तिहार शुरु भएको छ । हिजो यमपञ्चक को पहिलो दिन अर्थात काग तिहार । कागको पूजा गरी सुरु भएको छ तिहार । सबैको घरघरमा बिहानै देखी बिभिन्न प्रकारका फल्फूल तथा मिष्ठान्नले काग लाई सर्वप्रथम भोजन गराईन्छ, अनि मात्र घर का अरु सदस्यहरुले खाने परम्परा छ । परापूर्व कालमा दानव र देवता बीच समुन्द्र मन्थन गर्दा निस्केको अमुल्य बस्तु हरु मध्य अमृत (जस्ले पिउछ उ अमर हुन्छ रे)पहिला कागले पिएको हुँदा उ अमर मानिन्छ र काल लाई उस्ले सजिलै देख्ने हुँदा पनि कालको संबाहक रुपमा हामीले मान्दै आईरहेका छौ ।
नेपालमा मनाइने दोस्रो ठूलो पर्वको रूपमा तिहारलाई लीने गरिन्छ | जसरी नवरात्री नौ दिन सम्म मनाईन्छ, त्यसै गरि तिहारलाई पांच दिन सम्म मनाउने प्रचलन छ जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ | यस पर्वमा काग, गाई आदिको पूजा गरेर मानब र प्रकृति बीचको सौन्दर्यतालाइ आत्मसात गरिन्छ | यहि तिहार पर्वको मूल मर्म हो | दिपावलीको रमझम सबैतिर छाएको हुन्छ | सबैको मनमा आनन्दको बर्षा हुन्छ | देउसी भैलो गाएर मनोरंजन गरिन्छ

तिहारका पाँच दिन हुन्छन् जसलाई यम पञ्चक भनिन्छ । यो बेलामा यमराज अर्थात काल पनि विदामा हुन्छन रे उनी बहिनी यमुनासँग बसेर टीका लगाउँछन् रे । भाइ टीका हुन्छ यम पञ्चक को अन्तिम दिन । दिदी बहिनीले दाजु भाइलाई निकै श्रद्धाले टीका लगाइ दिन्छन् त्यस दिन । चामलको भिजाएको पिठोको निधारमा ठाडो धसो्र बनाएर त्यसमा सप्तरंगी टीका अडाइ दिन्छन् दिदी बहिनीले । त्योभन्दा अघि पुजा गर्छन् । ओख्खर फुटाउँछन् । टीका लगाउन बसेका दाजुभाइलाई तेलको घेराले घेर्छन् । टीकापछि गलामा मखमली फूलको माला लगाइ दिन्छन् । दिदी बहिनीले बनाएको तेलेको घेरा नसुकुन्जेल, मखमली नओइलाउनजेल दाजुभाइलाई कालले लैजान सक्दैन भन्ने कथन तिहारसँग जोडिएको छ ।

तिहार यानी यम पञ्चक को पहिलो दिनलाई काग तिहार भनिन्छ-जुन दिनमा हिन्दुहरु कागको पुजा गर्छन। कागको श्वोरले दुख र समस्याको संकेत दिन्छ। काग तिहारको अवसरमा धार्मिक मान्यता अनुसार कागलाई पुजा गरी विभिन्न खानेकुरा दिइन्छ। हाम्रो समाजमा कागलाई सन्देश बाहकको रुपमा लिइन्छ।परापुर्व कालमा यमराजकी बहिनीको लागि संदेशबाहकको काम गरेकोले कागको पनि पुजा गर्नुपर्ने चलन रहिआएको जानकारहरु बताउछन|

“गोधुली सांझमा न्याउली गाउछे विरह भाकैमा
दिल वस्यो लौन हसिलो मुहार गाजलु आंखैमा
छेक्यो छेक्यो देउराली डांडा हुस्सु र कुहिरोले
छोडेन केहिल्यै जांहा गएपनि मायाको धुइरोले”
सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलमा सुस्तरी रोविन श्रेष्ठ गाइरहेका छन । म विहानैको नित्य कर्म सकेर शारदीय घामले छोप्दै गरेको काठमाण्डौ नियाली रहेको छु । अगाडी शहिद गेट छ । पर मृगस्थलीको जंगल देखिएको छ । समिनो हुस्सु लाग्न थालेको छ काठमाण्डौमा । न्याना लुगाहरु र ताता खानेकुराहरु प्रिय हुन लागेका छन ।
दुइ पांग्रेमा हुइकिनु भन्दा माइक्रोमा कोचिनु मै मजा शुरु भएको छ । सिजन परिवर्तनले होला हाछ्यु गर्नेहरुको संख्या वढेको छ । मेरो वन्द कोठामा वसेर वाहिरको आवाज कम दृष्य वढि देखिएको छ । अवको केही समय पछि सानो तिनो जुलुसै आइपुग्छ । कसैको घर भत्काउन पर्यो । कसैको फुटपाथवाट सामान हटाइयो त कसैलाइृ भत्ता कम भयो । यस्तै अनेक गुनासाका बीच खुसी खोजीरहेको छु म ।
हुनत मेरो खुसी यहा भन्दा धेरै पर गांउमा छ । कात्तिकको मध्य भएर होला मखमली र गोदावरी गजवले फुलेका छन । दशैको राप हराएपनि तिहारको रौनकले अभाव पूर्ति गरेको छ । केटाकेटीहरु देउसी भैलो खेल्ने योजना वुन्दै छन । अधवैसेहरु तासको तयारीमा छन । यस वर्ष अलि ढिलो चाढ भएकाले तिहार गजवकै चिसोमा परेको छ ।
घरी घरी हेलो विर्घाको पर्दा उघार्छु । भाइ जिके पान्डेले सजिलै गांउ विर्सिन दिदैनन । तरह तरहका फोटो हालेर अपडेट दिइरहन्छन । युवा पुस्ताको यही सकारात्मकतामा गर्व लाग्दछ । नंया पुस्तामा सामाजिकता हराउदै गयो भन्नेहरुलाई भाई जिके गतिलो उदाहरण हो । नंया पुस्ता गांउमा गर्व गर्छ भन्नेमा ।
दशै रमाइलो वित्यो । भेटघाट, गांउ घरको अपडेट र वाल्यकालका स्मृतिहरु भेटाउने पर्व भएको छ दशै । अव चाडहरुले विगतमा जस्तो रौनक कमै दिन्छन । कंहा पाउनु त्यो वाल्यकालको खुसी ।
तैपनि वितेको पललाई संझेर वर्तमानका खसीहरु गुमाउनु हुदैन । त्यसैले म उमेर उनुसारको स्वाद लिने कोशीसमा छु । तिहार संघारमा आइरहेको छ । आशा छ । यो पर्व पनि रमाइले होला । अव कार्यकक्षमा आउने मानिसहरु थपिन थालेका छन ।
कम्पयुटरमा विस्तारै अमृत गुरुगं गुन्गुनाए जस्तो
“जीवन हो घांम छाया
सुख दुख दुवै भोग्नु छ
जीवन हो दिन माया
छटपटी तड्पन हुन्छ”