय सडकले जस्तो वजेटमा निरन्तरता पाउन सक्तैनन ।
आर्थिक वर्ष २०७३÷ ७४ को वजेटले स्यागंजालाई उच्च प्राथमिकता दिएपनि विर्घा क्षेत्र लाभान्वित वन्न नसकेपछि विर्घा ६ का राजेन्द्र प्रसाद पान्डेको पहलमा अर्थ मन्त्रालयमा निरन्तरको ताकेतापछि उक्त सडकलाई वहुवर्षीय सडकमा स्तरोन्नती गर्न अर्थ मन्त्रालयका उच्च अधिकारीहरु सहमत भएका हुन । वहुवर्षीय सडकको रुपमा वार्षीक कार्यक्रममा समावेश भएपछि आयोजना सम्पन्न नभएसम्म अर्थ मन्त्रालयले वजेटको कुनै कमी हुन दिदैन र सालवसाली रुपमा पर्याप्त वजेट विनियोजन गर्दछ ।

मिर्मी, विर्घा, आलमदेवी, लसर्घा वेसी, चन्डीभन्ज्यागं र पाल्पाको समेत विकासको लाइफ लाइन मानीएको उक्त सडक पुरा भएपछि विर्घा देखि वुटवल सम्मको यात्रा २ घन्टामा पुरा हुन्छ । स्थानीय रुपमा अनेक आश्वासन वाडींएपनि सस्तो राजनैतिक लोकप्रीयता वाहेक विकासको प्रतिफल प्राप्त हुन नसकेपछि स्थानीय युवाहरुको एक समुहले शुक्रवार अर्थ सचिव लोक दर्शन रेग्मी समक्ष माग पत्र लिएर पुगेको थियो । राजेन्द्र प्रसाद पान्डेको नेतृत्वमा गएको प्रतिनिधि मन्डलमा जलेश्वर पान्डे, दिपक पान्डे, नारायण पान्डे, गंगाधर पान्डे लगायतको सहभागीता रहेको थियो ।
प्रतिनिधि मन्डलको मागपत्र लिदै अर्थ सचिव रेग्मीले रणनैतिक महत्व समेत वोकेको मिर्मी रानीघाट सडक खन्डलाई वहुवर्षीय आयोजनामा समावेश गरिने र त्यसले काली गन्डकी ए का लागि वैकल्पीक मार्ग र स्थानीय आवागमनलाई सहज वनाउने वताए ।

प्रतिनिधी मन्डलले मिर्मी रुद्रवेणी सडक, आलमदेवीको पर्यटकीय गुरुयोजना, विर्घाको खानेपानी समस्या, काली गन्डकी क्याम्पस तथा भवानी उच्च मावीको भवन निर्माण तथा पुस्तकालय निर्माण, विर्घा स्वास्थ्य चौकीको स्तरोन्नती, विर्घा प्रहरी चौकी भवन निर्माण, विर्घा चन्डी भन्ज्यागं सडक सुधार लगायतका विषयमा पनि माग पत्र पेश गरेको थियो ।
माग पत्रका सम्वन्धमा प्रतिक्रीया दिदै अर्थ मन्त्रालयका उच्च अधिकारीहरुले मिर्मी विर्घा तथा रानीघाट सडक एवं मिर्मी विर्घा रुद्रवेणी सडकलाई उच्च प्राथमिकतामा राखिने, विर्घा प्रहरी चौकी भवन निर्माणका लागि वजेट विनियोजन भइसकेको तथा स्वास्थ्य चौकीलाई प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा स्तरोन्नती गरिने कार्य तत्काल शुरु हुने वताए । अन्य कार्यक्रमहरुकालागि पनि वजेट विनियोजन गरिएको र काम शूरु हुने जानकारी दिइयो ।
मिर्मी विर्घा रानीघाट सडकलाई वहुवर्षीय आयोजनामा समावेश गर्ने निर्णय भइसकेको छ । पत्र तयार हुदैछ पत्र वुझेर पोखरा सडकमा गई त्यहाका चिफ डिभिजनल इन्जिनियरलाई लगी सडकको निरिक्षण गराई असार भित्र ठेक्का शुरु गर्नुहोला । त्यसो भएमा मंसिरवाट काम शुरु हुन्छ । त्यसका लगि चाहिने करिव ३५ करोड रुपैया निकासामा कुनै व्यवधान आउदैन अर्थ मन्त्रालयका वरिष्ठ अधिकारीले प्रतिनिधि मन्डललाई वताए ।