देउरालीको वरै ढलेछ,

चौतारीको पीपल ढलेछ,

वाटो हिड्ने वटुवाको सितल ढलेछ……

क्षेत्रप्रताप अधिकारीले लेखेको यो गीत सिशिर योगीले त्यसै गाएका रहेनछन । यसमा राम्रो दम रहेछ भन्ने ज्ञान मलाइ यतिवेला फिरेको छ । स्वभावैले पहाडको मेरो आकर्षण रहनुमा सुदुर गांउ विर्घाको ठुलो हात छ । समयक्रमले विर्घा विरानो भएपनि त्यहांका स्मर्णहरु कहिल्यै धुमिल हुदा रहेनछन । स्याङजा सदरमुकामवाट अलि परै रहेको विर्घा कालिगन्डकी जलविद्युत परियोजनासंगै पुगेको मोटर सुविधाले सुगम भएको छ ।

शैक्षिक दृष्टीले अव्वल रहेको विर्घा मेरो मिठो विगत हो । भविष्यको त कस्लाइ के थाहा । मेरो जीवनको लामो कालखन्ड विर्घा त्यसमाथिपनि मौलामा वितेको छ । मौला भन्ने वित्तिकै पिपल त कस्ले विर्सेला र । मौलाको पिपल त्यो भेकको परिचय थियो । हामी दैलामारा खेलेर वस्ने देखि सांझका रहिसहरुले आराम गर्ने थलो थियो त्यो । प्रत्येक दशैको पिङ मौला चौपारीमा हुन्थ्यो । त्यस भेकका साना तिना मिटिङ मौला चौपारीमै हुन्थे । मेरो वाल्यकाल यही चैपारीको लुकामारीमा वितेकोले होला यसप्रति मेरो वहुतै आकर्षण थियो ।

यति लामो भुमिकावाट तपाइले कुरो थाहा नपाउनु भएको भए । यता अगाडी वढौ । अस्तिको भिषण पानीपछि पहिरो जांदा मौलाको पीपल ढलेछ । यो खवर सुनेदेखि नै विगतले मलाइ घोच्यो । मौलाको पीपल ढलेपछि मौलाको अस्तित्व अव के नै पो रह्यो र । म पछिल्लो पटक विर्घा जांदा रुकुम सोल्टीले पाइप तानेको शुरमा यसै चौपारीका आड लागेर भनेको थियो । दाइ अनि मलाइ ….उस्ले छोडी । उसको उदासीमा पाइप तानेर मैलेपनि साथ दिएको थिए । सुरेश जसलाइ म मांया गरेर डढे भन्थे उनीसंगका वाल्यकालका स्मृतिमा त हरेकपटक मौलाको चौपारी नै जोडिन्छ । कतिलाइ छहारी कतिलाइ सुहारी ल्याइदिएको त्यो चौपारीको संझनामा ।

तस्विरमा देखिएको चौपारी नै मोला चौपारी हो । र अगाडी देखिएको घर मेरो वाल्यकाल वितेको घर हो । समयक्रमले यो घर अहिले खाली छ । अहिले त मुसाले पनि गुड छोडे होलान । सुन्छु मेरो घरको आगंनमा गांउ भरीका कुकुर भेला भएर हल्ला गर्छन रे । कमसेकम भैरवको त समिप पाएको रैछ घरले । यस्तै भनेर चित्त वुझउदै छु । म यही २५ गते विर्घा जादैछु । यसमा मेरो जिम्मेवारी पनि छ । मलाइ यसपटकको वसाइमा त्यती मजा आउला जस्तो छैन । मनले खामेका साथीहरु कोही कता कोही कता छन । अझ भएका साथीहरु भुल्ने ठांउ चौपारी पनि नरहेपछि त के मजा आउलार ख्वै । यो संझना त्यही मौला र चौपारीलाइ । यो फोटो गएको हिंउदमा लिइएको थियो । अव पीपल ढलेपछि यस्तो दृष्य फेरी लिने मेरो धोको अधुरै रहेको छ ।

सोच नविन,काम नविन, धारणा नविन र उत्साहहरु नविन वनुन । मुलुकले नविन दीशा पाओस, जिन्दगीमा उमगं छाओस, पराइहरु आफन्त वनुन ,आफन्तहरु अझै न्याना वनुन । काममा जांगर लागोस, मनमा आधार लागोस, अभर नपरोस कोही वैरी नवनुन । घाममा वर्षादी राख्न दिने र झरीमा फिर्ता माग्नेहरु पर हुन । तन, मन र बिचार स्वस्थ्य रहोस् । गाँस बास र कपासको अभाव नहोस् । नराम्रा कुरा कानले सुन्न नपरोस् । नराम्रा कुरा आँखाले हेर्न नपरोस्। मुखले दुर्बाच्य बोल्न नपरोस् । पाइला सधै प्रगति पथमा लम्किरहुन र हातले सधै सिर्जनशील काम गरोस, विर्घा व्लगका पाठक, शुभेच्छुक र सहृदयी सवैमा नंया साल २०७१ को शुभकामना ।

विर्घा २ पुच्छार निवासी समाजसेवी तथा शिक्षक काशीराम पान्डेलाई पत्नी वियोग परेको छ । पाण्डेकी पत्नी सिताको गत वुधवार राजधानी काठमाण्डौमा निधन भएको थियो । पाण्डेकी पत्नी सिता ४९ वर्षकी हुनुहुन्थ्यो । केही महिना अघि देखि पाठेघरको समस्यावाट पिडीत सिताको थापाथली स्थित प्रसुती गृहमा नियमित चेक जांच भइरहेको थियो ।
मृतक सिताका पती काशिराम पाण्डे, दुई छोरा रहेका छन । उंहाकी एक मात्र छोरीको केही समय अगाडी मृत्यु भइसकेको छ । दुखको यस घडीमा स्थानीय समाजसेवी तथा शिक्षक काशरिाम पान्डे तथा दुई छोरालाई प्रति इश्वरले धैर्यधारण गर्ने शक्ति प्रदान गरुन, मृत आत्माको चीर शान्तिको कामना ।

यतिवेला म पुरै रित्तो भएको छु । लामो समयको काठमाण्डौ खाल्डोको वसाइ, एकनासको जीवन शैली र एकलकाटे स्वभावले मलाई रिफ्रेस हुनवाट रोकेको छ । उमेर छिप्पीदै जादा जिम्मेवारीहरुपनि छिप्पीदै जादा रहेछन र सम्वन्धहरु जटील वन्दा रहेछन ।
आजको अवस्थामा सोच्दा लाग्छ आफ्नो भन्ने पुरा भयो र अव आफ्नाहरुकालागि वांकी जीवन दौडदैछ । हरेक विहानका नियमित प्रक्रृयाहरु भिडभाड युक्त कार्यथलो र लोभीपापी प्रवृतिवाट उन्मुीक्तकालागि तय भएको केही दिनको लमजुंग र मनागं यात्राले केही नविनता त थपे तर ति यात्रा हतारोका थिए । सार्वजनिक विदाका जोडा दिनमा काठमाण्डौ देखि लमजुंग अनी मनागं हुदै वन्दीपुरसम्मको तिर्सना मेट्न कठिन हुदो रहेछ ।
मित्रहरु यता उति गरिरहेका छन । विर्घावाट आएको कोही हितैसी भन्छ “के हो आजकल त विर्घा विर्सेउ नी” । ती भनाइमा सत्यता छन र छन आत्मियता । गांउ आइदिए हुन्थ्यो भन्ने माया छ ।
गांउ विरानो हुदैछ अभिव्यक्तमा भन्दा मनमा गांउलाई माया गर्ने म अव गांउवाट विमुख हुदै गएको छ । आमा गाउमा हुनुहुन्थ्यो र गांउको मजा थियो । झोला विसाउनी पिढीं थियो । भोकमा खाना थियो झरीमा ओत थियो, फुर्सदमा आफन्त थिए ।
आमालाई वृद्धावस्थाले गांउमा एक्लै वस्न सहज भएन । फेरी ढल्कदो उमेर आफ्ना लागि भन्दापनि आफन्तहरुकालागि हो । आफ्ना सवै शाखा सन्तान शहर पसेपछि आमाकालागि गांउ सहज भएन । एक्लो जीवन गांउमा असम्भव देखिपछि शहरको रमझम भन्दा गांउमै वल गर्ने मेरी आमालाइृ रहरले हैन वाध्यताले शहर ल्याएको छ । आमाको शहर प्रवेशले मन केही शान्त त भएको छ तर गांउ अझै विरानो भएजस्तो लागेको छ ।
यो शहरमा व्यस्तता छ । व्यस्तता र पसिनाले निम्त्याउने केही लाभ हानी हालान तर तिनमा कुनै मोलिकता, अपनत्व र स्वाद छैन । भिडभाड सधैवित्दो छ , दौडदो छ तर त्यसमा कुनै अपनत्व छैन । त्यसैले मलाई हर सपनीमा ऐठन भइ रहेको छ ।
मौले ठुल्दाई र ठुली भाउजु यहा छैनन । भन्जिगंको पहिरो यंहा छैन । वर्खा वढ्दै जादा वढ्ने दविल्लो खोला यंहा छैन । पकौडीनी आवैको मिठो स्वाद छैन र छैन अर्चलेको स्कुल । न कुलुमको नारन छ न अर्चलेको शुन्दर । जसमा वाल सखाको आत्मियता छ र छ हरेक वैशाखे सक्रन्तिमा अरुवामा नुहाएका मिठा संझनाहरु ।
धेरै पछिको शनिवार पुरानो हुदै गएको यो हाते कम्प्युटरमा पुराना दृष्यहरु हेर्दै जादा त्यहा स्वर्गीय भैसकेका केही अनुहार हरु भेटिए ।
कति छिटै समय वितेछ । मौले कान्छा हजुरवा मात्र होइनन, निलकन्ठ सरपनि हुनुहुन्न अव । लुंछेली चन्द्र दाई मात्र होइन रसिक स्वभावका मोहनीलाल खराल पनि संझना र यिनै तस्विरमा मात्रै हुनुहुन्छ । आखिर हरेक यसैगरी संझना भएर जाने जीवननै हो । जीवन भ्रम र मृत्यु मात्र त सत्य हो नी आखिर ।
आजकल फेसवुकले मानिसहरुलाई नजिक ल्याउन र सुचनाहरु शेयर गर्न सरल भएको छ । खाडिमा रहेका हुन या विकसित भनिएका मुलुकमा रहेका सवैले मन वुझाउन रंगिन दुनीयाका रसीक तस्विर हालेपनि ती सवैले विगत मिस गरेका पक्कै छन । लामो समय देश, गांउ, परिवार र आफन्त वाट टाढा रहेका सानु यानेकी गैरावारीका दिपक यता फर्कने कुरा सुन्छु । लाग्छ मानिसलाई विगतले वोलाउछ । आफनो र आफन्त विर्सन त्यति सजिलो छैन ।
म पनि गांउ विरानो वन्दै गएकोमा दुखी भएपनि निरास भएको छैन । गांउलाई माया गर्ने अनेक उपाय हुन्छन । स्वास्थ्य सेवा विभागवाट मित्रहरुले फोन गर्छन । तिम्रो गांउ विर्घा गाविसको स्वास्थ्य चौकी ६ शैयाको अस्पताल वन्ने भयो । हामी संगठन र व्यवस्थापन सर्भे गर्न जादैछौ । समय मिलाउ हामी तिमीसंगै जान्छौ भनेका छन । लगनशिल राजेन्द्र पान्डेको पहलमा क्याविनेटले गरेको यो विर्घाको लागि ऐतिहासिक निर्णयपछि गांउ जाने मेसो मिल्ला जस्तो छ । दैवले यस्तै अवसरहरु वार वार जुराइदिउन । मैले पहिलो पाइला राखेको मेरो प्यारो विर्घा तिमीलाई मिस गरेपनि माया मारेको छैन ।

विर्घाको मध्य भाग मोहनीलाल खराल, दुर्गा दमाइको घर र पृष्ठभूमिमा कुलुम तथा पराशक्ति मन्दिर ।

वैघा भन्ज्यागंवाट देखिएको धवादीखोला, घ्यागंसिंग खर्क ।

अव संझानामा मात्रः मौले गोविन्द प्रसाद घरकै मन्दिरमा छोराहरु र आफन्तका साथ ।

चिफलडाडावाट देखिएको खहरे र पृष्ठभूमिमाआलम डाडा ।