काली गन्डकी गांउ पालिकाको निर्वाचन भएको पनि झन्डै ५ महिना पुरा भएको छ । निर्वाचित पदाधिकारीहरुले कार्यभार सम्हालेको लामो समय विती सकेको छ । यसै बीचमा गांउपालिकाका कार्यकारी अधिकृत धोलकराज ढकाल पदोन्नति भई नंया जिम्मेवारी सम्हाल्न राजधानी फर्किएका छन ।
मिर्मी देखि रानीघाटसम्मको सडक विस्तार चलीरहेको छ । वर्खाको वेला कच्ची पाडी वाटो हिडीसाध्ये छैन अहीले । जिप मुस्कीलले चलेका छन । “दशैमा त क्याहो वाटो नवनाउने नआत्याओ” अर्चले शुन्दर दाई भन्दैछन । कोटाकोट जाने भासीएको वाटोको जिम्मा सेनालाई दिइएको छ । जसको सर्भे लगायतको काम पुरा भएको छ ।
यसैबीचमा काली गन्डकी गांउ पालिका भवन साविकको कालीगन्डकी ४ कट्टीवाट सरेर जाने हल्लाले त्यो क्षेत्र फेरी तात्तिएको छ । सरकारले गांउ पालिकाको भवन वनाउन तथा फर्निचर खरिदकालागि पर्याप्त वजेट व्यवस्था गरेको छ । साविकको गाविसको भवन सांघुरो भएकाले नंया भवन वनाई पुरानो भवनलाई वडा कार्यालयका रुपमा चलाउनुको विकल्प छैन ।
विर्घामा जग्गा नमिलेकाले गांउपालिका मिर्मी सार्नुपर्ने दावी सिमित व्यक्तिहरुको छ । जुन कुनै हालतमा पनि जायज देखिदैन । चन्डीभन्ज्यागंदेखि लसर्घावेसी सम्मका सेवाग्राहीलाई पायक पर्ने, पूर्वाधार विकासका कारण र जनसंख्याको अनुपातका कारण भवन निर्माणका लागि विर्घाको विकल्प देखिदैन । विर्घाको वरु भुष्टुंग, खहरे, वनकसीडांडा, कट्टी, मौला, अर्चले वा गहलाम जुनसुकै ठांउपनि उपयुक्त हुन सक्तछ ।
जग्गा नपाइएको अफवाहबीच कालिगन्डकी गांउपालिकाका अध्यक्षका प्रत्यासी शेरवहादुर थापाले दिएको जानकारी अनुसार भवन निर्माणका लागि जग्गा फेला परेको छ । जस अनुसार विर्घाको कट्टी मरेग्दामा पूर्णचन्द्र पान्डे, केशवराज पान्डे लगायतले जग्गा दिन इच्छा देखाउनु भएको हो । त्यसैगरी कट्टी स्कुल पारीको जग्गा दिन मेधनीलाल पान्डे, पूर्णवहादुर नेपाली लगायतका जग्गाधनीहरु इच्छुक देखिनुभएको छ ।
आइतवार दिउसो फोनमार्फत शेरवहादुर थापाले भन्नुभयो हामी विहानभर जग्गाको टुंगो लागाउन व्यस्त भयौ । अव जग्गा पाइएको छ । देखिएका विकल्पहरु मध्ये कुन उपयुक्त हुने टुंग्याउन मात्र वांकी छ । हामी सवै वसेर त्यसको टुंगो लगाउछौ । जग्गा पाइएन भन्नु अफवाह हो शेरवहादुर थापाले भन्नुभयो ।
अवको केही दिनमै जग्गा टुंगो लगाई जग्गा प्राप्ती ऐन अनुसार जग्गा खरिद गरिने र भवनको नक्सांकन लगायतका कामहरु अघि वढ्ने छन । जसका लागि अवको केही महिना र भवन निर्माण सम्पन्न गर्न केही वर्ष लाग्नेछ । यससंगै विर्घावाट गांउपालिकाको केन्द्र सर्ने हल्ला अन्त्य भएको छ ।

आउछिन की चेली भनेर आमा दोवाटो धाएकी
तिजमा पनि विर्सेछ क्यारे गरिब माइती
सल्ला झै आमा सुसाइ रहीन एकलै कोठामा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वुटामा
१३ वर्षमा वेहुली वनेर भित्रिएको गांउको मोह मार्न नसकेर गांउमै वसेकी आमा व्यथाले च्यापेपछि २ हप्ता अगाडी एक्कासी जवर्जस्ती काठमाण्डौ आउनुभयो । सवै छोरा छोरी काठमाण्डौमा भएपनि आफ्नो स्वभाव अनुसारको गांउको मोहले वाधिएकी आमा केही दिनको उपचारपछि विस्तारै तंग्रीदै जानुभयो । आमाका गोडा लागेपछि गांउको यादले सताउछ । अनि शुरु हुन्छ कैले जानीहो के घर?
आमा यो पनि त घर हो नी । हामी सवै यही छौ, किन जानु पर्यो एक्लै टाढा विर्घा? मेरा कुनै तर्कले आमालाई जित्न नसकेपछि अव घर फर्कने शुर गर्नुको विकल्प थिएन । जीवनका धेरै वसन्त मध्ये केही वसन्त मात्र विर्घामा विताएको मलाई त त्यो शुदुर गांउको मोहले घरी घरी भक्कानो फुटाउछ ।
छोरी लाई आशिश हाल्न पाइन अन्तिम कालैमा
भन्थेनी वावा लेआशु झारी टिकाको थालीमा
त्यही आंशु टिका पठाइ दिउकी प्रभास पातैमा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वोैटैमा
तिजको रन्कोमा चेलीवेटीको ओहोर दोहोरमा आमाको मन पनि ओहोर दोहोर हुंदो हो । मैतालुहरु सिउदो सजाएर माइतिको ढोका उघार्दा हुन । लाइव्रेरीको चउर वा अर्चले स्कुलको प्रांगणमा छमछमी नाच्दा हुन । मेरो मन यहा छैन त मेरी आमाको मन यो चार भन्ज्यागंले घेरेको खाल्डोमा कसरी अडिदो हो ।
हुन त अव मालुंगा मसुरा दिदी या असेर्दी फुपु माइती संझेर आउदैनन । फुपु हुनुहुन्न । मसुरा दिदी घर व्यथाले च्यापेर थकित हुनुहुन्छ । डल्लु दिदी या लुरा दिदीहरु नभेटेको वर्षौ भयो ।

दिगाम मावल नगएको वा लुंछेली सेनीआमा वा मौले रोमकुमारी भाउजुलाई वोलाएर तिजको मेला नभरेको वर्षौ भयो । अर्चलेको तिजमा चिसापानी जैसी कान्छीआमा नाचेको हिजो झै लाग्छ । तर कालीमा पानी धेरै वगेछ । सुगर र वुढ्यौलीले च्यापेकी कान्छीआमाले ऐले मलाई नै मुस्कीलले चिन्नुहुन्छ ।
पर्वको रौनक फरक भएका छन । तर मन फेरीएको छैन । कृष्णा अष्टमीलाई सानो तिज भनेर कम दौडिइन्थेन वनकसी डांडामा । अहिले दौडीने मानिस फेरीए । उत्साह उमंग फेरीए । तैपनि हरेक तिज आउदा उमंग भने उसैगरी आउछ ।
यता भने म काखे कम्पयुटरमा नारन गोपाल र गोपाल योन्जनको श्रृजना शुन्दैछु । नारन गोपाल अलाप लिदै छन
वल्झेछ क्यारे सुनको कांडा कलिलो खुट्टामा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वुट्टामा

जीवित शहरः पाटन दरवार स्क्वायरको हवाई दृष्य ।
हप्ता दिन लामो दारी सिनित्त पारेर फल्नुको मजै वेग्लै । अझ विहानी यातायातमा चमेरामा हुल जस्ता स्कुलेहरुको चिरविर सुन्दाको थप उर्जा । ढिलो सुतेर ढिलै उठ्नुका पनि केही मजा होलान तर “अर्ली टु वेड अर्ली टु वेकअप”को मजा त्यो भन्दा कैयौ गुणा हुदो रहेछ । एका विहानै उठेर नित्य कर्म सक्नु, नजिकैको हरीयाली हेरेर कालो कफी पिउनु र झन्डै २० मिनेटको नियमीत योगा अभ्यास वाट निस्कीनु मेरो केही वर्ष देखिको दैनीकी वनेको छ । हुनतः उषाको पहिलो प्रहरमा व्युझनेहरुको दीर्घ जीवन हुन्छ भन्ने वैदिक मान्यता पनि रहेको छ ।
विहान ऊ भुर्वस्वःह …गुन्गुनाउदै राजधानीका सडक नाप्दा मजा नै वेग्लै । राती फर्कीदा भने भोली उठी कहां जाने केही थाहा छैन भन्दै नारन गोपाल गुन्गुनाउनुको स्वाद नै अर्कै । दिनभरीका आपाधापी, आ आफ्नै अपेक्षा र जीजीविषा वोकेका अनेक मानिसहरुसंगको संगतले अरु सोच्न नपाइदो रहेछ । काठमाण्डौको श्रम वजारमा शिक्षित वेरोजगारको प्रवेश पछि हामी जस्ता केही तयारी कक्षाहरुमा अनुभव वाड्नेलाई कमै फुर्सद हुदो रहेछ । त्यही फ्री समयको अभावलाई विहानका कन्चन दिनहरु र घुर्मैला सांझहरुले भुलाउनु पर्दो रहेछ ।

खुला संग्रहालयः काठमाण्डौ दरवार स्क्वायर ।
काठमाण्डौ हाम्रा लागि सपनाको शहर थियो । विद्यालयका पाठ्यक्रमका पुस्तकमा राखिएका केही तस्विर हेरेर हामी कल्पन्थ्यौ काठमाण्डौ शहर । डेनी डेन्जोम्पाको कान्छिलाई घुमाउने काठमाण्डौ शहर गीत हिट भएपछि त यो शहरको आकांक्षा अझ वढेको थियो । यो शहर हाम्रा लागि राजा वस्ने शहर थियो र थियो अनेक अवसरहरुको खानी । उच्च शिक्षाको अभिलाषा वोकेर राजधानी छिर्नेहरुको तांतीमा झन्डै डेढ दशक अघि म पनि मिसिन आइ पुगेको थिए यो विरानो शहरमा । तानसेन वाट छुटेको निलो रंगको साझा वस त्रिपुरेश्वरमा घ्याच्च रोकिए पछि तीनपांग्रे कालो वजाज ट्याम्पोले वुद्धनगर पुर्याएको थियो एक छिप्पीदै गरेको सांझमा ।
सिमित स्रोत साधन र सिमित आकांक्षा भएको मानिस भएकाले त्रिचन्द्र कलेजका दिनहरु सामान्य चले केही वर्ष ।
ग्रामिण परिवेशवाट आएको म जस्तो युवाकालगि लोकसेवा अन्तिम र एकमात्र विकल्प थियो । राजधानी छिरेको पहिलो प्रयासमै लोकसेवाले पत्याएपछि सामान्य जागिरेको हैसियत जोडिदै गयो आम ग्रामीण युवाहरुको जस्तै मेरो पनि । यसबीचमा कहिले पत्रकारिता त कहिले प्राध्यापनका अनेक अनुभवहरु मिसिदै गए ।
हुनत अनेक विकृति र विसंगतीका वावजुद अनेक अवसरको शहर हो काठमाण्डौ । अवसर लिन जान्नेहरुलाई यो शहरले दिएको पनि छ । विहानमा एउटा स्वरुपमा देखिने शहर दिउसो अर्के त रात ढलेपछि अर्कै हुदै जान्छ । शहर वुझ्नलाई यी तीनै प्रहरको स्वाद लिन जान्नु पर्दछ । मौलिक विशेषता वोकेको यो शहरका सवै प्रहरका स्वाद लिनेहरु कम छन यंहा । त्यसैले त प्रहर गुमाएका हरुको यसप्रति गुनासो पनि छ । म पनि त्यही वहुमतको सदस्य हुं ।
तर कार्तिक नाच देखि ठमेलका डिस्कोसम्म, पशुपति नाथदेखि यलो पगोडासम्म, रत्न पुस्तक भन्डार देखि पिलग्रीम र मन्डलासम्म, के एल टावर देखि मन्डला र सिल्पीसम्म, नांगा वावा देखि मार्टिन चौतारीसम्म, के एम टेस्टी मम देखि केएफसीसम्म, भृकुटी मन्डपदेखि जाराका आउटलेटसम्म यो शहर अनेक रुप रंगमा देखिन्छ ।

कलाको राजधानीः भक्तपुर दरवार स्क्वायर र न्यातपोल देवल ।
ऐतिहासिकता र आधुनिकताको समिश्रण रहेको यो शहरमा जान्नु र भोग्नु पर्ने अनेक विष्मयकारी वस्तुहरु छन । करौडो मुल्यका ल्यान्ड रोभर गुड्ने शहरमा साइकलपनि प्रसस्त दौडन्छन, भीआइपीका सवासी चल्ने शहरमा घांसका भारी वोकेका महिलाहरु पनि सडक नापी रहेका हुन्छन । केही रुपीयाकालगि हात पसार्ने देखि रोटी वाड्नेहरु प्रशस्त छन शहरमा । रुखमा ऐना झुन्ड्याएर कपाल काट्ने देखि साइकल अड्याएर सडक छेउमै सौच गर्नेहरु दुनीयाको अर्को कुन राजधानीमा देख्न पाइएला ।
शहरको मजा लिन जान्नु पर्दछ तरह तरहका टेष्ट छन यंहा ।
हजारौ डलर खर्चेर यंहाको मौलिकता र विविधताको स्वाद लिन विश्वका कुना कुनावाट मानिस यंहा आउछन । तपाई हामी वुगंमती र वागमतीको जानकारी विनै, गाइजात्रा र गठेमंगलको दर्शन विनै, कार्तीक नाच र इन्द्र जात्रा नहेरिकनै शहरप्रति पुर्वाग्रही भएका छौ । काठमाण्डौमा भएर पनि इन्द्र जात्राको दर्शन नगर्नेलाई मरेपछि पनि इन्द्रले सोध्छन भन्ने आम विस्वास छ । हामी किन कोठे भएर वस्ने? चलाउनुस खुट्टा हेर्नुस यंहाको इन्द्रेणी उठाउनुस वन्दको फाइदा ।

गणेश पाण्डे

केटाकेटीमा अग्रजले टिपेका कटहरवाट शुरु भएको यसको स्वाद अहिलेसम्म जिव्रोमा झुन्डीएको छ । वयस्क भएपछि आफै रुखमा झुन्डीएर नाम्लाको डोरी वनाएर धेरैपल्ट कटहर झारियो र खाइयो । वर्षेनी वर्षामा कटहरको झझल्को आएपनि गांउ छोडेपछिको कटहरको स्वाद लिन भने पाइएन । सधैको आपाधापी बीच पोखरामा किनेर खाएको कटहरले विर्घाको कटहरको स्वाद दिन भने सकेन । त्यसैबीच मेरा वाल्यकालका कटहरका संझनाहरु ।
*** *** ***
बर्षायाममा पाक्ने कटहर बास्तबमै एउटा मिठो फल हो । आफ्नै बारिमा फालाफाल भएको कटहर आज किनेर खाएपछि केहि लेख्ने मन भयो । सुरुमा आफ्नै कुरा गरौँ, घर नजिकैको कोल्पाटा बारिमा ३ ओटा ठुलठुलो कटहरका रुख छन हाम्रा । बिच रुखको कटहर साउन लाग्ने बेलामा पाकिहाल्थ्यो भने माथिल्लो मटर बाटोनिरको र तल्लो टंकिनिरको कटहर चाहीँ भदौँ मध्यतिर पाक्ने गर्दथ्यो । साउन लागेपछि साथी झबिन्द्रे र म बिहान बेलुका कटहरको रुखमा नै हुन्थ्यौ । बिहान छाम्दा नपाकेको भए फेरि बेलुका पनि छाम्न जान्थ्यौ । बेलुका पनि नपाकेको भए अर्को दिन बिहानै हामि पुगिहाल्थ्यौ । अलि ढिलो पुगियो भने अर्कै पनि गईहाल्ने डरले हामि चाडैनै जान्थ्यौँ । झविन्द्रे म भन्दा रुखमा चढ्नको लागि अलि बढि नै सिपालु भएकोले पनि म संग साथमा झबिन्द्रे नै हुने गर्दथ्यो । उतिबेला घरमा हजुआमा पनि हुनुभएकोले रुखमा चढेको थाहा पाए गालि गरिहाल्नुहुन्थ्यो । अनि कसैलाई बोलाएर रुखभरिका कटहर झार्न लगाएर सबैलाई काचो कटहर बाड्दिनुहुन्थ्यो । केहि कटहरहरु चाँही आफै डोकामा हालेर घरमै ल्याउनुहुन्थ्यो र दलानमा फाल्नुहुन्थ्यो । कटहर दलानमा फालेपछि दुई तिन दिनमा पाकिहल्थ्यो । पाकेको कडहर फोर्ने बित्तिकै एकतमासले गाँऊभरि यसको बास्ना जान्थ्यो । मालुंगेली आमाकोमा कटहर फोरेछन् भनेर अन्य केटाकेहिहरुपनि हाम्रो घरमा जम्मा भईहाल्थे । कटहरको सिजन आएपछि मलाई एउटा कुराको याद सधै आईरहन्छ एकचोटि अलि धेरै नै कटहर खाईएछ क्यारे २ दिनसम्म करण्डाडाको औसधी नै गर्नुपरेको थियो । बिर्घामा हाम्रो भन्दा पहिला बन्कसी भरत सरको पाक्थ्यो । लुम्छेली तोलाहरुको अलि पछि पाक्थ्यो । माथि ठानेबाहरुको पनि चाडै नै पाक्थ्यो तर त्यो कटहर चाँही हामि चाख्न पनि पाउथेनम् माथिकैले भ्याउथे । मरेङ्गदी धर्मदाईहरुको, मलेइँ आमाको, नारायण सरको बारिको कटहर पनि साच्चै मिठो कटहर थियो । जति खाएनी एक रुपिया तिर्नु पर्ने थिएन । अहिले ३०० मा सानो भुड्को कटहर किनेर खानु परेको छ ।

अंग्रेजीमा ज्याकफ्रुट भनिने कटहर वास्तबमा तपाई हामिलाई कुनै नौलो कुरा भएन । संबवत रुखमा फल्ने सबैभन्दा ठुलो फल कटहर नै हो । तराई, मध्यपहाडी र पहाडी छेत्रमा समेछ यो फल्ने गर्दछ । बाहिरी आवरण हरियो र पहेलो रंगको हुने कटहर भित्रपटि पहेलो कस्रैकेस्रा भएको मिठो फल कटहर हो । एकतमासको बास्ना आउने यस फलको भित्रको एउटा पहेलो झिल्ली हटाएर खानुपर्ने हुन्छ । त्यस्तै कटहर भित्रको बियालाई पनि फरक फरक तरिकाले खाने गरिन्छ । त्यसलाई सुकाएर कसैले अचारको रुपमा पनि खान्छन भने कसैले तरकारीको रुपमा खाने गर्दछ् । तपाई हामिलाई थाहै छ कटहर भित्रको डाठलाई भिनाजु भन्ने गरिन्छ । सामान्यतया सानो कटहरमा ५० र ठुलो कटहरमा ५०० सम्म केस्रा हुने गर्दछन् ।
कहटरमा मात्र ०।६ ग्राम चिल्लो पदार्थ र ९५ क्यालोरी हुन्छ । यसमा ४ सय ४८ मिलिग्राम पोटासियम, २३ ग्राम कार्बोहाइड्रेड, १।५ ग्राम फाइबर, प्रोटिन १।७ ग्राम, भिटामिन बी १२ ग्राम र बी ६ र म्याग्नेसियम पाइन्छ ।
यति धेरै पौष्टिक तत्व पाइने कटहरका फाइदा के के छन्ः
१ तौल घटाउनः कटहरमा स्याचुरेटेड चिल्लो पदार्थ निकै कम मात्रामा हुन्छ । यसले तपाईको शरिरको तौल बढ्न दिँदैन । डाइटिङका क्रममा कटहरको सेवन गर्नु निकै फाइदाजनक मानिन्छ ।
२ संक्रमणबाट जोगिनः यसमा भिटामिन सी र एन्टीअक्सिडेन्ट पाइने हुनाले शरिरमा हुने सक्रमणबाट बच्न र जुकाको समस्याबाट बच्न मद्त गर्छ । इाइटमा एक कचौरा कटहरले तपाईको शरिरलाई चाहिने मात्रामा एन्टिअक्सिडेन्ट दिने गर्छ ।
३ मधुमेहको सन्तुलनः उच्च मधुमेहका बिमारीका लागि कटहरको सेवन निकै फाइदाजनक हुन्छ । यसमा हुने रसायनले मधुमेहको मात्रालाई नियन्त्रण गर्नका लागि मद्धत गर्छ ।
४ हाडका लागि फाइदाजनकः कटहरमा हुने पोटासियम, क्याल्सियम तथा अन्य पौष्टिक तत्वले शरिरको हाडलाई मजबुत बनाउन सहयोग गर्छ । उमेर बढ्दै जाँदा हाडमा देखिने समस्याबाट बचाउन समेत कटहरले मद्धत गर्छ ।
५ थाइराइडबाट बचाउः यसमा हुने कपरको मात्राले शरिरको मेटाबोलिज्मलाई ठिक गर्छ र हर्मोनलाई सन्तुलित गर्छ । यसकारण थाइराइडको बिरामीका लागि यसको सेवन निकै फाइदाजनक हुन्छ ।
६ पाचन प्रणालीका लागिः कटहरमा हुने फाइबरले शरिरको पाचन प्रणालीलाई सन्तुलित राख्न मद्त गर्छ । कब्जियतको समस्याबाट बचाउन समेत यसको सेवन गर्नु निकै फाइदाजनक मानिन्छ ।
७ उच्च रक्तचाप नियन्त्रणः एक कप कटहरमा यति धेरै पोटासियम हुन्छ कि यसले सोडियमको मात्रालाई घटाउन मद्त गर्छ । यस्तै, यसले शरिमा रगतको प्रवाहलाई सुचारू राख्नका लागि मद्त गर्छ । रक्त चापका बिमारीका लागि यो निकै फाइदाजनक हुन्छ ।
८ शक्तिका लागिः कटहरमा फाइने आइरन तथा अन्य पोषक तत्वले एनिमियाबाट मुक्त गर्न मद्त गर्छ भने शरिरमा शक्ति दिन समेत निकै फाइदाजनक हुन्छ ।
९ आँखाका लागि फाइदाजनकः कटहरमा गाँजरमा जस्तै, भिटामिन ए प्रसस्त मात्रामा पाइन्छ । यसको प्रयोगले आँखाको ज्योति बढाउन र रतन्धोबाट जोगाउन मद्त गर्छ ।
(बिर्घा ६ स्याङ्गजा, हाल पोखरा रत्नचोक )

संझनाका ती दिनहरुः “सेनेई” दोश्रो लहरमा दोश्रो ।
“मिठो छ खान्छस?” मैलो चोलोको भित्रपट्टीको खल्तीवाट पाकेको खनीयो निकालेर दिने सेनेई अहिले हुनुहुन्न । उंहाका संझनाहरु मनमा अनेक छन । एक विर्सीएकी र संझने कोही नभएकी एवं इतिहासको गर्तमा विलाएकी पात्र हुन सेनेई । कहिले गाई दुहुदा वाच्छी तान्दीएको भरमा आधा दुध वटुकामा दिने वा कहिले मकैको गुरगुरेको रोटीको ठुन्को दिने सेनेई मेरो स्मृतिमा भने घरी घरी आइ रहनुहुन्छ । जीवनको खातामा खुसीभन्ने कुनै शव्द नभेटाई ईह लोक त्याग्ने सेनेई विगतको विभेदकारी सामाजीक संरचनाकी दुखान्त पात्र हुनुहुन्थ्यो ।
२२ वर्षको भर्भराउदो जावानीमा खसम गुमाएर एक्लै जीवनका कठिन उकालीहरु कहिले सुसाउदै, कहिले पछ्यौराको फेरोले आंसु पुच्छ्दै त कहिले लठ्ठीको सहारामा लतारिदै कष्टपूर्ण रुपमा २०५६ को मंसिर तिर मृत्यु वरण गरेकी सेनेईको न कोही सन्तान छन न कोही संझने आफन्त नै ।
वैसमा खसम गुमाउदाको पीडाका अलावा समाजले लगाएका अनेक लान्छना र अपहेलनाको भारी वोकेर कठिन जीवन विना कुनै गुनासो विसाउने सेनेईको उज्यालो अनुहार मेरा आंखामा वार वार आइरहन्छ । मेला पात होस या चाडपर्व हरेक वखतमा केही नौलो र मिठो खानेकुरा हातमा परेपनि चोलाको खल्तीमा लुकाएर मेरा निम्ती ल्याउन नविर्सिने सेनेई म निर्माणकी एक अदृष्य पात्र हुन । मेरा सफलता वा असफलतामा तिनै सेनेइको ठूलो हात छ ।
मौला हाम्रो घर तलको आप र कटहरका ठुला रुख भएको वारीको छेउमा सेनेईको सानो कटेरो थियो । एकातिर आफु र अर्को तिर गाई वाध्ने त्यो सानो छाप्रोमै सेनेईको इहलिला गयो । सानी आमा लाई कहिले सानीमा भन्दा भन्दै हामी केटा केटी सजिलोको लागी सेनेई भन्थ्यौ । वुढ्यौली लागेको शरिर, गोरो वर्ण, गजुर जस्तो वाटेको कपाल, छिर्केमिर्के हरियो धोती, टिपिकल आन्चलीक वोली भएकी सेनेईका सन्तान थिएनन । जुंगांको रेखी देखाएर म छोरोको भाग्य लिएर आइकीम अरे । तेई भएर अली अली जुंवा आकाउन अरे । वेला वेला सेनेई सुनाउनुअुन्थ्यो ।
लगालग जन्मीएका ३ छोराको वाल्यकालमै निधन भएपनि कसैसंग केही गुनासो नभएकी सेनेई करिव ५ वर्ष पुगेर वितेको पछिल्लो छारोले “आमा” भन्थ्यो भन्दै पटक पटक भक्कानीएको मैले देखेको छु । ग्रामीण र कठिन जीवन, खाद्यान्नको अभाव, एक्ली विधवालाई समाजले हेर्ने दृष्टीकोणका बीच उंहाको संघर्ष कठिन होइन भयावह थियो ।
उंहाको सहारा गाई थियो । सकुन्जेल गाई पाल्न कहिले नछोडेकी सेनेईको साथी भनेपनि परिवारको सदस्य भनेपनि गाई नै थियो ।
गैरा तिरको झाडी मौलाको पुच्छारमा रहेको घर भएकालेपनि होला गाईका कलिाला वाच्छा वाच्छीलाई वाघले पटक पटक चिथोरेर सेनेईका अनेक सपनाहरु तुसारापात हुन्थे । विहानैको गोठ धन्दा र घांसपात पछि आएर एक्लो ज्यानले वनाएको खानेकरा कस्तो हुन्थ्यो होला तैपनि उंहाको कुनै गुनासो थिएन । दिउसोको फेरी घांसपात र मेलापात उंहाका नित्य कर्म थिए । विहान देखी वेलुका सम्म दश नंग्रा खियाउदापनि दुई छाक धौ धौ भएरै सेनेईको जीवन वित्यो ।
सेनेईका आफन्तहरु कम थिए । सटुकाकी भान्जी र गेजाका भान्जा कहिलेकांही आउने पाहुना थिए सेनेईकोमा । पाहुना आएपनि सुताउने ठांउ थिएन । २ जनालाई पकाउने भांडा थिएन । तैपनि ती आफन्त प्रतिको माया अथाह थियो । गेजा भान्जा दाईका कान्छा छोरा अली उटपट्यागं र विचित्रका थिए । हामी केटाकेटीलाई कहिले रुख चढेर त कहिले सिठ्ठी फुकेर रेला देखाउने यी भान्जा आज भोली कंहा होलान ? सटुकाकी भान्जी दिदी के भइन होला ? कहिले कांही सेनेई भेट्न जाने दोभान अल्के दमाहारकी भतिजी कस्ती भइन होला? स्मृतिमा रहेपनि वेखवर छन यी सवै पात्र ।
खास नाम खुमीसरा पाण्डे भएपनि हाम्रा लागि प्रिय सेनेई केटाकेटीलाई असाध्यै माया गर्ने पात्र हुनुहुन्थ्यो । खराल छाया र मैले पटक पटक सेनेईकोमा खिर पकाएर खायौ । कहिले मौलेका काक्रा चोर्यौ, कहिले तामा भाच्यौ, कहिले लिची सखाप पार्यौ । हाम्रा अनेक वदमासी थाहा पाएर पनि वाल उपद्रोलाई वेवास्ता गरिदिने सेनेई अहींशाकी पात्र हुनुहुन्थ्यो ।
जीवनभर खुट्टामा जुत्ता चप्पल नलगाई इहलिला त्यागेकी सेनेईले सधै दशहरामा दिवंगत श्रीमानको श्राद्ध गर्नुहुन्थ्यो । हामी केटाकेटीलाई श्राद्धको प्रसाद खुवाउने सेनेई चाडपर्वमा भने निकै उदास हुने गरेको म संझन्छु । एक्लो र अभावयुक्त जीवनमा खुसी आओस पनि कसरी ।
जीवनको उत्तराद्र्ध अत्यन्तै कठिन भएर वित्यो सेनेईको । एक्लो र ओच्छ्यानमा परेको जीवन कती पीडा भएहोला सेनेईलाई । म त्यतिवेला काठमाण्डौमै थिए । सेनेईको निधनको खवरपछि म विर्घा पुगे । यज्ञदाईले कृया कर्म गर्नुभयो । त्यसपछि सेनेई स्मृतिमा वाहेक रहनु भएन । उंहाको सम्पति थिएन, सन्तान थिएनन । वलेको आगो ताप्ने अहिलेको जुगले निभेको आगो किन खोस्रीराखोस । न चर्चा, न संझना अतितको गर्तमा विलाएकी सेनेई घरी घरी मेरो स्मृतिमा र सपनीमा झुल्की रहनुहुन्छ ।
मलाई पाकेको खनीया ल्याइदिने, पहेलपुर परेको आंप लुकाएर राखी दिने, कोही लाहुरेले दिएको चकलेट ल्याइदिने, वाच्छी तानिदिएमात्र आंधी दुध स्वाटै डवकामा खन्याएर खुवाउने, आगनमा निस्किएर -ए “सेन वाउ” भनेर वोलाउने, पढेस, गुनेस ठूलो मान्छे भएस भनेर आर्शीवाद दिइरहेने सेनेई तंपाई दीवंगत भएपनि मेरो स्मृतिमा सधै रहीरहनुहुनेछ । मिस यु सेनेई ।

असार पृथ्वी उत्पति भएको महिना हो । त्यसैले सवै हिन्दु धर्मावलम्वीले असार ८ गते धर्तिको पुजा गरेर भूमी दिवस मनाउछन । पश्चिमाहरुले पछि जुन २२ लाई पृथ्वीको उत्पति दिन मानेर यसको आ आफ्नो संस्कार अनुसार यो दिनलाई मनाउछन । हुनत श्रीमद्भागवत गीताको १० औ अध्यायमा महनिाहरुमा मार्गशिर्श भनिएको छ । मंसिर जतिकै पवित्र मानिन्छ असार पनि । त्यसैले त भनिन्छ असारको केटो मंसिरकी केटी ।

असार २७ (जुलाइ ११) अर्थात विश्व जनसंख्या दिवस । आजै मेरो जन्मदिन परेको छ । एउटा नमिठो संयोग विश्वले जनसंख्या नियन्त्रणका कुरा गर्दा म भने जन्म दिन संझन वाध्य छु । असार हाम्रा आदिकवि भानुभक्त वाजेको जन्मदिन हो । विद्यालय पढ्दा यस्तै पढियो । आदिकवी भानुभक्त आचार्य तनंहुको चुंदी रम्घामा असार २९ गते जन्मीएका थिए खुवै रटान लगाइयो यो तिथीलाइ । त्यतिन्जेल मलाइ मेरो आफ्नै जन्मदिनको त्यति हेक्का थिएन ।

कालो अक्षर भैसीवरावर भएकी मेरी जननी आमालाइ पनि मेरो जन्मदिनको त्यति हेक्का हुने कुरै भएन । पिताजीले वर्षको एकवार काले जैसीका अगाडी चिना फुकाउदा मेरो जन्म दिन भन्नुहुन्थ्यो होला, त्यसवाहेक जन्मदिनको त्यो वेला के नै पो काम आउथ्यो र । अहिले बा हुनुहुन्न र काले जैसी पनि छैनन र यो क्रम पनि रोकिएको छ । तैपनि मेरो जन्मदिन तिनै आदीकवि भानुभक्त भन्दा दुइ दिन अगाडी परेको रहेछ । यो रहस्य शहरमा आगमनका धेरै वर्ष पछिमात्र संझनामा आयो ।

मेरो जन्ममिति २०३५ असार २७ गते मंगलवार हो । यद्यपि यो जन्ममिति ज्योतिषलाइ हात हेराउदा वाहेक काममा आएन । पर्यो के भने मेरो जन्ममिति प्रमाणपत्रमा २०३४।०८।१५ लेखिएको छ । यो आठ भन्नाले मंसिर पर्छ क्यारे । त्यसैले मेरो खास जन्ममिति त्यति उपयोगमा पनि आएन र वांकी संझनामा पनि रहेन । शहरमा पसेपनि न त जन्मदिनको नाममा कुनै केक काटियो न त कसैको विशेष शुभकामना नै पाइयो । हुन त आजभोली जन्मदिन भव्यताका साथ मनाउने पुस्ताकै हुं म, यद्यपि मेरोलागि जन्मदिनले कहिल्यै त्यति ठुलो महत्व राखेन । व्लगकारिता शुरु गर्नु अघि जन्मदिन यसपटक त संझन्छु भनिन्थ्यो तैपनि कामको चटारो भनौ या महत्ता हिनताले जन्मदिन गुज्रीएको केही दिनपछि मात्र झल्यास भइन्थ्यो । यसरी मेरो ३० औ जन्मदिनहरु विना संझना गुज्रीएका छन ।

जन्म कुनै व्यक्तिको जीवनको अत्यन्तै महत्वपुर्ण घटना हो । जन्मको जति महत्व मृत्युको पनि हुदैन । यद्यपि हाम्रो हिन्दु संस्कारमा जन्मले भन्दा मृत्युले वढि ठांउ राख्छ । मान्छे मरेपनि सन्तान दरसन्तान श्राद्ध त गरिन्छ । तैपनि जन्मदिनको उपलक्ष्यमा भने धार्मिक रित अनुसार केही कार्य भएको मलाइ संझना छैन । गर्नेले मन्दीर गएर पुजापाठ गर्दा हुन तर मेरो संदर्भमा भने त्यस्तो केही हुने गरेका छैन । जन्म, महिना, वार, तिथिले मानव जीवनमा महत्वपूर्ण प्रभावपार्ने ज्यातिषीय साथै वैज्ञानिक आधारहरुपनि छन । त्यसमा मेरो विश्वास पनि छ । वैशाखमा जन्मिएको व्यक्ति जस्तो तेज, प्रतिभावान र सिर्जनशिल चैतमा जन्मेको व्यक्ति अवस्य नै हुदैन । भनाइ नै छ कस्तो चैते होला भन्ने।
असारमा केही संझन लायक जन्महरु भएका छन । तर मेरो विचारमा अत्यन्तै प्रयास गरेर सफल भएपनि जस नपाउने ग्रह हुन्छ की असारको जन्म हुनेहरुको । नेपाली कांग्रेसका सभापती पुर्व प्रधानमन्त्री स्वर्गीय गिरिजाप्रसाद कोइरालाको जन्म असार मै भएको हो । उनी असार १८ गते जन्मिएका हुन । उनले कहिल्यै आफ्नो जन्मलाइ नभएर कर्मलाइ महत्व दिए । उनले जन्मदिन मनाएको अहिलेसम्म कुनै रेकर्ड छैन । अनेक त्याग र तपस्याका वावजुत कोइरालालाइ त्यति सफल राजनितिज्ञ मानिदैन ।
विस्थापित राजा ज्ञानेन्द्र पनि असार महिनैमा जन्मिएका हुन । गते अनुसार उनको जन्म असार २३ गते भएको हो । मंगलवारको जन्म परेका ज्ञानेन्द्रको राशीपनि कन्या हो । उनले मीलेसम्म तामझाममा नै जन्मदिन मनाउन रुचाउछन । विचरालाइ परिस्थीतिले भने त्यति साथ दिएन । भर्खरै उनले आफ्नो ६८ औ जन्मदिन निर्मल निवासमा मनाएका छन ।

दरवार सुत्रका अनुसार उनले आफ्नो जन्म तिथिअनुसार असार २७ गते पुजा पाठ गरेर मनाउदै छन । यसै महिनाको ६ गते भारतीय कांग्रेसका महासचिव तथा भावी प्रधानमन्त्री राहुल गान्धीले अफ्नो ४६ सौ जन्मदिन मनाए । तिव्वतका विस्थापित धार्मिक नेता दलाइ लामापनि असारमै जन्मिएका हुन । तिव्वती धार्मिक क्यालेन्डर उनुसार उनको जन्म जुलाइ ६ तारिखमा पर्दछ । जुलाइ ६ जतावाट जोडेपनि असारमै पर्दछ । उनीपनि नोवेल पुरस्कार जितेपनि असफलताको कोटिमै छन । गुरु पूर्णिमा भनेर मनाइदै आएको व्यास जयन्तिपनि असारमै पर्दछ । चार वेद र अठार पुराणका रचयिता वेदव्यासपनि असार मै जन्मिएका थिए । यसै मेसोमा म ववुराको पनि जन्मदिनले यहि असारको मास भेटेको छ ।
एउटा खुसीको कुरा असारमा जन्मनेहरुको शुक्र राम्रो हुन्छ रे । शुक्रलाइ सिर्जनाका देवता मानिन्छ । शुक्र राम्रो हुनेहरु लेखन र सिर्जनात्मक क्षेत्रमा राम्रो हुन्छन भनिन्छ । मलाइपनि कतै त्यहि काकताली परेर त होइन यो लेख्न जांगर चलेको ।
खैर जे भएपनि आफ्नो जन्म दिनको आफैलाइ शुभकामना !

घर एकै ठांउ भएपनि पछिल्लो पुस्ताका भाइवहिनी र हामी विचको सम्पर्क कम छ । गांउमा नभेटे नचिने पनि राजधानीको शंखमुलमा रहेको चैतन्य इन्स्टीच्युट अफ मेनेजमेन्टमा केही दिनको अफिसर तयारी कक्षा पछि म संग लजाउदै वोल्ने वहिनी थिइन भगवती थापा । मैले क्लासको अन्त्यमा आफ्नो घर विर्घा रहेको वताएपछि सर मेरोपनि घर विर्घा वासडांडा होनी भन्ने लजालु केटी थिइन भगवती ।
मैले पढेको जनतामावीमा पढेकी र म जस्तै निजामती सेवामा आउन इच्छुक थिइन भगवती । मास्टर्स सकेर शाखा अधिकृतको राम्रो तयारीमा रहेकी भगवतीमा मैले अत्यन्तै ठूलो संभावना देखेको थिए । सिकाउने र सिक्नेको रुपमा परिचय भएपनि मेरो गांउकी होनहार प्रतिभा लाग्थ्यो भगवती । उनीसंग मेरो औपचारिक वाहेक कहिल्यै कुराकानी भएन । यद्यपि उनले क्लासमा देखेएको लगनले उज्यालो भविष्यको संकेत गर्दथ्यो ।
निजामती सेवामा अव्वल प्रतिभा जन्माएको विर्घामा पछिल्लो समय त्यसको खडेरी हटाउन भगवती अगाडी आएकी थिइन । मैले आशा गरेका नंया पुस्तामा टंलेहवा लोकहरी थापा पछि भगवती थिइन । लोकहरी शाखा अधिकृत भइसकेका छन भने भगवती निकट भविष्यमा हुने वाला थिइन । शंभवत साउनको अन्तिममा हुन लागेको यसवर्षको शाखा अधिकृतको नतिजामा भगवतीको पनि नाम आउनेछ । तर विडम्वना अव उनले आफ्नो नाम गोरखापत्रमा छापिएको कहिल्यै पढ्न पाउने छैनन ।
विहिवार विहानै कोलम्वीया एकेडेमी वानेश्वरमा प्रहरी सहायक निरिक्षकको तयारीमा रहेका युवाहरुसंग छलफल गर्दैगर्दा अनायास आएको मित्र वुद्ध थापाको फोन कल उठाउ की नउठाउ भन्ने द्धिवीधासंगै अनायासै उठाए । सामान्यतया कक्षामा रहदा नउठ्ने फोन यही अप्रिय खवर सुन्न उठेको रहेछ । फोनको अर्को टुंगोमा वुद्धजी सुसाउनु भयो यो टुंगोमा म सुसाए ।
असार २१ गते वुधवार दिउसो आफुले उतिर्ण गरेको मास्टर्सको सर्टिफिकेट लिन परिक्षा नियन्त्रण कार्यालय वल्खु जादैगर्दा पछाडीवाट ट्रकले दिएको ठक्करले भगवतीको घटनास्थलमै निधन भएको थियो । वाइक चालक सकुसल रहेको र ट्रक चालकलाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लिई कालीमाटीमा राखेको खवर आएको छ ।
कार्वाहीको प्रकृया र क्षतिपूर्तिको प्रकृयाका विषयमा जानकारी लिएर वुद्धजीले फोन राखे पनि मेरो स्मृतिमा भगवती वहिनी आइरहीन । गएको चुनावमा विर्घामा भेट भएकी भगवतीसंग संयोगले गल्यागंवाट हामी एउटै माइक्रोमा काठमाण्डौ आएका थियौ । तिनै प्रतिभाषाली वहिनी भगवतीको दुखद दुर्घटनावाट भएको निधनले विर्घा र त्यस क्षेत्रले एक होनहार प्रतिभा गुमाएको छ ।
भगवतीको मृत आत्माले शान्ति पाओस । अलविदा भगवती वहिनी ।

त्रिभुवन अन्तराष्ट्रिय विमानस्थलमा पहिलो भेटमै गम्लगं अगालो हारेर झन्डै २ घन्टा हामी गफिएको देखेपछि मेरा सहयात्री सन्तोष न्यौपानेलाई यो हाम्रो पहिलो भेट थियो भनेर पत्याउन त्यति सहज थिएन । एक हप्तामा दोश्रो पल्टकालागि तयार भएको सिंगापुर यात्रा मेरोलागि त्यति उत्साहप्रद थिएन । यद्यपि आयोजकले गरेको होटल वुक, प्लेनको टिकट र उनीहरुको अपेक्षालाई निराश वनाउन नचाहेको म सन्तोष न्यौपानेको साथ मुलुकको एकमात्र अन्तराष्ट्रिय विमानस्थल तिर हुर्रिएको थिए ।
यद्यपि कृष्ण सर भन्ने वित्तिकै अनुप जी भन्दै अंगालोमा वेर्ने व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो कृष्ण पौडेल । स्यागंजाको दरौ सिरुवारी अर्थात हालको अर्जुन चौपारी गांउपालिकामा जन्मीएपनि कर्मभूमी सिंगापुर वनाएका कृष्ण सर मुलुक वाहिर रहेपनि देशको चिन्ता र चासो लिइरहने थोरै जानकारमा पर्नुहुन्छ । तिनै कृष्ण सरसंगको न्यानो यात्राको आकस्मिक साइतले सिंगापुर यात्रा भने रमाइलो हुने वाला नै थियो ।
विहान एपेक्सको कक्षा, दिउसो भुकम्प पीडितका लागि गोलाप्रथद्धारा वितरण गरिने ट्याक्सीको नंवर प्लेटको तारतम्य मिलाएर म विस्तारै एयरपोर्ट लागेको थिए । सरल चेकजांज पछि वेटिगं रुममा जादा मैले वर्षौ देखि न्यानो महसुस गरेका तर जन्मजात भेट नभएका कृष्ण पौडेल सरको आकृति भेटे ।
जीवनमै पहिलो पल्ट भेट भएका हामी दुईको भलाकुसारी र केही घन्टा उभिएरै गरेको आत्मिय कुराकानी विचित्रको थियो । एउटै फ्लाइटवाट मलेसीया हुदै चांगी एयरपोर्ट पुग्दा सम्म उंहाले पटक पटक दर्शाएको आत्मियता गजव थियो । नछुटाएर मेरो व्लग पढ्ने र मसिना विषयमा पनि कमेन्ट गर्न झिझो नमान्ने कृष्ण सरको विर्घा र त्यहाका वासिन्दा प्रतिको अनुराग अचम्मको थियो ।
अंग्रेजी भाषामा दखल भएपनि नेपाली भाषाको गहिरो ज्ञान भएका कृष्णसरसंग गफिदा लाग्दैनथ्यो उंहा लामो समय देखि मुलुक वाहिर हुनुहुन्छ । मैले गांउ घरमा पाइने र हामी केटाकेटीमा गाई चराउन जांदा खाने जामुनाका विषयमा लेख्दा त्यसको जराजरा केलाउदै यसलाई चुत्रो पनि भनिन्छ तर कतै फडियार भनेपनि फडीयार अली ठूलो हुन्छ भनेर वाल्यकाल संझाइदिने कृष्णसर देश विदेशका अनेक घटनाक्रम र विषय वस्तुसंग परिचित भएको र उंहाको ज्ञान भन्डार देख्दा मलाइ पनि लोभ लाग्यो ।
अध्यात्म देखि अर्थशास्त्र, योगी देखि भोगीसम्मका विषयमा ज्ञान राख्ने कृष्ण सरसंग सिट नमिलेपछि हामी चांगी एयरपोर्टमा वल्ल भेट भयौ । फोन, भाइवरमा कुरा गरौला भनेर हाम्रो अनुकुलता अनुसार डिनरकालागि आमन्त्रण गरेका कृष्ण सरसंग चेक आउट भएपछि पुन भेट भयो ।
चिसो तातो अलीअली त लिनुहोलानी भन्दै ड्युटी फ्रिवाट फुत्त निस्किएका कृष्ण सरसंग सिंगापुर पुगेको तेश्रो दिनमात्र भेट भयो । निरन्तर हामीसंग कन्ट्याक्ट गरिरहेका कृष्णसरले ग्रयावको ट्याक्सी वुक गरेर हाम्रो होटलमै लिन पठाउनु भयो । चांगी एयरपोर्टको एउटा मस्त वंगलोमा वार्वीक्युकालागि सामेल गराएर परदेशमा पनि विरानो हुन नदिन उंहाले पटक पटक तपाइहरुलाई केही असुविधा त भएन भन्दै चिन्तित भइराख्नु भयो ।
चांगी एयरपोर्टको छेउमा जंगल र समुद्रको दोभानमा हाम्रालागि इन्द्र, दिपक लगायत सिंगापुर पुलिसमा कार्यरत मिजासीला मित्रहरुसंग समेत मुलाकात गराउने कृष्णसर भोजन र आतिथ्यताका कारणले होइन ज्ञानका कारणले मेरो लागि आंधी किनारको शालिग्राम हुनुभयो ।
आंधीखोले सभ्यता अन्तर्गत पर्ने स्यागंजाको दरौ सिरुवारीमा जन्मीएका कृष्ण सर गांउ नजिकैवाट वग्ने आंधीखोलामा पनि शालिग्राम पाइदो रहेछ भन्ने प्रमाण हुनु भयो । समयक्रमले गर्दा इच्छा भएपनि प्राविधिक कारण निजामती सेवामा नआउनु भएका कृष्णसरले होइन नेपालको सार्वजनिक प्रशासनले एक होनहार प्रतिभालाई गुमाए जस्तो लाग्छ । जुन क्षेत्रमा भएपनि अव्वल कार्यसम्पादन भएका कृष्ण सरको जीवन सफल, सहज र सरल वन्नमा सावित्री मेडमको ठुलो हात रहेका थाहा पाउन मलाई चांगीको वार्वीक्यू पार्टी काफी थियो ।
जलेश्वरदाईका सहपाठी कृष्ण सरले सवैप्रति देखाउन सकेको सदासयता गजव लाग्छ । केही समयमै मुलुक फर्कीने सोच वनाएका कृष्ण सरको स्वदेश आगमन पछिको वांकी व्यवसायीक यात्रा सहजै होला भन्न सकिन्छ ।

हवाडाको पुल छैवैमा रहेको रेल्वे स्टेशनमा ओर्लिदा भोलीपल्ट विहान भइसकेको थियो । रातभरको रेलको पहिलो र नौलो यात्रा, थकित शरिर र निरन्तर वेन्चवाट झुन्ड्याइएकोले शुन्नीएका भारी खुट्टा लिएर ओर्लीदा मन पनि त्यसै त्यसै भारी भएको थियो । ठांउ नौलो भएपनि उमंग थिएन । आमाको, घरको र गांउको याद आइ रहेको थियो ।
घरको झ्यालवाट हाम्फालेर हिडेको जोश विस्तारै हराउदै थियो । झोला थिएन यद्यपि शरिर भारी भैरहेको थियो । नजिकै अनुपम हवाडाको पुल भएपनि कुनै रोमान्चकता थिएन । रेल्वे स्टेशनवाट वाहिरदै गर्दा भिडभाड युक्त सवारी देखेपछि मनमा त्राशले वास गर्यो । जीवनमा एकैपटक यति धेरै सवारी साधन पहिलोपटक देख्दा म त्रशीत थिए ।
शालिकराम दाई त परिचित थिए । फ्याटटै सडक पार गरे, राना दुर्गाले पनि शालिकराम दाईको पछि लागेर सडक पार गरीहाल्यो । म तन्द्रा र रातभरको रेलको आवाजवाट भर्खर त्रगींएको कलिलो ठिटो सडकको वारी नै रहे । साथीहरु पारी पुगे आफु वल्लो छेउमा छु । जोशीएर जांउ सवारी साधन वग्रेल्ती छन । के गरौ र कसौ गरौका बीचमा साथीहरुले निरन्तर वोलाइ राखे । आफुलाई सडक पार गर्ने आंट छैन । विलखवन्दका बीच शालिकराम दाइले हात समाएर तार्नुभयो । यसरी पहिलो यात्रा नै हात समातेर तार्नु परेपछि मेरो वांकी दिन कस्ता होलान म चिन्तीत थिए ।
कस्तो होला कलकत्ता, कस्ती होली म्यानेजरकी छोरी, कस्तो होला दही र कुराउनी मनमा झिनो उमंग मात्र थियो । त्यो भन्दा हैरानी थियो कलकत्ताको प्रचन्ड गर्मीको । पसिना चुहाउदै केही व्यस्त सडक पार गरेपछि हामी पुग्यौ सडक छेउको एउटा साधारण रेष्टुरेन्टमा । आकारमा सानो भएपनि मानिसको भिडकाबीच दुर्गा, शालिकराम दाई र म पनि यौटा टेवलमा वसेर अर्डर दियौ ।
मानिसका लवज र वोली मैले फिलिममा देखेको मिथुन चक्रवर्ती वा अजय देगवनका जस्तो थिएनन । शन्तोष चलचित्र मन्दिर पाल्पामा हेरेका केही हिन्दी फिल्मको टुटेफुटे लवजमा हिन्दी त वोली हाल्छु भन्ने मेरो अनुमान क्रमश धराशायी हुदै थियो । कलकत्ताको लवज र वोलीचाली जीवनमै पहिलोपल्ट सुनेकाले होला म विलखवन्दमा थिए । यंहाको वंगाली भाषा र धोन्योवादको लवज मेरा लागि नौलो थियो ।
सडक छेउको सानो झुपडीवाला पसलमा पुरी र तरकारी खाएपछि हामी लाग्यौ शालिकराम दाइको कारखाना तिर । रातो रंगका पश्चिम वंगाल सरकारले चलाएका वस चढेर हामी लाग्यौ हवाडावाट टाढा रहेको वेलगाछी तर्फ । वनारश रोड हुदै अगाडी वढेको हाम्रो यात्रा मूख्य सडकमा गएर रोकियो । सडकको प्रचन्ड गर्मीमा हामी हातैले तान्ने रिक्सा चढेर लाग्यौ एम के आइरन एन्ड स्टिल वक्र्स वेलगाछी ।
गन्तव्य जादैगर्दा पुराना घर, यत्रतत्र छरिएका फोहोर, भुइभरी कालै रंग र छरिएका कोइलाले शहरको शुन्दरता पटक्कै दिएका थिएनन र दिउन पनि कसरी । करिव २० मिनेटको रिक्सा यात्रापछि पुगियो पुरानो सडकमा । जीर्ण र पुरानो सडकमा कोइला यात्र तत्र छरिएको, कालो धुलो र पुराना संरचनाले मन खिन्न वनाएको थियो । त्यहा शहरको रोमान्चकता र शुन्दरता रत्तिभरपनि थिएन । हामी एम के आइरन कम्पनीको गेट छिचोलेर भित्र पस्यौ ।
मोटो विडवाला चस्मा लगाएका र उमेर छिप्पीएका एकजना मानिसले नेपाली लवजमै सोधे आउनु भो शालिकराम जी? नौला केटा देखेर होला म र दुर्गालाई एक टकले हेर्दै वुढाले भने ए तिमेरु लाउरे हुन आको कलकत्ता । हामी दुवैले आज्ञाकारी छात्रजस्तो टाउको हल्लायौ मात्र । कोइला र फलाम यत्रतत्र छरिएको कारखानामा उधुम गर्मी थियो । पुराना लाग्ने एकतले र माटाको टायलले छाएका घर रहेछ शालिकराम दाईको क्वाटर ।
गांउमा आउदा रवाफिला देखिने शालिकराम दाईको क्वाटर भने त्यस अनुसारको नदेख्दा खिन्न लागेको थियो । कोइलामा हिरा खोज्न हिडेको म भने दही र कुराउनी, म्यानेजर र उसकी छोरीको कौतुहलतामा थिए । गएको दिन आराम गरेर विताइयो । तिनै गेट खोल्ने मोटो विडवाला चस्मा लगाउने नेपाली वाजेले वन्दाको झोल र आलु चोखासंग कलकत्ते रोटी खिलाए सांझमा । भात खाने वानी लागेको म भने रोटीवाट शन्तुष्ट हुन सकिन । फेरी घरको र आमाको यादले सतायो । तातो झोल भात, मनतातो दुध र आमाको न्यानो धरै पटक मिस भयो ।
भोलीपल्ट दुर्गा फुपुको तिर गयो दमदम एयरपोर्ट नजिक । शालिकराम दाई काममा व्यस्त हुनुभयो म भने भान्साको म्यानेजर वने २ जना शालिकराम दाई र मरोे । कान्छो छोरो भएर घरमा पुल्पुलिएकोले पाककला मेरो वसमा थिएन । त्यसैले आफैले वनाएको भोजन आफ्ना लागि अप्रिय हुदै थियो । कलकत्ताको गर्मी, आलु चोखा र वन्दाको झोलसंग पानी तारेको मोटा चामलको भात । दिनहरु झन पछि झन कठिन हुने वाला थिए ।
पर्सी पल्ट शालिकराम दाईले एम के आइरनको अफिसमा लानुभयो । कारखानासंगै जोडिएको गेटनेरैको अली सफा भवन रहेछ अफिस । अफिसमा ठुलो चस्मा लगाएको र अलीसान भुडी भएको गोरो गोरो मान्छे पंखा हम्किीदै वसेको थियो । देख्दै डरलाग्ने काया भएको यो विशाल प्राणी मानिस नै भएपनि मेरालागि डरलाग्दो थियो । केही समय वंगालीमा कुरा गरेपछि शालिकराम दाईले मलाई चिनाउनु भयो । अफिसको म्यानेजर त उही अलीसान पो रहेछ ।
म्यानेजर हो भनेपछि उसकी छोरीको अनेक किस्सा सुनेको मेरा लागि उ अव प्रिय र परिचित लाग्ने वाला थियो ।
केही दिनको वसाईपछि शालिकराम दाईले कुरा मिलाउनु भयो र म उमेर नपुगेपनि अफिसको सामान्य कर्मचारीको रुपमा मौखिक नियुक्तीमा जागिरे भए । मोटो म्यानेजरले मेरालागि जागिरको राम्रै कृपा गर्यो । कार्यालयमा के काम होस मेरा लागि । न शिप न ढंग, न क्षमता न तरिका । यद्यपि येन केन अफिस चलेकै थियो । सामान्य रेकर्ड राख्ने । म्यानेजरलाई सहयोग गर्ने आदि काम चलेकै थियो ।
कहिले कांही कारखानाका संचालक पनि आउथे । उनको नाम थियो मुनिर कान्ति पाल । उनकै नमवाट कारखानाको नाम राखिएको थियो एम के आइरन एन्ड स्टिल वक्र्स । कम वोल्ने संचालक मिलेको शरिर भएका फिट फाइन देखिन्थे । तैपनि मेरालागि मोटो कायावाला म्यानेजर नै प्रिय थियो ।
कलकत्ताको वसाईका क्रममा मिठो दही र जेरीको स्वाद पनि पटक पटक पाइयो तर म्यानेजरकी छोरीको दर्शन भने पाइएन । त चिता म पुर्याउछु भने जस्तो त्यो रमाइलो दिन भने आएरै छोड्यो । म्यानेजरका प्रिय शालिकराम दाईलाई पहला वैशाखका दिन काली माताको दर्शनमा म्यानेजरले निम्त्याए । म कलिलो ठिटोलाई एक्लै छोडेर शालिकराम दाई जाने कुरा भएन त्यसैले ननिम्त्याइएको पाहुनाका रुपमा म पनि टिममा शहभागी भए । २०५१ शालको वैशाख १ गते म पनि पहला वैशाख टोलीमा सहभागी भए । विहानै नुहाइ धुवाई सकेसम्म चिटिक्क परेर म पनि तयार भए । पुरानो जिप स्टाइलको गाडी गेटमा आएर घच्याक्क रोकियो । शालिक राम दाई र मपनि जिपमा चढ्यौ । जिपमा मेरा पसन्त म्यानेजरका अलावा त्यस्तै काया भएकी महिला र छरीतो शरिर र मेरै उमेरकी केटी थिइन । मोटी महिला म्यानेजरकी श्रीमती र छरितो शरिरकी केटी म्यानेजरकी छोरी हुन भनेर मैले लख काटी हाले ।
न भाषा, न भेष हामी बीच कुराकानी हुने कुरा भएन । त्यसमाथि हामी अफिसका सामान्य कर्मचारी वुढा परे म्यानेजर । तै पनि शालिकराम दाई गफ गर्दै जानुभयो उंहाले नै मलाई म्यानेजरकी श्रीमती लाई नोमोस्कार गर्न लगाउनु भयो । छोरी लाई चिनाइदिनु भयो । मलाई हेरेर छोरी मुस्कुराइ म भने लजाए । वेलगाछीया वाट काली मन्दिरसम्मको लामो यात्रामा मैले अनेक पटक जुल्क्याएपनि म्यानेजरकी छोरी भने झ्यालवाट वाहिर जुल्क्याउनमा नै व्यस्त भई ।
कालीमाताको मन्दिरमा पुगेर गाडी रोकियो । म्यानेजर, उनकी श्रीमती र शालिकराम दाई पुजाको लागि मन्दिर भीत्र जानुभयो । वाहिर कुर्नेमा पर्यौ म्यानेजरकी छोरी र म । उसैले सोधी मेरो नाम े? म उसको वंगाली सोधाइवाट अलमलिएको देखेपछि उसैले अंग्रेजीमा सोधी मेरो नाम । मैले आफ्नो नाम वताए र उसको सोधे । उसको नाम रहेछ दिया मुखर्जी । यसरी कालीमाताको मन्दिर परिशरमा हाम्रो परिचय शुरु भयो ।
उसको अंग्रेजी राम्रो थियो । नरोकिई वोल्थी । म भने कनी कुथी वोल्नु पर्ने । मेरो हविगत देखेर होला उसैले अफर गरी म तिमीलाई राम्रो संग अंग्रेजी वोल्न सिकाइ दिउला । उसका अफरले अव हाम्रो सम्वन्ध झांगिने वाला थियो । हाम्रा कुराकानीका बीच शालिकराम दाईहरु आउनु भयो ।
ज्योती वसुले लामो शासन गरेको पश्चिम वंगालमा त्यो समयमा वहुराष्ट्रिय उत्पादनहरु पहला वैशाखवाट मात्र विक्रि गर्न पाइने प्रचलन रहेछ । हामी पनि म्यानेजरको अफरमा नजिकैको रेष्टुरामा गयौ मिठाई खान । टेवल शेयरींगका क्रममा दिया र म भने आमने सामनेको वेन्चमा पर्यौ । मिठाई भन्दा पहिला हामी सवैको टेवलमा आयो कोकाकोला । गांउमा दही, मही र शर्वत मात्रै जानेका मेरो लागि यो नौलो पेय पदार्थ विचित्रको थियो । वोतलवाटै घुट्क्याउनुपर्ने । वोतलै असिना जस्तो चिसो । कसरी खाने होला विलखवन्दमा परेका वेला दिया भने घुटघुटी पिउदै थिई वोतलवाट । म भने जति पटक मुखमा लान्छु । त्यतिपल्ट नाकमा ग्यास आईहाल्छ हुस्स ।
कोकाकोला मेरालागि ठुलै समस्या वनेर देखापर्यो । केही घुट्का त खाए तर अव भने मुखमा ग्यास भरिएर खानै मुस्कील पर्दै गयो । मेरो हवीगत देखेपछि दिया मात्र होइन म्यानेजर र म्यानेजरकी श्रीमती पनि हास्न थाले । यसरी जीवनकै पहिलो कोकाकोला शेवन मेरालागि कठिन भयो । जुन वोतल मैले सिध्याउन पनि सकिन ।
पहला वैशाखको काली मन्दिर दर्शन पछि हामी वेलगाछीया आयौ । पहला वैशाख पश्चिम वंगालमा धुमधाम साथ मनाइदो रहेछ । एमके आइरनमा पनि मिठाई, खानाका परिकार र कोकाकोलाको राम्रै व्यवस्था भयो । गुलीया मिठाइ मेरा आकर्षणका विषय भएपनि कोकाकोला त्यहाको वसाई भरी मेरो प्रिय रहेन ।
एवं रितले चलेका दिनमा दियासंगका एकाध भेट वाहेक खासै सम्पर्क हुन पनि सकेन । झन्डै ४ महिनाको कलकत्ता वसाईपछि एसएलसीको रिजल्ट पनि आयो । आइए पढ्न पाल्पा वस्नुभएका दाइवाट खवर पनि आयो र म पनि केही महिनाको लाहुरे जीवनवाट घर फर्किए । न कलकत्ताको उत्साह रह्यो न म्यानेजरकी छोरीसंगको सामिप्यता रह्यो ।
खाली मिठो कल्पना तितो यथार्थमा परिणत भयो । मौले शालिकराम दाई अहिलेपनि कलकत्तामा हुनुहुन्छ । उंहाको लगन, मेहनत र परिश्रम देख्दा गजव लाग्छ । बस मेरो स्मृतिमा म्यानेजरकी छोरी नरहेपनि लाहुरे जीवन र कलकत्ता भने संझनामा आइरहन्छ ।

“असारै महिनामा पानी पर्यो रुझाउने
एक्लो यो मेरो मन कसरी वुझाउने
भन्थिन है मैच्यागंले रुदै वरर
नौ डांडा पारी छ कम्पनी शहर”
छुजागं डुक्पाको ओरिजीनल स्वर वजिरहेको छ ।
मीनभनको व्यस्त सडक देखिने मेरो झ्यालको पर्दामा सूस्तरी हावाले पर्दा ओल्टाइ पल्टाइ गरेको छ ।
झरीले होला सरोकारवाला नआइदिदा म नोष्टाल्जिक हुने मौका पाएको छु । हो यस्तै झरी पर्दा भयरथान तिरवाट कुलुकुल गर्दै भल वग्दै झरेको हेरेर म कलिलो वालकले मौलाको घरवाट शुदुर भविष्य केलाउथे । मकैका पात एकतमासले झरीको आवाजसंगै सुसाउदा म प्रकृतिसंगको सामाप्यिताले रोमान्टिक वन्थे ।
हो यस्तै झरीमा बाले कुलो काट्नुहुन्थ्यो र आमाले धानको विउ काढ्नुहुन्थ्यो । वासडांडे आवै, मौले रोमकुमारी भाउजु र कइन्डाडा सेती दिदीहरु छुपु छुपु धान रोप्न आउनुहुन्थ्यो । कामीगांउ देखि झरेको भल संग्रह भएको फेदी खन्डको पोखरो खुल्थ्यो र रोपाइले गति लिन्थ्यो । हर्मीचौरै दाईले आह आह गर्दै गोरु खेद्नु हुन्थ्यो । मौले ठुल्दाई वाक्लो ओठ माथीको मुस्कान च्याप्दै हाम्रो तिर झर्नुहुन्थ्यो । मरेग्दांमा यतिवटा गरा रोपे अरे भन्ने अरेका भनाई बीच हामीपनि रोपाइको कम्पिटिसनमा ओर्लन्थ्यौ ।
मैले नाम लिएका र मेरो अतितलाई, मेरो स्मृतिलाई ताजगी दिने धेरै पात्रहरु यस लोकमा हुनुहुन्न । बा जानुभएको पनि केही दशक भयो । मौले ठूल्दाई, हर्मीचौरे दाई यस धर्तीमा हुनुहुन्न । मौले रोमकुमारी भाउजु मधेश झरेको पनि वर्षाै भयो । यद्यपि हर झरीमा मेरा स्मृतिमा कामी गांउको भल, डिठ्ठाको फेदीखन्डको पोखरो, झरीका बीच भन्जिगंतिरवाट घासको भारी लिएर सुसेल्दै आउने शुरेश, कटहर पाके नपाकेको चियो गर्ने डिठ्ठा माधव आइरहन्छन ।
यो कंक्रिटको जंगलमा यति जकडिएको छ की अव यसको फन्दावाट फुत्कीन मलाई मुस्किल हुदै गएको छ । केही सुविधाहरु थपिए होलान तर जीवनको आनन्द त्यही वालापनमा छ । जंहा मेरो वालसखा रानाको सानु, वेके, सुरेश र पन्डित माइलाहरु छन । त्यहा पोखरो, मौलेका लिची र पन्डितका आंप छन ।
सुपारी आप, सचिवको चर्के आंप, लाहुरे बाको गरमे आंप मात्र होइन भन्जिगंतिरका लर्के आप र कटहरु पाक्ने यो झरीको सिजनमा म वतास झै वत्तिएका यी वेलगाम सवारी साधन हेरेर दिक्क भएको छु । म मात्रै होइन गांउमा वालापन विताउने सवैमा यस्तै भावना दगुर्छन । क्वालालम्पुरमा भेट भएको श्रीधर भन्छ के गर्नु काका विदेशको जीवन सहज भएपनि मनले मान्दैन । मन त गांउमै छ हर घडी । भाग्य अजमाउन जापान पुगेको गोविन्द फोनको अर्को टुंगोमा सुसाउछ ख्वै अंकल दशैमा त आउन पाइन्न होला ।
स्याल धपाउने देखि दुम्सी मार्ने सम्मका उपक्रममा गहिरामा म सैगै हुने शुरेश वतास एसोसियट्सको कामवाट थकित भएर फर्किदा पनि तिनै उमाकोटे आवै, तिनै शालिकराम जीवा र तिनै मलेइ आवैका विशेषता केलाइरहन्छन ।
यता मेरो कम्प्युटरमा स्वर्गीय शुनिल वर्देवा सुसाइरहेका छन…
“कोइ फर्काइदेउ त्यो मेरो वालापन
कोही फर्काइदेउ अतितका ती मिठा पल…”