विर्घा नपुगेको धेरै भएको थियो यसै मेसोमा मौका मिल्यो गांउ भ्रमणको । खासमा केही विहावारी केही पुजा आचा केही सामाजिक कामका लागि गांउको भ्रमण गर्दा केही मित्रहरुसंग भेटघाट, गफगाफ र घुमघाम भयो । योे गांउ वसाइका रमाइला तस्विरहरु मसंग जम्मा भएका छन । टेक्स्ट टाइप गर्न नभ्याएको कारणले पछि ती मायाका चिनाहरु खुल्दै जानेछन । हाललाई यी मित्रहरु ।

जनता प्रावीका शिक्षक दीपक पान्डे कुलुममा तस्विरकालागि पोज दिदै ।

याम प्रसाद पान्डे, पदम पाण्डे र वलराम पान्डे शहकारी पसल कट्टीमा ।

हसिला शिव पान्डे चण्डीसरसंग कुलुममा ।

देउरालीको वरै ढलेछ,

चौतारीको पीपल ढलेछ,

वाटो हिड्ने वटुवाको सितल ढलेछ……

क्षेत्रप्रताप अधिकारीले लेखेको यो गीत सिशिर योगीले त्यसै गाएका रहेनछन । यसमा राम्रो दम रहेछ भन्ने ज्ञान मलाइ यतिवेला फिरेको छ । स्वभावैले पहाडको मेरो आकर्षण रहनुमा सुदुर गांउ विर्घाको ठुलो हात छ । समयक्रमले विर्घा विरानो भएपनि त्यहांका स्मर्णहरु कहिल्यै धुमिल हुदा रहेनछन । स्याङजा सदरमुकामवाट अलि परै रहेको विर्घा कालिगन्डकी जलविद्युत परियोजनासंगै पुगेको मोटर सुविधाले सुगम भएको छ ।

शैक्षिक दृष्टीले अव्वल रहेको विर्घा मेरो मिठो विगत हो । भविष्यको त कस्लाइ के थाहा । मेरो जीवनको लामो कालखन्ड विर्घा त्यसमाथिपनि मौलामा वितेको छ । मौला भन्ने वित्तिकै पिपल त कस्ले विर्सेला र । मौलाको पिपल त्यो भेकको परिचय थियो । हामी दैलामारा खेलेर वस्ने देखि सांझका रहिसहरुले आराम गर्ने थलो थियो त्यो । प्रत्येक दशैको पिङ मौला चौपारीमा हुन्थ्यो । त्यस भेकका साना तिना मिटिङ मौला चौपारीमै हुन्थे । मेरो वाल्यकाल यही चैपारीको लुकामारीमा वितेकोले होला यसप्रति मेरो वहुतै आकर्षण थियो ।

यति लामो भुमिकावाट तपाइले कुरो थाहा नपाउनु भएको भए । यता अगाडी वढौ । अस्तिको भिषण पानीपछि पहिरो जांदा मौलाको पीपल ढलेछ । यो खवर सुनेदेखि नै विगतले मलाइ घोच्यो । मौलाको पीपल ढलेपछि मौलाको अस्तित्व अव के नै पो रह्यो र । म पछिल्लो पटक विर्घा जांदा रुकुम सोल्टीले पाइप तानेको शुरमा यसै चौपारीका आड लागेर भनेको थियो । दाइ अनि मलाइ ….उस्ले छोडी । उसको उदासीमा पाइप तानेर मैलेपनि साथ दिएको थिए । सुरेश जसलाइ म मांया गरेर डढे भन्थे उनीसंगका वाल्यकालका स्मृतिमा त हरेकपटक मौलाको चौपारी नै जोडिन्छ । कतिलाइ छहारी कतिलाइ सुहारी ल्याइदिएको त्यो चौपारीको संझनामा ।

तस्विरमा देखिएको चौपारी नै मोला चौपारी हो । र अगाडी देखिएको घर मेरो वाल्यकाल वितेको घर हो । समयक्रमले यो घर अहिले खाली छ । अहिले त मुसाले पनि गुड छोडे होलान । सुन्छु मेरो घरको आगंनमा गांउ भरीका कुकुर भेला भएर हल्ला गर्छन रे । कमसेकम भैरवको त समिप पाएको रैछ घरले । यस्तै भनेर चित्त वुझउदै छु । म यही २५ गते विर्घा जादैछु । यसमा मेरो जिम्मेवारी पनि छ । मलाइ यसपटकको वसाइमा त्यती मजा आउला जस्तो छैन । मनले खामेका साथीहरु कोही कता कोही कता छन । अझ भएका साथीहरु भुल्ने ठांउ चौपारी पनि नरहेपछि त के मजा आउलार ख्वै । यो संझना त्यही मौला र चौपारीलाइ । यो फोटो गएको हिंउदमा लिइएको थियो । अव पीपल ढलेपछि यस्तो दृष्य फेरी लिने मेरो धोको अधुरै रहेको छ ।

सोच नविन,काम नविन, धारणा नविन र उत्साहहरु नविन वनुन । मुलुकले नविन दीशा पाओस, जिन्दगीमा उमगं छाओस, पराइहरु आफन्त वनुन ,आफन्तहरु अझै न्याना वनुन । काममा जांगर लागोस, मनमा आधार लागोस, अभर नपरोस कोही वैरी नवनुन । घाममा वर्षादी राख्न दिने र झरीमा फिर्ता माग्नेहरु पर हुन । तन, मन र बिचार स्वस्थ्य रहोस् । गाँस बास र कपासको अभाव नहोस् । नराम्रा कुरा कानले सुन्न नपरोस् । नराम्रा कुरा आँखाले हेर्न नपरोस्। मुखले दुर्बाच्य बोल्न नपरोस् । पाइला सधै प्रगति पथमा लम्किरहुन र हातले सधै सिर्जनशील काम गरोस, विर्घा व्लगका पाठक, शुभेच्छुक र सहृदयी सवैमा नंया साल २०७१ को शुभकामना ।

विर्घा २ पुच्छार निवासी समाजसेवी तथा शिक्षक काशीराम पान्डेलाई पत्नी वियोग परेको छ । पाण्डेकी पत्नी सिताको गत वुधवार राजधानी काठमाण्डौमा निधन भएको थियो । पाण्डेकी पत्नी सिता ४९ वर्षकी हुनुहुन्थ्यो । केही महिना अघि देखि पाठेघरको समस्यावाट पिडीत सिताको थापाथली स्थित प्रसुती गृहमा नियमित चेक जांच भइरहेको थियो ।
मृतक सिताका पती काशिराम पाण्डे, दुई छोरा रहेका छन । उंहाकी एक मात्र छोरीको केही समय अगाडी मृत्यु भइसकेको छ । दुखको यस घडीमा स्थानीय समाजसेवी तथा शिक्षक काशरिाम पान्डे तथा दुई छोरालाई प्रति इश्वरले धैर्यधारण गर्ने शक्ति प्रदान गरुन, मृत आत्माको चीर शान्तिको कामना ।

यतिवेला म पुरै रित्तो भएको छु । लामो समयको काठमाण्डौ खाल्डोको वसाइ, एकनासको जीवन शैली र एकलकाटे स्वभावले मलाई रिफ्रेस हुनवाट रोकेको छ । उमेर छिप्पीदै जादा जिम्मेवारीहरुपनि छिप्पीदै जादा रहेछन र सम्वन्धहरु जटील वन्दा रहेछन ।
आजको अवस्थामा सोच्दा लाग्छ आफ्नो भन्ने पुरा भयो र अव आफ्नाहरुकालागि वांकी जीवन दौडदैछ । हरेक विहानका नियमित प्रक्रृयाहरु भिडभाड युक्त कार्यथलो र लोभीपापी प्रवृतिवाट उन्मुीक्तकालागि तय भएको केही दिनको लमजुंग र मनागं यात्राले केही नविनता त थपे तर ति यात्रा हतारोका थिए । सार्वजनिक विदाका जोडा दिनमा काठमाण्डौ देखि लमजुंग अनी मनागं हुदै वन्दीपुरसम्मको तिर्सना मेट्न कठिन हुदो रहेछ ।
मित्रहरु यता उति गरिरहेका छन । विर्घावाट आएको कोही हितैसी भन्छ “के हो आजकल त विर्घा विर्सेउ नी” । ती भनाइमा सत्यता छन र छन आत्मियता । गांउ आइदिए हुन्थ्यो भन्ने माया छ ।
गांउ विरानो हुदैछ अभिव्यक्तमा भन्दा मनमा गांउलाई माया गर्ने म अव गांउवाट विमुख हुदै गएको छ । आमा गाउमा हुनुहुन्थ्यो र गांउको मजा थियो । झोला विसाउनी पिढीं थियो । भोकमा खाना थियो झरीमा ओत थियो, फुर्सदमा आफन्त थिए ।
आमालाई वृद्धावस्थाले गांउमा एक्लै वस्न सहज भएन । फेरी ढल्कदो उमेर आफ्ना लागि भन्दापनि आफन्तहरुकालागि हो । आफ्ना सवै शाखा सन्तान शहर पसेपछि आमाकालागि गांउ सहज भएन । एक्लो जीवन गांउमा असम्भव देखिपछि शहरको रमझम भन्दा गांउमै वल गर्ने मेरी आमालाइृ रहरले हैन वाध्यताले शहर ल्याएको छ । आमाको शहर प्रवेशले मन केही शान्त त भएको छ तर गांउ अझै विरानो भएजस्तो लागेको छ ।
यो शहरमा व्यस्तता छ । व्यस्तता र पसिनाले निम्त्याउने केही लाभ हानी हालान तर तिनमा कुनै मोलिकता, अपनत्व र स्वाद छैन । भिडभाड सधैवित्दो छ , दौडदो छ तर त्यसमा कुनै अपनत्व छैन । त्यसैले मलाई हर सपनीमा ऐठन भइ रहेको छ ।
मौले ठुल्दाई र ठुली भाउजु यहा छैनन । भन्जिगंको पहिरो यंहा छैन । वर्खा वढ्दै जादा वढ्ने दविल्लो खोला यंहा छैन । पकौडीनी आवैको मिठो स्वाद छैन र छैन अर्चलेको स्कुल । न कुलुमको नारन छ न अर्चलेको शुन्दर । जसमा वाल सखाको आत्मियता छ र छ हरेक वैशाखे सक्रन्तिमा अरुवामा नुहाएका मिठा संझनाहरु ।
धेरै पछिको शनिवार पुरानो हुदै गएको यो हाते कम्प्युटरमा पुराना दृष्यहरु हेर्दै जादा त्यहा स्वर्गीय भैसकेका केही अनुहार हरु भेटिए ।
कति छिटै समय वितेछ । मौले कान्छा हजुरवा मात्र होइनन, निलकन्ठ सरपनि हुनुहुन्न अव । लुंछेली चन्द्र दाई मात्र होइन रसिक स्वभावका मोहनीलाल खराल पनि संझना र यिनै तस्विरमा मात्रै हुनुहुन्छ । आखिर हरेक यसैगरी संझना भएर जाने जीवननै हो । जीवन भ्रम र मृत्यु मात्र त सत्य हो नी आखिर ।
आजकल फेसवुकले मानिसहरुलाई नजिक ल्याउन र सुचनाहरु शेयर गर्न सरल भएको छ । खाडिमा रहेका हुन या विकसित भनिएका मुलुकमा रहेका सवैले मन वुझाउन रंगिन दुनीयाका रसीक तस्विर हालेपनि ती सवैले विगत मिस गरेका पक्कै छन । लामो समय देश, गांउ, परिवार र आफन्त वाट टाढा रहेका सानु यानेकी गैरावारीका दिपक यता फर्कने कुरा सुन्छु । लाग्छ मानिसलाई विगतले वोलाउछ । आफनो र आफन्त विर्सन त्यति सजिलो छैन ।
म पनि गांउ विरानो वन्दै गएकोमा दुखी भएपनि निरास भएको छैन । गांउलाई माया गर्ने अनेक उपाय हुन्छन । स्वास्थ्य सेवा विभागवाट मित्रहरुले फोन गर्छन । तिम्रो गांउ विर्घा गाविसको स्वास्थ्य चौकी ६ शैयाको अस्पताल वन्ने भयो । हामी संगठन र व्यवस्थापन सर्भे गर्न जादैछौ । समय मिलाउ हामी तिमीसंगै जान्छौ भनेका छन । लगनशिल राजेन्द्र पान्डेको पहलमा क्याविनेटले गरेको यो विर्घाको लागि ऐतिहासिक निर्णयपछि गांउ जाने मेसो मिल्ला जस्तो छ । दैवले यस्तै अवसरहरु वार वार जुराइदिउन । मैले पहिलो पाइला राखेको मेरो प्यारो विर्घा तिमीलाई मिस गरेपनि माया मारेको छैन ।

विर्घाको मध्य भाग मोहनीलाल खराल, दुर्गा दमाइको घर र पृष्ठभूमिमा कुलुम तथा पराशक्ति मन्दिर ।

वैघा भन्ज्यागंवाट देखिएको धवादीखोला, घ्यागंसिंग खर्क ।

अव संझानामा मात्रः मौले गोविन्द प्रसाद घरकै मन्दिरमा छोराहरु र आफन्तका साथ ।

चिफलडाडावाट देखिएको खहरे र पृष्ठभूमिमाआलम डाडा ।

हिंउदले लपक्कै ढाकेको गांउमा यति वेला धुलालेपनि ढाकेको छ । पोखरा या वुटवलवाट आउने वसहरुसंगै लोकल जिपको धुलाको त वर्णन गरी साध्य नै छैन । यसै धुलोका बीच गांउका केही फाइल तस्विर जुन मैले घरको छतवाट गएको हिउदमा लिएको थिए ।

कट्टी चौक र नरेन्द्रराज पान्डेको घर!

नारायण दाइको घर र मरेगंदा ।

झवीलाला सर र हिमलाल पान्डेको घर ।पृष्ठभूमिमा माझखन्ड र डाडा ।

दीपक पान्डे र स्वर्गीय चन्द्रकान्त पान्डेको घर पृष्ठभूमीमा कइन्डाडा ।

विर्घा नपुगेको पनि लामो समय भएजस्तो लाग्यो । व्लगमा यसको चर्चा नगरेको पनि धेरै नै भएछ । थोरै व्यस्तता र धेरै विषय वस्तुको अभावले चर्चा सेलाएको हो । गांउलाई संझने र संझना सवैसंग शेयर गर्ने भएकाले केही कुरा नहुदा के विराए के विराए जस्तो हुदो रहेछ । यसै मेसोमा मेरो स्कुल कालिन मित्र श्याम लालले मोवाइलवाट पठाएका केही तस्विरले गांउको संझना पुन जिवन्त वनायो । श्याम लालले आफ्नो घर माथी गांउवाट लिएका विर्घा र आसपासका तिनै तस्विर तपाइका लागि ।

मध्य विर्घाः माथी गांउवाट देखिएको माझखन्ड, पुच्छार, कट्टी, मरेगंदा र हिरन्डाडा ।

वारी वाट पारीः वैघा गांउवाट देखिएको कट्टी गांउ, र आसपास ।

आलमवाट हेर्दा देखिएको मध्य हिउदको विर्घा ।

उत्तरी नजरः यागुंदी रानी वन, धरी पोखरा र गहलाम ।

डाडाको वस्तीः मुडकिना र आसपास ।

उमेर छिप्पीदै जादा सिर्जनात्मकता हराउदो छ र वढ्दो छ व्यस्तता । अनेक आपा धापीले व्लग मात्रै होइन मेरो जीवन पनि नियमित छैन । मित्रहरुसंगको सामिप्यता छैन र छैनन व्यवहरिक सामाजिक कर्महरु । जति व्यस्ततामा पनि नगरी नहुने खाने, निदाउने र वाहिर पठाउने काम चल्दैछ । वांकी प्राथमिकताका आधारमा चल्दैछन ।

आज शिवरात्रीको पूर्वसन्धयामा पशुपति पुग्ने र साझंको रमाइलोमा फकिरी आनन्द लिने त छदैछ । अनेक स्थानवाट आएका चरा जस्ता जोगीहरु जसको न कुनै जात छ, न कुनै परिवार न कुनै देश ।( देश यस अर्थमा की जोगीको न त पासपोर्ट हुन्छ न त नागरिकता ।) यस्ता जोगीहरुसंग अन्तरंग जीवन र जगतको वहस गर्नुमा मलाई अपार आनन्द आउछ । जोगी पनि कति त खरानी घस्नकै मात्र हुन्छन । उनीहरुमा फकिरी कम र लक्ष्मीको चेष्टा ज्यादा छ ।
असल विद्या, असल गुरु र असल कर्म मात्र होइन असल जोगी चिन्नसपनि जटिल भयो जगतमा । यसै मेसामा साझंको मृगस्थलीको चक्कर लगाउनु मिलेमा केही शाशित्रय भजन शुन्नु, जोगीसंग भलाकुसारी गर्नु र केही प्रसाद ग्रहण गर्नु अपार आनन्द लाग्छ ।
यत्ति हेर्न त दुनीयावाट हजारौ डलर खर्च गरेर पर्यटक आउछन हामी भने नजिककको तिर्थ हेला गरेर वस्छौ । भोलीको दिन भरको ठेलम ठेला त सकिदैन त्यसैले साझंको जोगीको चर्या हेरर केही मित्रहरुसंग गफिएर फर्किनु नै आजको सेड्युल्ड छ ।

पुरानो वाइक पाटन दरवार स्क्वायर अगाडी आएर घचक्क रोकियो । आज स्थानीयको भिमसेन जात्रा परेकाले अगाडी जान नमिल्ने स्वयंसेवकहरुको भनाइपछि मेरो पुरानो वाइक रोकिएको हो । यो काठमाण्डौ खाल्डोका हामी आगन्तुक हौ । आखिर पुरानो थात थलो त तिनै नेवा हरुको हो । जसले आफ्नो मुख्य देउता भिमसेनलाई मान्छन र भन्छन वल देउ भिमसेन ।
आफ्नो सवैलाई प्यारो हुन्छ । मलाई मेरै गांउ प्यारो भए जस्तो । मेरो गाउमा कसैको चौरासी हुदां यता शहरमा पनि त कसैको जंखो हुन्छ । संस्कृति जीवन हो जसलाई वचाउन सके पो सभ्यता वाच्छ । हरेको नौमति मा नाचे पो परिचय रहन्छ । फेसवुक नामको सोसल साइट आएपछि मान्छेलाई अनेक कुराहरु एक्सपोज गर्न सजिलो भएको छ विगत भुलेर ।
यो एक्सपोज विदेशमा अझ वढि भएजस्तो लाग्छ । विदेशको भिषामात्र पाउने वित्तिकै हत्त न पत्त आफ्नो विगत मेट्न एउटा युवा जमात सक्रिय रहन्छ । आफु, देश, परिवार र आफन्त तथा आफ्ना पहिचानहरु भुलेर एक्सपोजमा रमाउने त्यो जमात मलाई विश्वास छ आफ्नो विगतमा फर्कने छ ।
काठमाण्डौमा निख्रिन लागेको माघे चिसोले अन्तिम धावा वोल्दा मैले मेरो गांउ मिस गरीरहेको छु । त्यहाका चौरासी पुजा र व्रतवन्ध मिस गरेको छु । हरेक उकाली ओराली र जन्ती मलामी मिस गरीरहेको छु । हिउंदमा खाली रहेका गरा र खेति थन्क्याएपछि फुर्सदिला वनेका इष्ट मित्र र दाजुभाई मिस गरिरहेको छु ।
मलाइपनि मन छ कुलामुनी भट्टराई कान्छाकोमा सांझको सिरेटोमा वसेर गपुले सुन्न । मन छ फेरी लाईव्रेरीको चौरमा साझको मधुरो धुपौरो ताप्न र वाल्न । समयले यसरी थिचेको छ की, लाग्छ मुस्किल छ यसको वजनलाई पारा लगाउन । तरपनि मलाई पहिचान भुल्नु छैन मेरो विगत र मेरो वास्तविकताको । गांउ मिस गरीरहेको वेला गांउको याद ल्यायदिने दिनेश दाईलाई धन्यवाद तस्विरका लागि ।

भान्सा तयार भोः पुराना दिनको झझल्को गराउने गांउ घरको भतेर ।

कुरा तेसो पोः भाइ सामेलमा स्थानीय दाजुभाई ।

तयार भए जस्तो छ: स्थानीय तिलचन खरालको एकाहामा सहभागीहरु ।

वजरेमा वेलौती खानु वा विरांगदी खोरियावाट पानी खान रौनेपानी जानु हाम्रा नियमित क्रियाकलाप थिए । १० वजे अर्चले जमावीकालागि पुग्नु वा पकौडीकोमा चुकावनी खानु । हरेक नंया वर्षमा अरुवा गएर सक्रान्ति कालीमा डाइभ लाउनु वा दिउसो कोलडांडामा गुड खान जानु । यीनै थिए हाम्रा दिन चर्या । आखिर केही दुख भएपनि आनन्द र रमाइलो थियो ती दिनहरुमा ।
राजधानी वसेका यतिका दिनपछि पनि तिनै दिनहरु झल्झली आउनु ।

सपनीमा तिनै घटना दोहोरीनु वा, डांडां पाखा कुदेका र चिप्लेटी खेलेका याद र तिनै साथी संगतीको झझल्को आइरहनु वालापनको स्मृति कति ताजा हुदो रहेछ भन्ने ज्वलन्त प्रमाण हो । यतिवेला सिंहदरवारका चराहरुलेपनि वास सरेका छन माघे मेलामा सहभागीहरुको लर्को थामिएपनि अनेक स्वार्थका सारथीहरु परिचयपत्र देखाउदै सिंहदरवारको द्धारा नाप्दैछन ।
चौरमा वसेर हरी दाइ हुमनाथ र म भएर अनेक उद्देगहरुलाइ वाडेका दिनहरु पनि विगत भइसके । अव त ती साथीहरु पनि कार्यालयमा वसेका छन ।
अनुप केसी अव पर्यटन जादैछन । मित्र केवी खत्री कार्यालय प्रमुख भएर पाल्पा पुगे । गृहका साथीहरु नंया कार्यालय जाने चटारोमा छन । हामी केही साथीहरुका साथ सामान्यको दैलो नापीरहेका छौ ।
यद्यपि भविष्यको कोही पर्वाह नभएपछि म भने एक्लै हुदा विगत संझीएर दिन कटाइरहेको छु । अव पुराना मित्रहरु विराना भएका छन । सालका पात र मित्रहरुमा केही फरक हुदैन भन्दैथिए राजन पौडेल । आखिर हो रहेछ पनि । सालका पातहरु फेरिए झै मित्रहरु फेरिएका छन । यद्यपि फेरिएका मित्रहरुलेपनि पुराना मित्रको झझल्को कम गराउन भने सकेका छैनन । चैत्त महिना त्यस्तै त उराठ लाग्दो ! त्यसमाथि नविनता नथपिएपछि दिक्क पनि लाग्ने रहेछ । भविष्यप्रति आशावादी र अध्यात्ममा विश्वास राख्नाले मेरो जीवपनलाइ भने यी तमाम घटनाले उतिसारो हल्लाएका छैनन ।
काठमाण्डौमा पनि अव हाफ सर्टले काम चल्ने वेला भइसकेको छ । यदपि आफ्नै कार्यकक्ष र कम्प्युटर नहुदा व्लग नियमित हुन वा प्रविधिसंग जोडिएका अनेब कुराहरु सिक्न पाइएका छैनन । त्यसमा थोरै खेद भएपनि अमुक व्लगका मित्रहरुको झझल्को मेटाउन अनेक तरहका कोसिसहरु जारी गरेको छु । यी दिनहरु भन्दा त वरु वैसाखमा सुन सरी फलेका ऐसेलु खानु , खेत खेतमा अकरा टिप्नु वा लुकामारी खेल्नुकै संझना वढि आउदो रहेछ । गुज्रीइरहेको यो जीन्दगीमा तिनै पुराना दिनहरुको स्मृतिमा ….