निख्खर कालो वादल आकाशमा मडारिएको छ । डांडाका टुप्पा र लेकका थुममा वादलले छोडेको छैन । घामको झुल्को नपरेको २ दिन हुन लाग्यो । माथी लेकमा हिंउ परेर होला । चिसो मुटु छेड्ने सिरेटो वेला वेला आइरहन्छ । दाउरा ओसिएर पुत्ताउछन मात्र । वाख्रा पाठा कलीलो घांस खान नपाएर खोरमै म्या-म्या गरिराखेका छन । गोठका वस्तुभाउ उघ्राएर जाडो छल्ने मेसोमा छन । वुढा वुढीको खोकी एक तमासले वढेको छ । चिचिला केटा केटीको नाकमा सिंगान कट्कटीएको छ । र वेला वेला सिगांन लुगामै नझरोस भनेर कमिजका वाहुलाले पुसीरहेका छन ।
ठिहिर्याएर पानी छोइ नसक्नु भएको छ । जातो दल्न हात काठिएका छन । मिलसम्म जान वाटो चिप्लीएको छ । खरवारी नांगै छ । डाले घांसका लागि वुटा चढ्न पानीले चिप्ल्याएको छ । अली वेलैमा यो झरी वर्सिन्थ्यो त गंहु या तोरी छर्न पाइन्थ्यो । समय घर्कीएपछि चिसो मात्र वढाउन आएको झरीले जनजीवन झनै कठिन वनाएको छ ।
हुनत शहरमा वातावरण र सस्थ्यका कुरा होलान तर गांउमा ठिहिरोका कुरा छन झरीमा ।
तात्तातो झोलीलो खाने कुरा खानु । सिरक ओडेर गुजुमुट्टु पर्नु वा अगेनामा पीरम्लामा विराला परुन्जेल आगो ताप्नु जाडोमा मजा दिने विषय हुन ।
यतिवेला मिर्चन्डी, आलमको डांडो र लुम्पेक कुहीरोले ढाकेको होला । विर्घा गांउ वादलुको घुम्टोमा होला । अर्चले, पुच्छार वा वनकसीतिर घाम झुल्केलाकी भन्दै मानिसहरु डाडांतिर चिहाउदै होलान । कट्टी, वनकसी, वैघा वा अर्चले तिर स्कुलमा विद्यार्थीहरु घटेका होलान । माष्टरहरु विद्यार्थी कम र जाडो वढि भएकाले पाठ्यक्रममा भन्दा कुराकानीमा क्लास धकेल्दै होलान ।

वाह्र मासेहरु दिउसो न्यानो गुन्द्रीको खोजीमा होलान । विहान पख हाछ्यु र खकार – खुकरका आवाज सबैका घरवाट वाहिरिएका होलान । मेरा स्कुले मित्र स्याम लालले विर्घाको पुरानो ५ नंवर वडा गांउवाट खिचेका तस्विर फेसवुकमा पोष्टीएर मलाई भने गांउको संझना ताजा वनाइदिएका छन । चिसोमा विहानै वागवजारको कर्म सकेर सुन्धाराको यो अग्लो भवनमा वसेर किवोर्ड चलाइरहदा पर मृगस्थलीको हरियो वन हेरीरहेको छु । यो वनले मेरो वालापान, मेरो गांउ र मेरो विगतको स्मृतिमा मलाई कुहिरोमा शहर लुके जस्तो लुकाइ दिएको छ ।
यता शुनिल वर्दैवा युट्यवमा भन्दैछन
गोरेटो अनि उस्तै छ गल्ली
कतै तिमी वदल्यौ की…
कोही फर्काइदेउ त्यो वालापन
कोही फर्काइदेउ अतितका ती मिठा क्षण…

वनकसीका विद्यार्थी ः स्कुलको चौर । पृष्ठभूमिमा हिले डांडा ।
पारिला घामलाई झ्यालवाट चिहाउदै पढ्नुको मजा नै वेग्लै । स्कुले जीवन त्यसैपनि मजेदार हुने नै भयो । मानिसको जीवनमा १० देखि १६ वर्ष सम्मको समयनै सवैभन्दा स्मरणीय हुदो रहेछ । विद्यालय पढ्दाका घटनाहरु जस्तो स्ृमृतिमा ताजा घटना अरु नवस्ने रहेछन । त्यसैले त हर सपनीमा तिनै घटनाहरु पुन जागृत हुन्छन । सपनामा नै सही पुन वाल्यकालमा फर्काउछन । तिनै कन्चन मित्रसंगका समिपता दिलाउछन ।
मानिस विस्मृतिमा पुग्दा अर्थात अल्जाइमरले गाज्दा पनि पुराना घटना भने संझीरहन्छ । वृद्धावस्थामा देखिने अल्जाइमरयुक्त धेरै वुढावुढीमा यस्तो अवस्था देखिएको छ ।

सहर्ष चन्द्र दर्शन : कुलुम डिल्ली नारायण गुरुको चौरासी पुजाको सुपारी काट्न भेला भएका गांउले ।
अघिल्लो हप्ता विर्घाको केही दिनको रमाइलो भ्रमणको अवसर मिलेको थिया् । नित्य मित्र शिव भान्जा हुनुभयो भने गांउ वसाइमा रौनकता भर्न अर्चले शुन्दर दाई, कुलुम नारन, राजकुमार र गहलाम यज्ञ लागि परे । दिवंगत पिताजीको श्राद्ध घरमै गर्ने इच्छाले डोर्याएको त्यो पावन पर्वमा फेरी गांउसंग साक्षात्कारको अवसर मिलेको थियो । गांउमा युवा वयका मानिस दुर्लभ छन ।

विर्घा टारी खेतः गंहु टुसाउदै खेत । पृष्ठ भूमिमा चिफलडांडा र गांउ ।
पुरानो मौलिकता हराउदै गएको छ । युवा पुस्ता धुलो उडाउदै मोटरसाइकलमा वत्तिन्छ । मौला तिर पुग्दा भने वाल्यकालको मौलीकता घटेको छैन । मौलाका वारी वारी, गरा गरा र ढिकहरु कुदेपछि एकै छिन डांठ पोलेर भुल्लीको मजा पनि लिइयो ।

विद्यालयमा वालवालिकाः विर्घा अंग्रेजी स्कुलका वालवालिका टिफीन टाइममा भुष्टुगंमा।
वारीमा टुसाउदै गरेका गंहु, गंहुको टुप्पोमा शितका मोती दाना, चिरविर चिरविर गांउदै स्कुल जादै गरेका चिरविरे जस्ता केटाकेटी । वाली भित्र्र्याएपछिका फुर्सदिला गांउले । कतै रुद्री त कतै एकाहा । चौरासी पुजाको सुपारी काट्ने त चौको टाहाल्ने मेसो । गजव छ गांउ ।
घरी घरी भाई जिके, कैले काही किसुनजी “वाजे”ले तरह तरहका स्विरहरु पोष्टी राख्छन र गांउको याद ताजा वनाउछन । मेरो मोवाइलको मेमोरीका तस्विरहरुको पालो भने व्यस्तताले गर्दा पाएका छैनन । अवको अंकमा तिनै तस्विरहरु ।

कृष्णराज पाण्डेय
स्याङ्जा जिल्ला कालीगण्डकी गाउँपालिका वडा नं. ४ मा अवस्थित बिर्घा कोट कालीगण्डकी वडा नं. ४ र नजिकका वडाहरुको धार्मिक आस्थाको केन्द्र हो । यहा दैनिक पूजा, विभिन्न तिथीहरुमा पञ्चवलीहरु तथा विजयादशमी (नवरात्र) मा घटस्थापनादेखि कोजाग्रत पूर्णिमा सम्मका दिनमा विशेष पूजा हुने गर्दछ । घटस्थापनाको पहिलो दिन जमरा राख्ने, अष्टमीको दिन उपासेहरुले गाउँ भरीका घर घरमा गई जसको घरमा जे फूलपाती, फल भेटिन्छ कसैसँग नसोधी÷नबोली टिपेर बेलुका डोलीमा राखी पटयाङ्गिनीमा पु¥याइन्छ ।

बेलुका पूmलपातीको स्वागतका लागि पट्याङ्गिनीमा कलश सहित दुई कन्याहरु र स्थानीय श्रद्धालु भक्तजनहरु जम्मा भएका हुन्छन्, बेदुवा (पुजारी) द्वारा पट्याङ्गिनीमा पूजा गरी त्यही कुभिण्डो बली दिईन्छ, भने स्थानीय गौतम टोलबाट पञ्चेबाजा र उपस्थित मध्ये धेरै जनाले हातमा लिएका चिरागले साँच्चीकै दशैको रौनक अष्टमीको रात कोटमा देख्न पाइन्छ ।
उपासेद्वारा पूmलपाती भित्राईसकेपछि पूजामा सम्मिलित हुन आएका श्रद्धालु भक्तजनहरुले आप्mनो घर÷घरबाट ल्याएको मानो चामल चढाउने र कसैले चामल ल्याएको छैन भने चामल बराबरको निर्धारित रकम बुझाउने प्रचलन रहेको छ । अष्टमीको राती आधा जुन अस्ताएको बेला (कालरात्री) कालो बोकाको बली दिइन्छ भने नवमीको दिन पञ्चबलि वा अन्य भाकलका बलिहरु दिइन्छ ।

बडा दशैंको दिन टीकाको साइतमा टीका लगाउन र घरघरमा लिएर जानको स्थानीयहरु जम्मा हुने र टीका जमरा घरघरमा समेत लिएर जाने प्रचलन छ ।
बिर्घा कोट मन्दिर सञ्चालक समितिका अध्यक्ष भीम प्रसाद पाण्डेका अनुसार परापूर्व कालमा पूmलपाती लिएर हिडेर गह्रोकोट जानु पर्ने हुँदा स्थानीयको माग अनुसार तालुकदार मार्फत सयौं वर्ष अगाडि देखि बिर्घा कोट त्यस स्थानमा सारिएको हो । त्यसबेला खरको छानो हाली मन्दिर बनाइएकोमा पछि कलकत्ता गई आएका लाहुरेहरुले छुट्टीमा आएका बखत गारो लगाएर टिनको छानो लगाइएको हो ।

हिउदको मध्य भएर होला चिसो वढिरहेको छ । विहान ३ डिग्रीमात्र रहेको तापक्रम विस्तारै तंग्रीदै १७÷१८ सम्म पुग्छ । उत्तर फर्केको कार्यालयको कोठा भएर होला घुंडा चिसिएका छन । विहानको वर्षौदेखिको कर्मकान्ड सकेर सवैरै कार्यलयमा आउनुको मजा नै वेग्लै हुदो रहेछ । शान्त वातावरणमा देश देशावरका संचारमाध्यममा आखा डुलाउदा फ्रेस महशुस हुदो रहेछ ।
यति वेला गांउ कुहिरोले छोपेकै होला । आमासंग हाते फोनमा वोल्छु जाडो छ वावु । म त आगो ताप्दैछु भन्नुहुन्छ । मिर्मी विर्घाका जीप हुइकिएका होलान । यसो मधुरो घामजुल्कीदा नै गांउले सर्याक सुरुक गर्दै घाम ताप्न निस्के होलान । स्कुले हरु कति वज्यो भन्दै स्कुल पुग्न हतारिदै होलान । शान्त कोठामा मेरापनि वाल्यकालका स्मृतिहरु लगातार आइरहेका छन ।

पिरम्लामा कालै दाग वस्ने गरी वुढावुढी अगेनामा घुस्रिएका होलान । अव रुख घासको वेला भएको छ । वुटामा चढ्न सक्ने मान्छेको महत्व वढेको होला गांउमा । किनकी गांउमा वुढा वुढी र केटाकेटीको वहुमत छ ।
माइती मावल ओहोर दोहोर गर्नेहरु फाट्ट फुट्ट देखिन शुरु गरे होलान । खेतमा छरेको गंहुमा सितका मधुरा शिरविन्दु ढलपल ढलपल गर्दै होलान । मंसिर र माघको सिजनले होला अझैपनि गांउमा उमेर पुगेका छोरा छोरी हुनेहरु इष्टमित्रकोमा कुरा पुर्याउदै होलान ।
स्कुले सरहरु कहिले जाडो विदा होला भनेर कुरी रहेका होलान । एकथरी फुर्सदिलाहरु भलीबलमा र उमेर काटा वसेकाहरु रमीमा खाल जमाउदै होलान । असम त महेशको ब्या गर्नेहो मिलाएर आउ है सेनवाउ भन्दै थिए गनवहादुर दाई ।

वारी खाली छन । वचे खुचेका मकैका डांढ छन । भुल्ली वाल्न कम्ता रुमाइलो हुन्थेन सांझमा सुकेका डांठ, गहते, पिडालु वा आलु पोलेर आगो ताप्दै बारीमा खानुको मजा नै वेग्लै । कस्को भुल्ली कत्रो भयो भनेर नाप्न । सानो तिनो भुल्लीमा जम्प लगाएर नाघ्न । वाह क्या मजाका दिन थिए ।
टेवलको पत्रिका पल्टाउछु अशोक दुलालले ललितपुरको माझगांउले पर्यटक पल्र्खेको कुरा लेखेका छन । म माझगांउका तस्विर हेर्दै मेरो गांउ कल्पिन्छु ।

हिउदको मानु मागी मागी खानु भन्ने उखान गांउ घरमा चल्तीमै छ । हिंउद लागेपछि खेति भित्रिने हरियो घास दाउराको काम पनि कम हुने भएकाले होला एकसरुवा वाहेक माइती, मावल, आफन्तकामा पाहुना लाग्न जाने चलन थियो । जग्गे जात्रा वाक्लै हुन्थे । विहामा जन्ती जान पाए विहान टिका लाएर खामपनि पाइने वाटामा मासु भात पनि खान पाइने भएकाले जन्ती हाम्रो मुख्य आकर्षण थियो ।
तर कतिपय विहामा केटाकेटीलाइृ नलाने, जन्ती पनि सिमित जाने भएपछि हामी बीच वाटोमा जन्ती खान सम्म पुग्थ्यौ । रुद्रीको भात, सप्ताहको भन्डारा धेरै लगाइयो । लाखवत्ति र रुद्रीका निम्ता धेरै मानियो । एकाहा र चौरासी पुजाका निम्ता भन्न धेरै हिडियो । चौको टाहाल्ने देखि सुपारी काट्ने सम्मका सवै कार्यहरु हाम्रालागि विशेष हुन्थे ।

व्रतवन्ध र सप्ताहहरु विशेष हुन्थे । गांउघरको रौनक हिउदमा नै थियो । ठुलो अगेना वनाएर तरुल र साग मिलाएर तिहुन पकाउनु । अलिकता घ्यूले झानेर भात वसाल्नु । केरा र मुलाको अचार वनाउनु । वारीको डिलमा लुगा खोलेर वसेर खाना खानु । कम्ता रमाईला थिएनन हिउदका दिनहरु । स्कुल छुट्टी भए मावल जानु । एकादशीमा राम्दी र माघे सक्रान्तिमा रिडी जानु । स्वस्थानीको कथा सुन्न जानु । फर्किदा बेवरा, काक्रा, उखु जे पाइन्छ चोरेर खानु ।
वत्ती नहुदा चिराक वाल्नु या चप्पल वाल्दै दौडनु । धान काटेर गांज परेको खेतमा खाली खुट्टा वुर्कुसी मार्नु । कहिले खुट्टा मर्काउनु, कहिले चिथोरिनु , डन्डा लौरा खेल्नु, मोजाको भलीवल खेल्नु वाल सुलभ मात्र होइनन पवित्र गांउले पर्वहरु थिए ।

यो चिसो र धुलोले छोप्दै गरेको राजधानीमा वसेर ती बालापन संझीनु , अतित हुदै गरेको गांउ कल्पिनु र निश्चल गांउलेको माया संझेर पग्लीनुको विकल्प छैन । सधैको दौडधुप, सधैका आपाधापी, स्वार्थी समूहका कृतिम हासोहरुले त्यो वालपनको निश्चल हासो कंहावाट देओस ।
कहिले कांही फेसवुक र टुइटरमा शेयर हुने तस्विरहरु हेरेर गांउ कल्पिदै छु । म यंहा विरानो शहरमा । कठिन थिए तर कम्ता रमाइला थिएनन ती दिनहरु । व्लग नियमित नभएको हप्तौ भयो । आजकल यो विरानो हुन लागेको छ । मैलाई विरानो लाग्यो भने प्रिय पाठकहरुलाई कस्तो पो लाग्दो हो । त्यसैले यो एकालापवाट निरन्तरहुने कोशिष गरेको छु ।

तिहार शुरु भएको छ । हिजो यमपञ्चक को पहिलो दिन अर्थात काग तिहार । कागको पूजा गरी सुरु भएको छ तिहार । सबैको घरघरमा बिहानै देखी बिभिन्न प्रकारका फल्फूल तथा मिष्ठान्नले काग लाई सर्वप्रथम भोजन गराईन्छ, अनि मात्र घर का अरु सदस्यहरुले खाने परम्परा छ । परापूर्व कालमा दानव र देवता बीच समुन्द्र मन्थन गर्दा निस्केको अमुल्य बस्तु हरु मध्य अमृत (जस्ले पिउछ उ अमर हुन्छ रे)पहिला कागले पिएको हुँदा उ अमर मानिन्छ र काल लाई उस्ले सजिलै देख्ने हुँदा पनि कालको संबाहक रुपमा हामीले मान्दै आईरहेका छौ ।
नेपालमा मनाइने दोस्रो ठूलो पर्वको रूपमा तिहारलाई लीने गरिन्छ | जसरी नवरात्री नौ दिन सम्म मनाईन्छ, त्यसै गरि तिहारलाई पांच दिन सम्म मनाउने प्रचलन छ जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ | यस पर्वमा काग, गाई आदिको पूजा गरेर मानब र प्रकृति बीचको सौन्दर्यतालाइ आत्मसात गरिन्छ | यहि तिहार पर्वको मूल मर्म हो | दिपावलीको रमझम सबैतिर छाएको हुन्छ | सबैको मनमा आनन्दको बर्षा हुन्छ | देउसी भैलो गाएर मनोरंजन गरिन्छ

तिहारका पाँच दिन हुन्छन् जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ । यो बेलामा यमराज अर्थात काल पनि विदामा हुन्छन रे उनी बहिनी यमुनासँग बसेर टीका लगाउँछन् रे । भाइ टीका हुन्छ यम पञ्चक को अन्तिम दिन । दिदी बहिनीले दाजु भाइलाई निकै श्रद्धाले टीका लगाइ दिन्छन् त्यस दिन । चामलको भिजाएको पिठोको निधारमा ठाडो धसो्र बनाएर त्यसमा सप्तरंगी टीका अडाइ दिन्छन् दिदी बहिनीले । त्योभन्दा अघि पुजा गर्छन् । ओख्खर फुटाउँछन् । टीका लगाउन बसेका दाजुभाइलाई तेलको घेराले घेर्छन् । टीकापछि गलामा मखमली फूलको माला लगाइ दिन्छन् । दिदी बहिनीले बनाएको तेलेको घेरा नसुकुन्जेल, मखमली नओइलाउनजेल दाजुभाइलाई कालले लैजान सक्दैन भन्ने कथन तिहारसँग जोडिएको छ ।

तिहार यानी यम पञ्चक को पहिलो दिनलाई काग तिहार भनिन्छ-जुन दिनमा हिन्दुहरु कागको पुजा गर्छन। कागको श्वोरले दुख र समस्याको संकेत दिन्छ। काग तिहारको अवसरमा धार्मिक मान्यता अनुसार कागलाई पुजा गरी विभिन्न खानेकुरा दिइन्छ। हाम्रो समाजमा कागलाई सन्देश बाहकको रुपमा लिइन्छ।परापुर्व कालमा यमराजकी बहिनीको लागि संदेशबाहकको काम गरेकोले कागको पनि पुजा गर्नुपर्ने चलन रहिआएको जानकारहरु बताउछन|

“गोधुली सांझमा न्याउली गाउछे विरह भाकैमा
दिल वस्यो लौन हसिलो मुहार गाजलु आंखैमा
छेक्यो छेक्यो देउराली डांडा हुस्सु र कुहिरोले
छोडेन केहिल्यै जांहा गएपनि मायाको धुइरोले”
सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलमा सुस्तरी रोविन श्रेष्ठ गाइरहेका छन । म विहानैको नित्य कर्म सकेर शारदीय घामले छोप्दै गरेको काठमाण्डौ नियाली रहेको छु । अगाडी शहिद गेट छ । पर मृगस्थलीको जंगल देखिएको छ । समिनो हुस्सु लाग्न थालेको छ काठमाण्डौमा । न्याना लुगाहरु र ताता खानेकुराहरु प्रिय हुन लागेका छन ।
दुइ पांग्रेमा हुइकिनु भन्दा माइक्रोमा कोचिनु मै मजा शुरु भएको छ । सिजन परिवर्तनले होला हाछ्यु गर्नेहरुको संख्या वढेको छ । मेरो वन्द कोठामा वसेर वाहिरको आवाज कम दृष्य वढि देखिएको छ । अवको केही समय पछि सानो तिनो जुलुसै आइपुग्छ । कसैको घर भत्काउन पर्यो । कसैको फुटपाथवाट सामान हटाइयो त कसैलाइृ भत्ता कम भयो । यस्तै अनेक गुनासाका बीच खुसी खोजीरहेको छु म ।
हुनत मेरो खुसी यहा भन्दा धेरै पर गांउमा छ । कात्तिकको मध्य भएर होला मखमली र गोदावरी गजवले फुलेका छन । दशैको राप हराएपनि तिहारको रौनकले अभाव पूर्ति गरेको छ । केटाकेटीहरु देउसी भैलो खेल्ने योजना वुन्दै छन । अधवैसेहरु तासको तयारीमा छन । यस वर्ष अलि ढिलो चाढ भएकाले तिहार गजवकै चिसोमा परेको छ ।
घरी घरी हेलो विर्घाको पर्दा उघार्छु । भाइ जिके पान्डेले सजिलै गांउ विर्सिन दिदैनन । तरह तरहका फोटो हालेर अपडेट दिइरहन्छन । युवा पुस्ताको यही सकारात्मकतामा गर्व लाग्दछ । नंया पुस्तामा सामाजिकता हराउदै गयो भन्नेहरुलाई भाई जिके गतिलो उदाहरण हो । नंया पुस्ता गांउमा गर्व गर्छ भन्नेमा ।
दशै रमाइलो वित्यो । भेटघाट, गांउ घरको अपडेट र वाल्यकालका स्मृतिहरु भेटाउने पर्व भएको छ दशै । अव चाडहरुले विगतमा जस्तो रौनक कमै दिन्छन । कंहा पाउनु त्यो वाल्यकालको खुसी ।
तैपनि वितेको पललाई संझेर वर्तमानका खसीहरु गुमाउनु हुदैन । त्यसैले म उमेर उनुसारको स्वाद लिने कोशीसमा छु । तिहार संघारमा आइरहेको छ । आशा छ । यो पर्व पनि रमाइले होला । अव कार्यकक्षमा आउने मानिसहरु थपिन थालेका छन ।
कम्पयुटरमा विस्तारै अमृत गुरुगं गुन्गुनाए जस्तो
“जीवन हो घांम छाया
सुख दुख दुवै भोग्नु छ
जीवन हो दिन माया
छटपटी तड्पन हुन्छ”

कसैलाई धारे हात लाएर गाली नगर्ने वानी, सकारात्मक सोच र सन्तुलित भोजनले नै राष्ट्रकविलाई सय वर्ष आयु मिलेको भर्खरै अध्ययन गर्ने अवसर मिल्यो । सय वर्षे स्वस्थ्य जीवन सवैले सहजै पाउने विषय होइन । यस्तो दुर्लभ मौका राष्टकविले पाउनु भयो उंहालाई दीर्घ जीवनको कामना ।
सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलावाट वाहिर चिहाउदा आधा काठमाण्डौ देखिन्छ । केही रुखहरु, अग्ला भवनहरु र एक तमास गुडीरहेको सवारी साधनहरु । लाग्छ काण्ठमाडौ व्यस्त छ । यसलाई कसैको केही सुन्ने फुर्सद र भएका केही घटनामा चासो दिने समय छैन । म पनि त्यस्तै एक जीव भएको छु । मेसिनको रफ्तारमा जीवनको गाडी गुडेको छ ।
केही मानिसहरु नितान्त व्यक्तिगत विषयहरु लिएर आइपुग्छन । जुन मेरो पटक्कै रुचीको विषय होइन । फलानो यस्तो र ढिस्कानो उस्तो भन्ने विषयलाई म सानो हावाको झोका जसरी नै विर्सिन्छु । संगठन मेरा लागि ठूलो विषय हो र संगठनमा मैले के योगदान दिन सके या म वाट के नंया काम भयो त मेरो मानसपटलमा घुमिरहने विषय यिनै हुन ।

टिप्पणी गरी हाल्न हतारो हुन्छ । तर काठमाण्डौको मौषम म चिसो लागिरहने मानिसकालागि त्यति उपयुक्त भने हुदैन ।
चाडपर्वहरु नजिकिएका छन । फुटपाथहरु पसलहरुले ढाक्न लागेका छन । वर्षदिनको ठूलो चाडमा आफ्नो थात थलो खोज्दै जानेहरु सुरक्षीत गन्तव्यकालागि टिकटको काउन्टरमा तछाड मछाड गर्दै छन ।

“कहिले जाने हो? गाडीको व्यवस्था के भयो” भन्ने विषय नै अहिलेको वजारमा छलफलको केन्द्र विन्दुमा छ ।
हुनत केटाकेटीमा जस्तो चाडपर्वहरुको रौनक विस्तारै हराउदै जादो रहेछ । यद्यपि वर्षदिनको ठूलो चाड, सवैलाई भेट्ने अवसर र आफ्नो थातथलो फर्किने मौकाले मन त्यसै त्यसै रोमान्चित भइरहेको छ ।

सप्तमीको क्षेत्रपाल पुजा, नवमी वा एकादशीको आलमदेवी दर्शन र कुहिरोले छोपिएको गांउको दिव्य दर्शन घामको पहिलो किरणसंगै खुल्दै जादा लिनुको मजा नै वेग्लै हुन्छ । मकै थन्क्याएपनि, धान पहेलपुर छ । वारीहरु गहते, सिलटुगं या अन्य यस्तै वालीले चुर हरिया छन । मिर्मीवाट हुइकिने जीपको ठाउंमा काठमाण्डौवाट हुइकिने स्कर्पीयोले समेत सोभा वढाएका छन ।

“तिमोरुका त आएछन हाम्रा भोली आउनीहो भन्याछन।” गांउलेहरु एक आपसमा गफिदै छन । परदेशीएको लोग्ने फर्कने आसमा लाहुरेनीहरु आंखा तर्दैछन । बावाले नया लुगा र मिठाइ ल्याउने आशमा कलिला केटा केटी फुरुगं छन । र पो दशै आएको आभाष भएको छ । पसलमा नंया सामान सजिएको छ । घरमा नंया रंग थपिएको छ । मनमा नंया उमंग भित्रिएको छ । झोलामा नंया नोट कट्कट्ीएको छ र पो दशै आए जस्तो भएको छ । सवैमा आउदै गरेको वडादशैको शुभकामना सहित ।
(सबै तस्वीरहरु हेलो विर्घा )

हप्ता दिन लामो दारी सिनित्त पारेर फल्नुको मजै वेग्लै । अझ विहानी यातायातमा चमेरामा हुल जस्ता स्कुलेहरुको चिरविर सुन्दाको थप उर्जा । ढिलो सुतेर ढिलै उठ्नुका पनि केही मजा होलान तर “अर्ली टु वेड अर्ली टु वेकअप”को मजा त्यो भन्दा कैयौ गुणा हुदो रहेछ । एका विहानै उठेर नित्य कर्म सक्नु, नजिकैको हरीयाली हेरेर कालो कफी पिउनु र झन्डै २० मिनेटको नियमीत योगा अभ्यास वाट निस्कीनु मेरो केही वर्ष देखिको दैनीकी वनेको छ । हुनतः उषाको पहिलो प्रहरमा व्युझनेहरुको दीर्घ जीवन हुन्छ भन्ने वैदिक मान्यता पनि रहेको छ ।
विहान ऊ भुर्वस्वःह …गुन्गुनाउदै राजधानीका सडक नाप्दा मजा नै वेग्लै । राती फर्कीदा भने भोली उठी कहां जाने केही थाहा छैन भन्दै नारन गोपाल गुन्गुनाउनुको स्वाद नै अर्कै । दिनभरीका आपाधापी, आ आफ्नै अपेक्षा र जीजीविषा वोकेका अनेक मानिसहरुसंगको संगतले अरु सोच्न नपाइदो रहेछ । काठमाण्डौको श्रम वजारमा शिक्षित वेरोजगारको प्रवेश पछि हामी जस्ता केही तयारी कक्षाहरुमा अनुभव वाड्नेलाई कमै फुर्सद हुदो रहेछ । त्यही फ्री समयको अभावलाई विहानका कन्चन दिनहरु र घुर्मैला सांझहरुले भुलाउनु पर्दो रहेछ ।
काठमाण्डौ हाम्रा लागि सपनाको शहर थियो । विद्यालयका पाठ्यक्रमका पुस्तकमा राखिएका केही तस्विर हेरेर हामी कल्पन्थ्यौ काठमाण्डौ शहर । डेनी डेन्जोम्पाको कान्छिलाई घुमाउने काठमाण्डौ शहर गीत हिट भएपछि त यो शहरको आकांक्षा अझ वढेको थियो । यो शहर हाम्रा लागि राजा वस्ने शहर थियो र थियो अनेक अवसरहरुको खानी । उच्च शिक्षाको अभिलाषा वोकेर राजधानी छिर्नेहरुको तांतीमा झन्डै डेढ दशक अघि म पनि मिसिन आइ पुगेको थिए यो विरानो शहरमा । तानसेन वाट छुटेको निलो रंगको साझा वस त्रिपुरेश्वरमा घ्याच्च रोकिए पछि तीनपांग्रे कालो वजाज ट्याम्पोले वुद्धनगर पुर्याएको थियो एक छिप्पीदै गरेको सांझमा ।

सिमित स्रोत साधन र सिमित आकांक्षा भएको मानिस भएकाले त्रिचन्द्र कलेजका दिनहरु सामान्य चले केही वर्ष ।
ग्रामिण परिवेशवाट आएको म जस्तो युवाकालगि लोकसेवा अन्तिम र एकमात्र विकल्प थियो । राजधानी छिरेको पहिलो प्रयासमै लोकसेवाले पत्याएपछि सामान्य जागिरेको हैसियत जोडिदै गयो आम ग्रामीण युवाहरुको जस्तै मेरो पनि । यसबीचमा कहिले पत्रकारिता त कहिले प्राध्यापनका अनेक अनुभवहरु मिसिदै गए ।
हुनत अनेक विकृति र विसंगतीका वावजुद अनेक अवसरको शहर हो काठमाण्डौ । अवसर लिन जान्नेहरुलाई यो शहरले दिएको पनि छ । विहानमा एउटा स्वरुपमा देखिने शहर दिउसो अर्के त रात ढलेपछि अर्कै हुदै जान्छ । शहर वुझ्नलाई यी तीनै प्रहरको स्वाद लिन जान्नु पर्दछ । मौलिक विशेषता वोकेको यो शहरका सवै प्रहरका स्वाद लिनेहरु कम छन यंहा । त्यसैले त प्रहर गुमाएका हरुको यसप्रति गुनासो पनि छ । म पनि त्यही वहुमतको सदस्य हुं ।

तर कार्तिक नाच देखि ठमेलका डिस्कोसम्म, पशुपति नाथदेखि यलो पगोडासम्म, रत्न पुस्तक भन्डार देखि पिलग्रीम र मन्डलासम्म, के एल टावर देखि मन्डला र सिल्पीसम्म, नांगा वावा देखि मार्टिन चौतारीसम्म, के एम टेस्टी मम देखि केएफसीसम्म, भृकुटी मन्डपदेखि जाराका आउटलेटसम्म यो शहर अनेक रुप रंगमा देखिन्छ ।
ऐतिहासिकता र आधुनिकताको समिश्रण रहेको यो शहरमा जान्नु र भोग्नु पर्ने अनेक विष्मयकारी वस्तुहरु छन । करौडो मुल्यका ल्यान्ड रोभर गुड्ने शहरमा साइकलपनि प्रसस्त दौडन्छन, भीआइपीका सवासी चल्ने शहरमा घांसका भारी वोकेका महिलाहरु पनि सडक नापी रहेका हुन्छन । केही रुपीयाकालगि हात पसार्ने देखि रोटी वाड्नेहरु प्रशस्त छन शहरमा । रुखमा ऐना झुन्ड्याएर कपाल काट्ने देखि साइकल अड्याएर सडक छेउमै सौच गर्नेहरु दुनीयाको अर्को कुन राजधानीमा देख्न पाइएला ।
शहरको मजा लिन जान्नु पर्दछ तरह तरहका टेष्ट छन यंहा ।
हजारौ डलर खर्चेर यंहाको मौलिकता र विविधताको स्वाद लिन विश्वका कुना कुनावाट मानिस यंहा आउछन । तपाई हामी वुगंमती र वागमतीको जानकारी विनै, गाइजात्रा र गठेमंगलको दर्शन विनै, कार्तीक नाच र इन्द्र जात्रा नहेरिकनै शहरप्रति पुर्वाग्रही भएका छौ । काठमाण्डौमा भएर पनि इन्द्र जात्राको दर्शन नगर्नेलाई मरेपछि पनि इन्द्रले सोध्छन भन्ने आम विस्वास छ । हामी किन कोठे भएर वस्ने? चलाउनुस खुट्टा हेर्नुस यंहाको इन्द्रेणी उठाउनुस वन्दको फाइदा ।

गएको जेठ २४ गतेबाट साइनो जोडिएको कलैया छोटो समयमा विरानो भएको छ । जानुपुर्व कस्तो होला? के होला? काम गर्न सकिएला की नसकीएला? भन्ने अनेक द्धिविधाबिच पुगेको कलैयाले छोटो समयमा नै आत्मियता पस्कियो । जसको फलस्वरुप गएको भदौ १४ गते औपचारिक रुपमा निस्किदा आत्मिय मनहरुले भावपूर्ण विदाई गरे ।
कलैया मेरो जीवनकै पहिलो राजधानी वाहिरको जागीरे जीवनको वसाई थियो । भोजपुरी वोल्ने समुदाय, मुखभरी पान च्याप्ने कल्चर र चिच्याएर गरिने संवाद शुरुमा कठिन लागेका थिए । विस्तारै तिनै विषयहरु प्रिय हुदै गए । शुरुमा नौलो लागेको भरत चोक विहान साझ घुम्ने, गफ गर्ने पान खान निस्कने जक्सन वन्यो ।

अनौठा लागेका जलाउद्दिन, मिश्री, हरिओम काका, विक्रम जीहरु विस्तारै सहज लाग्न लागे । कार्यालयका साथीहरु सुनिल, दिपेन्द्र, मुस्ताक, माधव सर, उदित जी र सिंंहजीहरु प्रिय लागे । मेयर राजेश राय यादव अभिभावक जस्तै लाग्ुनभयो । मलाई विदाई गर्दा भक्कानीएकी उपमेयर रहिमा आमा जस्तैै लाग्न थाल्नु भयो । ड्राइभर रेगु, कृष्णा भाई, राजेश, सुरेश, राजकुमार, नविन, शशी, गोविन्द सर र होमनाथजीहरु मेरो दिलमा वस्न सफल भए ।
छोटो वसाईमा कलैया घरजस्तै सहज लाग्दै थियो । अनायासै रमाना लिनु पर्ने अवस्था आइलाग्यो । शुरुको होटलको वसाई मोतीवागको ठुलो कम्पाउन्ड भएको घरमा रुचीकर हुदै थियो । शुरुमा पैदल नापिएका वाटाकालागि स्कर्पियो आइपुगेको थियो । नजिकको गढीमाई, रक्सोल वजार गजव लागिरहेका थिए । वसतपुर, धर्मनगर, दुर्गाटोल, महेशपुर, विसम्भरपुरहरु आफ्नै गांउ जस्तो लाग्न लागिसकेको थियो ।

मुस्लिम समुदायमा सन्तान जन्मिएपछिको खुसियाली साट्ने हकिका होस या इद, हिन्दुहरुका गृहप्रवेश हुन या मगनी सवैमा म रमाउन शुरु गरीसकेको थिए । स्काउटका महेश शाह हुन या पोषणकी रितिका दाहाल सवै परिचित लाग्दै थिए । कोषका चिरन्जिवी सर देखि सिडीयो गणेश सरसंगको सहकार्य जम्दै थियो ।
रामजानकी देखि, सिद्धेस्वर र भरत चोकसम्मका सरसफाइले गति लिदै थिए । हजारौ माछा भएपनि मार्न नपाइने रामजानकी मन्दिरका माछाको अक्सिजनकालागि मोटरवोट जोडिएकै थियो । योजना तर्जुमामा केही नंया प्रयासहरु भएका थिए । आर्थिक कार्यविधि अनुसारमात्र कर्मचारी र जनप्रतिनिधिलाई सेवा सुविधा दिन शुरु भएको थियो ।
स्थानीय निकायको कामको पहिलो पाठशाला थियो कलैया उपमहानगरपालिका मेरा लागि । प्रत्येक महिनाको ५ गते जिल्ला प्रशासनमा हुने कार्यलय प्रमुखको वैठकमा अनुभव शेयर गर्न रमाइलो लाग्दै गएको थियो । यद्यपि सरकारको निर्णय अनुसार काठमाण्डौ महानगरमा अव यी सव आत्मियताहरु वढाउन वांकी छ । नया मित्रहरुसंगको स्वभाव र स्प्रिट अनुसार अगाडी वढ्नु छ । यो चुनौति सामना गर्ने शाहस दिएको कलैया घरी घरी मिस हुन्छ ।

मेयर, लेखा प्रमुख र सुनिल तथा दिपेन्द्र भाइले वेला वखत फोन मार्फत भएपनि आत्मियता दर्साइ रहेका छन ।
घरी घरी वदलीरहने काठमाण्डौवाट कलैयाको याद भने घटेको छैन । मिय यु कलैया । मिस यु मित्रहरु ।