त्रिभुवन विशविद्यालय शिक्षण अस्पतालको उत्तर तिरको पुरानो विल्डीगंमा मैले यो भजन पहिलो पटक सुनेको हु । जंहा वृद्ध वयका गोविन्द के.सी. को शुरुवाती ताकको १४ औ दिनको अनसन चलिरहेको थियो । अविवाहित डा. केसीको दिव्य मुहार लगातारको अनशनले गलेको जस्तो देखिन्थ्यो । न्यून मूल्यमा वजारमा पाइने चाइनिज ब्लयांकेट ओडेर सामान्य फलामको विस्तारामा पल्टिएका केसीको कानैमा सानो नोकिया मोवाइलमा लगातार वजिरहेको थियो सदावहार गायक जगजित सिंहको ओजिलो स्वर …
तु ही माता तु ही पिता हे,
तु ही त हे राधाका श्याम
हे राम हे राम…
तु अन्तर्यामी सवका स्वामी
तेरे चरणोमे चारो धाम
हे राम हे राम…
तु ही विगाडे तु ही सवारे
इस जगके सारे काम
हे राम हे राम…
तुही जगत्दाता विश्व विधाता
तु ही सुवह तु ही साम
हे राम हे राम
जगमे साचो तेरो नाम
हे राम हे राम…
यो भजनमा के त्यस्तो शक्ति छ? जसले पेटमा अन्न नहाली शरिरमा रक्त संचार गराउछ । जसले मन र मस्तीस्कमा उर्जा पुर्याउछ ।
त्यसै दिनवाट मैले यो भजन निरन्तर श्रवण शुरु गरे । वर्षौको सुनाइपछि मेरो निष्कर्ष छ । हो यो भजनमा शक्ति छ, ताप छ र शितलता । जंहा तपाइलाई भक्ति र कर्म योगमा निरन्तर खट्न शक्ति मिल्दछ ।
दिनको शुरुवातमा होस या थकाईमा, चिन्तामा होस या अनिद्रामा, सवारी चलाउदा होस या एकान्तमा मैले यो भजन हजारौ पल्ट शुनेको छु । जति शुन्यो त्यति भोक जगाउछ यो भजनले ।
आज वषोै पछि फेरी सिंहदरवारको कुनावाट यो भजन शुने मैले । फेरी त्यत्तिकै उर्जा संचार गराएको छ यसले । त्यसैले म आंखा खोलेर या चिम्लेर दुवै अवस्थामा भन्न सक्ने भएको छु । यसमा दम छ ।

म वसेको ठांउवाट दक्षीण पट्टी ववरमहल पर्दछ । ववर शमशेरले वनाएको राणाकालिन दरवार वाट यो ठांउको नाम रहन गएको हो । झ्यालवाट वाहिर हेर्दा लस्करै रुखहरु उभिएका छन । दिनमा एकपटक पानीले ती रुखलाइृ सिंचित गरेको छ । मौषम पनि कस्तो आयो पानी नपरेको दिन हुदैन ।
             *                           *                    *                     *                          *                       *                         *
कहिले कांही त लाग्छ म पोखरामा छु । नेपालका सबै ठांउ मध्ये पोखरा पानीकालागि विख्यात छ । चरक्क घामा लाग्यो पानी, हुप्प भयो पानी, यसो औशी पूर्णीमा आयो पानी । लाग्छ काठमाण्डौले यो वर्ष पोखरासंग प्रतिष्पर्धा गरेको छ ।
म फुर्सदिलो छु भन्नुको अर्थ अरु सबै फुर्सदिला छन भन्ने नहुन सक्छ । तर देखिन्छ त्यस्तै । कोही ब्यस्त छु भन्ला, तर के मा भन्यो भने कुरा चपाउनु पर्ने व्यस्तता छ । काम कम र मानिसहरु ज्यादा भएपछि फुर्सद थपिदो रहेछ ।
समय विताउन युगले अनेक चिजहरु विकसति गरेको छ । रुप हुनेहरुकालागि इन्स्टा छ, अभिनय जान्नेकालागि टिकटक, वौद्धिक विलासकालागि क्लव हाउस र टुइटर छन अन्य सबैकालागि फेसवुक छ । त्यसैले धेरै फुर्सदिलो वन्न पर्दैन । उपार्जन गर्न चाहनेकालागि टिएमएस, अल्ली सिपालुका लागि धेरै खाले अनलाईन विजनेश छन । भर्चुवल संसारले मानिस भुलाउन अनेक उपाय निकालेको छ । जिल्ला वाट काठमाण्डौ आएका एक मित्र सुनाउदै थिए मलाई सदरमुकाम भरी नचिन्ने र मैले नचिन्ने कम छन । यो काठमाण्डौ स्वार्थीहरुको शहर हो की के हो ? न चिनिन खोज्छ? न चिनाउन खोज्छ । वसपार्क आसपास वसेका उनले भने मलाई कहिल्यै मन परेन यो शहर । उनको जस्तो धारणा धेरै को हुन सक्छ । खासमा यो मेगा शहरको शंकेत हो । जंहा मूर्त चिजहरु अमूर्त भएका हुन्छन, जस्तो मानिस ।
यसै मेसोमा पछिल्ला संगीतका वारेमा अपडेट हुन मन लाग्यो । युट्युव हाजिर छ जानकारीकालागि । एक नारायण भन्डारीको शव्द संगीतमा प्रिती आले गाउदै छिन
शोल्टीराजाको तुम्लेटमा पानी… आहा आहा आ,
सोल्टी राजाको कम्मरमा पानी..
घुटुक्क ख्वाइदिए एक विर्को स्वाट्टै
अलक्कै खांउ भन्दा हाल भने जुठै
आहै आज मेरो छैन भुइमा खुट्टै…
हाम्रो घरको जेठो वाठो उंहा मेरो दाजी हो
दाई वोलेसी भाउजू वाहेक सबै राजी हो…
भाउजुलाइृ नी नराम्रो त भन्न मइले भएन
आमालाई वचन लाउदा मनले सहेन…
हजुरको घर हो र स्यागंजा दोभान फाटैमा
एकादशी न्वाउन आउला शिला घाटैमा…
शव्द चयन गजव रहेको र आउदै गरेको तिजलाई सुहाउने पाराको गीतको प्रस्तुति पनि जुग सुहाउदो छ । यो गीत कस्तो होला? मेरी आमाका पुस्ताले कसरी लिनुहोला । आमालाइृ एकाविहानै भजन सुनाउन छोडेर यो गीत सुनाए । आमाले पनि भाका त राम्रो नाचै उत्ताउलो भन्नु भयो ।
मेरी आमालाई मन नपरेपनि नाच समय सुहाउदो वनाएका होलान । टिकटकमा हिट भएको यो गीतले पनि एउटा पुस्तालाई राम्रैसंग छोएको छ । त्यसैले मेरो ठहर रहेको छ संगीत जस्तो होस तर त्यसमा शक्ति रहेको छ । आगे तपाईको मर्जी ।

असार पृथ्वी उत्पति भएको महिना हो । त्यसैले सवै हिन्दु धर्मावलम्वीले असार ८ गते धर्तिको पुजा गरेर भूमी दिवस मनाउछन । पश्चिमाहरुले पछि जुन २२ लाई पृथ्वीको उत्पति दिन मानेर आफ्नो संस्कार अनुसार यो दिनलाई मनाउछन । हुनत श्रीमद्भागवत गीताको १० औ अध्यायमा महिनाहरुमा मार्गशिर्श भनिएको छ । मंसिर जतिकै पवित्र मानिन्छ असार पनि । त्यसैले त भनिन्छ असारको केटो मंसिरकी केटी ।
असार महिनामा जन्म हुनेहरु कलात्मक गीत सगितमा रुचि लिने र सिर्जनिशल मानिन्छन । यो महिनामा जन्मने वालकहरु तिक्ष्ण वुद्धीभएका, उचाइमा अन्य भन्दा अग्ला र धेरैजसे बाया हातले लेख्ने हुन्छन । यीनीहरु सिंहजस्ता दुइ कदम अगाडी वढ्दा एक कदम पछाडी फर्केर हेर्ने खालका हुन्छन भन्ने मान्यता छ । प्रकृतिसंग रमाउने र अफैमा खुशी हुन जान्ने कला यीनीहरुमा हुन्छ भनिन्छ । रोमन समाट जुलीयस सिजरको जन्म महिना भएकाले पनि असारमा जन्मनेहरु आफ्नो संसार अफै वसाउने खालका हुन्छन । दक्षीण अफ्रिकाका नेता नेल्शन मन्डेला, वेलायती राजकुमारी डायना, अमेरिकी राष्टपति जर्ज डव्लु बुस, असार महिनामा जन्मीएका हुन । भारतीय गायक कैलाश खेर, झम्पा लहरी, नायीका प्रियंका चोपडा, नायक रनविर सिंह असारमा जन्मीएका सेलव्रिटी हुन ।
जापानमा भएको एक अध्ययनले असारमा जन्मीनेहरु चिसो मौषममा जन्मीने भन्दा धेरै गुणा प्रकृति प्रेमी हुन्छन भनिएको छ । वेलायतमा भएको एक अध्ययनले वर्षा याममा जन्मीनेहरु कवि ह्रदयका हुने र उच्च शिक्षा हासिल गर्ने मात्र नभइ लामो आयु भएका हुन्छन भनिएको छ ।
असार २७ (जुलाइ ११) अर्थात विश्व जनसंख्या दिवस । आजै मेरो जन्मदिन परेको छ । एउटा नमिठो संयोग विश्वले जनसंख्या नियन्त्रणका कुरा गर्दा म भने जन्म दिन संझन वाध्य छु । असार हाम्रा आदिकवि भानुभक्त वाजेको जन्मदिन हो । विद्यालय पढ्दा यस्तै पढियो । आदिकवी भानुभक्त आचार्य तनंहुको चुंदी रम्घामा असार २९ गते जन्मीएका थिए खुवै रटान लगाइयो यो तिथीलाइ । त्यतिन्जेल मलाइ मेरो आफ्नै जन्मदिनको त्यति हेक्का थिएन ।
कालो अक्षर भैसीवरावर भएकी मेरी जननी आमालाइ पनि मेरो जन्मदिनको त्यति हेक्का हुने कुरै भएन । पिताजीले वर्षको एकवार काले जैसीका अगाडी चिना फुकाउदा मेरो जन्म दिन भन्नुहुन्थ्यो होला, त्यसवाहेक जन्मदिनको त्यो वेला के नै पो काम आउथ्यो र । अहिले बा हुनुहुन्न र काले जैसी पनि छैनन र यो चिना फुकाउने क्रम पनि रोकिएको छ । तैपनि मेरो जन्मदिन तिनै आदीकवि भानुभक्त भन्दा दुइ दिन अगाडी परेको रहेछ । यो रहस्य शहरमा आगमनका धेरै वर्ष पछिमात्र संझनामा आयो ।
मेरो जन्ममिति असार २७ गते मंगलवार हो । यद्यपि यो जन्ममिति ज्योतिषलाइ हात हेराउदा वाहेक काममा आएन । पर्यो के भने मेरो जन्ममिति प्रमाणपत्रमा मसीर १५ लेखिएको छ । त्यसैले मेरो खास जन्ममिति त्यति उपयोगमा पनि आएन र वांकी संझनामा पनि रहेन । शहरमा पसेपनि न त जन्मदिनको नाममा कुनै केक काटियो न त कसैको विशेष शुभकामना नै पाइयो । हुन त आजभोली जन्मदिन भव्यताका साथ मनाउने पुस्ताकै हुं म, यद्यपि मेरोलागि जन्मदिनले कहिल्यै त्यति ठुलो महत्व राखेन । व्लगकारिता शुरु गर्नु अघि जन्मदिन यसपटक त संझन्छु भनिन्थ्यो तैपनि कामको चटारो भनौ या महत्ता हिनताले जन्मदिन गुज्रीएको केही दिनपछि मात्र झल्यास भइन्थ्यो । यसरी मेरो दर्जनऔ जन्मदिनहरु विना संझना गुज्रीएका छन ।
जन्म मृत्यु र विवाह पूर्व निर्धारित हुन्छ भनिन्छ । जन्म कुनै व्यक्तिको जीवनको अत्यन्तै महत्वपुर्ण घटना हो । जन्मको जति महत्व मृत्युको पनि हुदैन । यद्यपि हाम्रो हिन्दु संस्कारमा जन्मले भन्दा मृत्युले वढि ठांउ राख्छ । मान्छे मरेपनि सन्तान दरसन्तान श्राद्ध त गरिन्छ । तैपनि जन्मदिनको उपलक्ष्यमा भने धार्मिक रित अनुसार केही कार्य भएको मलाइ संझना छैन । गर्नेले मन्दीर गएर पुजापाठ गर्दा हुन तर मेरो संदर्भमा भने त्यस्तो केही हुने गरेका छैन । जन्म, महिना, वार, तिथिले मानव जीवनमा महत्वपूर्ण प्रभावपार्ने ज्यातिषीय साथै वैज्ञानिक आधारहरुपनि छन । त्यसमा मेरो विश्वास पनि छ । वैशाखमा जन्मिएको व्यक्ति जस्तो तेज, प्रतिभावान र सिर्जनशिल चैतमा जन्मेको व्यक्ति अवस्य नै हुदैन । भनाइ नै छ कस्तो चैते होला भन्ने।
असारमा केही संझन लायक जन्महरु भएका छन । तर मेरो विचारमा अत्यन्तै प्रयास गरेर सफल भएपनि जस नपाउने ग्रह हुन्छ की असारको जन्म हुनेहरुको । नेपाली कांग्रेसका सभापती पुर्व प्रधानमन्त्री स्वर्गीय गिरिजाप्रसाद कोइरालाको जन्म असार मै भएको हो । उनी असार १८ गते जन्मिएका हुन । उनले कहिल्यै आफ्नो जन्मलाइ नभएर कर्मलाइ महत्व दिए । उनले जन्मदिन मनाएको अहिलेसम्म कुनै रेकर्ड छैन । अनेक त्याग र तपस्याका वावजुत कोइरालालाइ त्यति सफल राजनितिज्ञ मानिदैन ।
विस्थापित राजा ज्ञानेन्द्र पनि असार महिनैमा जन्मिएका हुन । गते अनुसार उनको जन्म असार २३ गते भएको हो । मंगलवारको जन्म परेका ज्ञानेन्द्रको राशीपनि कन्या हो । उनले मीलेसम्म तामझाममा नै जन्मदिन मनाउन रुचाउछन । विचरालाइ परिस्थीतिले भने त्यति साथ दिएन । भर्खरै उनले आफ्नो ७४ औ जन्मदिन निर्मल निवासमा सामन्य रुपमा मनाएका छन ।
दरवार सुत्रका अनुसार उनले आफ्नो जन्म तिथिअनुसार असार २७ गते पुजा पाठ गरेर मनाउदै छन । यसै महिनाको ६ गते भारतीय कांग्रेसका महासचिव तथा भावी प्रधानमन्त्री राहुल गान्धीले अफ्नो ५१ सौ जन्मदिन मनाए । तिव्वतका विस्थापित धार्मिक नेता दलाइ लामापनि असारमै जन्मिएका हुन । तिव्वती धार्मिक क्यालेन्डर उनुसार उनको जन्म जुलाइ ६ तारिखमा पर्दछ । जुलाइ ६ जतावाट जोडेपनि असारमै पर्दछ । उनीपनि नोवेल पुरस्कार जितेपनि असफलताको कोटिमै छन । गुरु पूर्णिमा भनेर मनाइदै आएको व्यास जयन्तिपनि असारमै पर्दछ । चार वेद र अठार पुराणका रचयिता वेदव्यासपनि असार मै जन्मिएका थिए । यसै मेसोमा मेरो पनि जन्मदिनले यहि असारको मास भेटेको छ ।
एउटा खुसीको कुरा असारमा जन्मनेहरुको शुक्र राम्रो हुन्छ रे । शुक्रलाइ सिर्जनाका देवता मानिन्छ । शुक्र राम्रो हुनेहरु लेखन र सिर्जनात्मक क्षेत्रमा राम्रो हुन्छन भनिन्छ असारमा जन्मिदन हुनै सबैलाइ धेरै धेरै शुभकामना ।