– सुमन आचार्य

त्यतिवेला म कृषि विभागमा काम गर्थें । मीनभवनमा म र मेरो सानैदेखिको साथी संगै बस्थ्यौं । उनलाई मैले भेष मात्र भन्ने गर्थें । उनी साह्रै मिलनसार व्यक्ति थिए । हामीले सानै देखि माष्टर ड्रि्रीसम्म संगै एउटै स्कुल र कलेजमा पढेका हौं । कृषि विभागमा काम गर्ने क्रममा घर जान पर्यो भने काज लिएर जाने गरिन्थ्यो । यसलाई साथीहरु घरकाज भन्थे । नेपालको प्रशासनमा यो सामान्य कुरा नै हो । तैपनि हाकिमले बाटोमा पर्ने कुनै शाखा कार्यालयको काम पनि गरेर आउनु भन्थे । सोही अनुसार काज लिएर जाने भएं । काज थियो पाल्पाको ।

भेषले म पनि संगै जान्छु, भने, मलाई खुसी नै लाग्यो । तर उनले एउटा शर्त राखे । शर्त के थियो भने घर जाँदा बाटोमा उनकी प्रेमिकालाई भेट्ने । काठमाण्डौको डेरामा बस्दा उनको ती केटीसंग प्रेम बसेको रहेछ । त्यो प्रेमको खुलासा पनि ती केटीले कतिवेला गरिछन् भने उनी काठमाण्डौ छोडेर स्यांग्जा जानलागेको बेला गोंगवु वसपार्कमा ‘म यहाँबाट हिंडेपछि मात्र खोल्नु है’ भनेर भेषलाई एउटा कागजको टुक्रा दिएकि रहिछन् । भेषले सो टुक्रा लिएर हस्यांग फस्यांग गर्दै डेरामा आए । उनले मसंग कुनै कुरा लुकाउँदैनथे किनकी हामी अभिन्न मित्र थियौं । मलाई कागजको टुक्रा देखाउँदै भेषले भने ‘यो उनले दिएकी हुन्’ । हामीले सो कागजको टुक्रा हेर्यौं । त्यसमा मिठा मिठा प्रेमका कुराहरु लेखिएका थिए र अन्तमा उनलाई भेटगर्न आउनको लागि आमन्त्रण पनि गरिएको थियो । सो टुक्रामा उनको ठेगाना पनि लेखिएको थियो लम्वेक, आलमदेवी गाविस स्यांग्जा ।

हामी काठमाण्डौबाट पोखरा तर्फ प्रस्थान गर्यौं । विहानको मिरि्मरेमै बसले पोखरा बसपार्कमा ओराल्यो । अब त्यो आलम देवी गाविसको लम्वेक भन्ने गाउँमा जान पोखराबाट कहाँजाने वा कुन बस चढ्नु पर्छ त्यो चाहि हामीलाई थाहा थिएन । त्यहीँ उज्यालो भयो, दर्जनौ बसलाई सोधियो, अहँ कसैलाई थाहा छैन । अन्ततोगत्वा एउटा जान्ने मान्छे भेटियो । उसले भन्यो ‘तपाईहरु गल्यांग ओर्लनुस त्यसपछि हिड्नु पर्छ’ । कति हिड्नु पर्छ उसले बताएन र हामीले पनि सोध्ने आवश्यकता ठानेनौं किनकी सडकबाट केही मिनेटको दुरीमा होला भन्ने हामीलाई लागेको थियो ।

गल्यांग आयो र हामी बसबाट ओर्लियौं । विहानको ११ बजेको थियो । Continue reading →

झम झम झरी परिरहेको काठमामाण्डौमा कम्ती रमाइलो हुदैन वाहिर झ्यालवाट हेर्न । यसै मेसोमा त हो डांडा पाखा हरियालीले चुर हुने । सानो क्यामेरा, मन मिल्ने केही साथी, हलुंगो रुक्स्याक वोकेर यतिवेला पहाड डुल्नुको मजा नै वेग्लै हुन्छ । चराको चिरविर या, घाम पानी परेको इन्द्रेणी, कल कल सुसाउने खोला या आकाशे सर्ट र निलो पाइन्ट वा फ्रकमा हिडेका स्कुले । यी तस्विर लिन पाए तिनीहरुसंग भलाकुसारी गर्न पाए त्यो भन्दा वढि रिफ्रेसमेन्ट मेरा लागि असम्भव छ । केही विकसित भनाउदा मुलुक घुमेर वा सयौ अट्ने यएरवसमा कृतिम हासो छर्ने अपरिचित शुन्दरीले दिएको वाइनको प्याला पिएर त्यो आनन्द पाइदैन । हगंकंगको मेट्रो रेल भन्दा मिर्मी विर्घाको कठिन जिप यात्रा प्यारो छ मलाई । मनिलाको स्टार वकको तितो कफी भन्दा, आमाको हातले वनाएको मही प्यारो छ मलाई । फुकोआ एयरपोर्टको सम्पन्नता भन्दा मेरै गल्यागं वा पाल्पा प्यारो छ मलाई ।
कृतिमतामा वाच्नेहरु मेरा आकर्षण होइनन, त्याग वा समर्पणमा वाच्नेहरु मेरा आदर्श हुन । अव्राहम लिंकनले छोरालाई दिएको शन्देश जस्तै फोकटमा मिलेका लाख भन्दा पसिनाका हजारहरु ज्यादा प्रिय छन मेरालागि । वलेको आगो ताप्नेहरु हजार छन शहरमा मलाई त निभेको आगो वाल्न कोशिश गर्नेहरु आदर्श लाग्छन ।
लगातार काठमाण्डौ खाल्डोमा वस्यो भने मलाइ जीवन निरश लाग्छ । कागवेनी या धुन्चे ठांटी, स्वर्गद्धारी वा चौरजहारी पुग्नु मन लाग्छ । पछिल्लो समय, समयले यति धोका दिएको छ जसलाई वस पार्ने मेरो सामर्थ कमजोर हुदै गएको छ ।
यस्तो झरी लागेको वेलामा खहरे खोलाहरु उर्लेको दृष्य हेर्न वाट म वन्चित छु । रुखका पालुवाहरु झांगिदै गएको दृष्यवाट वेखवर छु म । वर्षा याममा मात्र देखिने नविन पुतलीहरु वा मुल फुट्दै गएका पानीका मुहानहरुवाट म दुर छु । मलाई खेद छ यो कृतिम समयप्रति जसले विहान ५ वजेनै मलाइ व्युझाउछ । (म आफै त कंहा व्युझिन्छु र कृतिम फोनको घन्टिले मेरो निद्रा विथोल्छ । )
तोकिएको पाठ्यक्रममा रहेर तोकिएका विषयमा कृतिम तरिकाले तिथी मिति सिकाउने सिकाइवाट विस्मृत छु म । सधैको एउटै दैनिकी र सधैका उस्तै खाले प्रश्नहरु मेरा रुचिकर छैनन । दिनभरी पैसाको लालचले गैर कानुनी काम लिएर आउने तथाकथित वकिलहरुसंग दिग्दार छु म । साझको पुरानै रुटिन र त्यही नियमिततावाट आजित छु म । समय घर्किएको र वजारलाई छोप्न प्रकाशित गर्नुपर्ने पुस्तकको काम नसकिदा मेरो निद हराम भएको छ ।
पाठकसंग नियमति अन्तक्र्रिया गर्ने अभिलाशाले शुरु भएको विर्घा व्लगको यात्रालाई नियमित गर्न नापाउदा म लज्जित छु । दिन वित्दै जादा या उमेरले परिपक्व वनाउदै जादा समय वसमा नरहदो रहेछ । म यो सृस्टीको नियमवाट आजित छु ।
तर म निराश छैन । समयलाई वसमा ल्याउने अभियानमा छु म । लोभहरुलाई कम गर्ने, सिर्जना र सकारात्मकातालाई वढावा दिने ध्याउन्नमा छु म । यसै मेसोमा लाभ हानीका हिसावहरुलाई कम गरेर केही दिन काठमाण्डौ वाहिरको कुनै प्राकृत गांउको भ्रमणमा जाने तयारी मा छु । जुन भ्रमणले मलाई रिफ्रेसमेन्ट देओस र देओस कलिला वालवालिकाको वास्तविक हासो । देओस आरिश र कृतिमता वाहिरको सिर्जनाको मुल । जसवाट मिलोस आनन्द ।

निरन्तर सम्पर्कमा रहने वाचाका साथ शुरु भएको विर्घा व्लग शुरु भएको केही दिनमै उल्झनले फेरी पुरानौ हालतमा फर्काएको छ । नंया कार्यालय, विहानीका पुरानै कक्षहरु आदिले समय चाहेर पनि दिन नसकिने अवस्था आएको छ । यद्यपि मन र उत्साह मरेको छैन आशा छ समय आउनेछ । विश्वास छ विर्घा व्लग सवैको हुने छ । र यसले सवैलाई मेरो हो भन्ने भावना जगाउन सक्नेछ ।
अहिलेलाई शेदिवेणी र मौलाको यो फाइल तस्विर पछि पुन अर्को भेटमा ।

विगतलाई फर्केर हेर्दा कहिलेकांही गजवको अनुभव हुदो रहेछ । यस्तै अनुभव भयो मलाई यो तस्विर हेर्दा । मन्दिराले कट्टी स्कुल पढ्दा ताका हअुन पर्छ कुनै गांउको भ्रमणमा आएको कुनै विदेशीले प्रस्तुत तस्विर खिचेको रहेछ । उसले गुगगलमा तस्विर शेयर गर्यो हुनत यो गुगल आउनु भन्दा अगाडीको कुरा हो जस्तो लाग्छ । मरेगंदा निवासी प्रवन्ध वाको करिव ४० वर्षे जवानीको हुनपर्छ यो फोटो ।

अहिलपनि उत्तिकै दम छ वुढामा । तैपनि उमेर छिप्पदै गएको छ । वालीमा ओज भएपनि शरिरमा शक्ति पक्कैपनि कम छ । जनता प्रावी कट्टीमा आयोजित सांस्कृतिक कार्यक्रममा खिचिएको यो फोटो अनेक सर्च गर्दे जादा भेटियो र विगतको संझनालाई ताजा वनाउन यंहा राखियो ।

गांउ र गफ एक अकाृका पर्याय हुन । सिजनमा हुने काम सकेपछि दिन काट्ने मेलो गफ नै हो । गफका विषय चाहिदैनन । सरकार परिवर्तन होस या कुनै नविनतम समाचार वस गफ पुग्यो । कुनै जमाना अर्चले यस्तै गफको अखडा थियो । हाल भने वनकसी डांडामा गैरावारी रेश्मीको पसल तयार भएपछि गफकालागि अरु ठांउ पुग्नु पर्दैन टाइम, टाइममा चिया, टोली मिले केही छिनको रमी या कलवे्रक, नमिले चिया र गफ ।
विर्घा दुइतिरवाट कालीले घेरेको गांउ हो त्यसैले यंहाको सभ्यता गन्डकीको सभ्यतासंग जोडिएको छ । मर्दा, पर्दा होस या कुनै पुन्य कर्ममा काली गन्डकीको किनारमा नपुग्ने कोही हदैनन,विर्घामा । त्यसैले हाम्रो जीवन करिव गन्डकmी वाट शुरु भएको छ र अन्त्य पनि यही गएर हुन्छ । यसै मेसोमा कालीको निकट कुलुममा वसेर गफिएका एक हुल युवाहरु मेरो क्यामेरामा कैद भए । काली गन्डकी किसुनजी ठुला वगरजांदा खिच्नु भएको रहेछ ।

विद्यालय ज्ञानको पहिलो केन्द्र हो । विर्घा स्यागंजाकै शैक्षिक जागरणमा अग्र पंक्तिमा आउछ । यंहा २०१३ सालवाट विद्यालयको शुरुवात भएको पाइन्छ । यहाको जनता मावी पनि स्यागंजाका पुराना माध्यमिक विद्यालय मध्ये एक हो । त्यसैले  जैसिडांडाका अर्याल, फापरथुमका ढकाल, लुव्दी खोलाका रेग्मी र विर्घाको पान्डेहरु हरेक क्षेत्रमा अगाडी छन  देश विदेशमा ।
विर्घाका व्यक्तिहरु निजामती, शैक्षीक  वा अन्य शिक्षाका क्षेत्रमा अग्रणी रहेका छन । सामान्य ज्ञानको समेत विषय वनेका पूर्व तथा वर्तमान सचिवहरु अनन्तराज, आत्माराम र शंकर पान्डे यही विद्यालयका उत्पादन थिए । शिक्षाले चेतना जगाउने चेतनाले कन्फिडेन्स वढाउने  भएकाले विर्घालीहरु सवै क्षेत्रमा अगाडी छन भनिन्छ । त्यसैले वलाम वेल्टारी होस या मिर्मी सवैतिर चर्चा चल्छ, ढेंडुवाको वुढो चिनिन्न, विर्घाको ठुलो चिनिन्न ।
यसै मेशोमा यही जनता मावीका पुर्व विद्यार्थी तथा नेपाल सरकारका सहसचिव विर्घा चिसापानीका रेश्मीराज पान्डेको पहल तथा भारतीय दुतावासको सौजन्यमा विर्घामा जनतामावीको लोभ लाग्दो भवन वनेको छ । यो भवन वनेपछि त विर्घाको शैक्षिक शुधारमा थप सहजता आउने अनुमान गरिएको छ ।

जनतामावीको भवन । तस्विर सौजन्यः कृष्णराज पान्डे, टाइप जोन ।

विर्घाजाने एकमात्र वाटो मिर्मीवाट शुरु हुन्छ । काली गन्डकी परियोजनाका लागि निर्मित उक्त एउटै वाटो तन्किएर विर्घासम्म पुगेको छ । मिर्मीवाट विर्घासम्मकालागि वनेको यो वाटो वर्खाभरी हिलाम्मे हुनुका अलावा केही समय त वन्द नै हुन्छ ।
विर्घाको वाटो अहिले क्षेत्रिय स्तरको परियोजनामा परेको छ । त्यसैले त सडक डिभिजन कार्यालय पाल्पाले हाल यो सडकको मिर्मी देखि  २ किलोमिटर पिच हुन लागेको छ ।यसका अलावा मिमी देखि विर्घाको वाटोकालागि यस वर्ष रु ३९ लाख निकासा भएको छ । सडक डिभिजन कार्यालय पोखरावाट जाने उत्त रकम वाट ठेक्का समेत शुरु भएको छ । यसका अलावा यही सडकको स्तरोन्नतीका लागि जिल्लावाट समेत केही रकमको व्यवस्था भइसकेको छ ।
यसै गरी विर्घाको वाटो गुल्मीसंग जोड्ने रुद्रवेणीको पुल निर्माणका लागि यस वर्ष ४० लाख रुपैया निकासा भएको छ । यसै गरी विर्घा गहलामवाट वन्कसी डांडा हुदै भुष्टुगं जोड्ने सडकका लागि १० लाख रुपैया वजेट स्विकृत भई निकासाको चरणमा प्रवेश गरेको छ । यी तमाम परियोजनाहरुपछि अवको केही वर्षमै विर्घा पुग्ने सडक पक्कि हुने अपेक्ष ा गर्न सकिन्छ ।

1)विर्घाको भुष्टुगं र लसर्घा जाने वाटो ।

2)हिलाम्मे सडक मर्मत गर्दै चिफलडांडाका स्थानीय ।

मिर्मी आउने वाटोमा वाइकमा गोविन्द ।

विर्घा ६ मा रहेको कट्टी विर्घाकै करिव करिव बीच भागमा पर्दछ । कट्टी सडक सुविधाको केन्द्रमा परेपछि त पसल धाउने हुन या गाविसमा शिफरिश लिन आउने सवैको सुस्ताउने ठांउ वनेको छ । सहकारीको नगद, तर सस्तो पसल, विर्घाकै ज्ञानको केन्द्र लाइव्रेरी वा अन्य गफ गाफका शिलशिला होउन यो ठांउ सवैको रोजाइ वनेको छ ।
त्यसैले होला यस ठांउमा घडेरी किन्ने वा घर वनाउने लालासा वोक्ने लाहुरेहरुको संख्यापनि वढेको छ । विहानीको समयममा सडक छेउका पसलमा  भेटिनेहरु दिउसो लाइव्रेरी वा गाविस भवनतिर भेटिन्छन विर्घाकै पहिलो प्राथमिक विद्यालय हाल जनता प्रावीको नाममा कट्टीमै रहेको छ ।  अझ यंहा शिवजीको आकर्षक मन्दिर वनेपछि त यस ठंउको आकर्षण अझ वढेको छ ।
केही हप्ता अघि एक विहान कट्टीको चौकमा भेला भएर गफिएकाहरु मेरो क्यामेरामा कैद भए । तिनै ताजा तस्विरहरु ।

1)गफिदै गरेका स्थानीयहरु ।  2)कट्टीका घरहरुका बीचमा वन्दै गरेको शिवको मन्दिर । पहेलो रंगमा ।

आज अक्षय तृतीया अर्थात जौको सातु र खुदो पानी अर्थात सर्वत खाने दिन । आजको दिनवाट सत्ययुग शुरु भएको मानिन्छ । आज गरेको पुन्यकर्म कहिल्यै ननाशिने भएकोले यस दिनलाई अ-क्षयया भनेको पनि पाइन्छ । आज जौ को सर्वत र खुदोपानी खानाले शरिरमा स्फुर्ति वढ्ने रोग नलाग्ने र वर्षैभरी शरिरमा पानीको मात्रा पुग्ने विश्वास गरिन्छ । वर्षको सबैभन्दा पवित्र दिन भएकाले अक्षय तृतीयालाई ‘बिघ्नविनाशक’ दिन पनि भनिन्छ । अक्षयको अर्थ कहिल्यै क्षय नभएर स्थायी रहने भन्ने हुन्छ ।

आजको दिनमा सर्वत, जौ को सातु या अन्य वस्तु दान गर्नाले “अक्षय” पुण्य प्राप्त हुने विश्वास रही आएको छ । आजकै दिन वेदव्यासले महाभारतको रचना गरेको र पुरा गरेको विश्वास पाइन्छ । विभिन्न पुराण र महाभारतको रचना गरेपछि व्यासले अन्त्यमा लेखेका थिए –
“अष्टादश पुराणेशु व्यासस्य वचन द्धयम
परोपकार पुण्याय पापाय पर पिडनम्”
यसरी आजको दिनमो अनेक महत्व रहेको धार्मिक मान्यता रहेको छ ।
केटा केटीमा गुलीया पानी प्रति हाम्रा अनेक आकर्षण हरु थिए । चाहे धवादी खोले फुपुले नागेंडाडामा पिपली सार्दा होस या अक्षय तृतीयामा कसैले खुदो पानी खुवाउदा ।
यस्तै खुदे पानीका धुमिल संझनाहरु मेरो स्मृतिमा अनेक तरहले आइरहेका छन । वैशाखको धुपमा विहानको कर्म सकेर अर्चले स्कुल जाने हामीलाई चिफलडांडा या कुलुम तिरका कोही सज्जनले खोलाको पिपलीमा खुदो पानी र जौ को सातु खुवाउथे । सातुको वरु त्यति महत्व थिएन पानीमा भने हामी केटाकेटी ज्यान दिन्थ्यौ । अर्चलेमा समेत खुदेपानी खुवाउने चलन थियो । वाल्यकालका स्मृतिहरुमा मेरा खुदेपानीका स्मृतिहरु पनि कम्ता रोचक छैनन ।
यस्तै कोलडाडामा वैशाखे सक्रान्तीको गुण मात्र होइन हाम्रालागि अक्षय तृतीयामा पनि खुदे पानीको व्यवस्था हुन्थ्यो । अरुवा तिर काममा गएका किसानहरुलाई पुच्छारतिरका कोही सज्जनले कोलडांडामा सर्वत र सातु खुवाएर अनेक उपकार गर्दथे ।त्यसैले अर्चले होस या कोलडाडा अनेक पुन्यका मानक हुन हम्रलागि ।
तिनै पुन्य र मानकको जगमा विर्घाको अस्तित्व र गौरव गासिएको छ ।
अक्षय तृतीयाको सवैलाइ सुभकामना ।

वैशाखको धुपसंगै गांउघरमा यतिवेला नंया खेतिपातीको शुरुवात भएको छ। फागुन चैतका उराठलाग्दा दिनहरु हराएर अव हरियाली वसन्त संगै गांउमा पनि हरियालीले छोएको छ। कालीगन्डकी क्याम्पस वनाउन र विर्घामा शैक्षिक जागरण ल्याउन शुरु गरिएको महायज्ञमा झन्डै ८८ लाख उठेपछि गांउमा नंया क्याम्पस भवन वनाउने एजेन्डाले प्रवेश पाएको छ ।
खानेपानीका योजना हुन या सडक निर्माणका कामहरु विस्तारै शुरु हुदैछन । यस वर्ष समयमै वर्षा भएकाले पनि मानिसहरु खेतिको काममा व्यस्त छन भने किसानहरु उव्जनी वढ्नेमा ढुक्क पनि ।

यसै मेसोमा गएको वर्ष यसै समयमा लिइएको विर्घाको तस्वीर ।