पखाले यी आंखा पनि दृष्य उही छ
जंहा नै म हिडे पनि धर्ती उशी छ
न सक्छु म आंकाश चिथोरेर फेर्न
न सक्छु म जुनको उज्यालो नै फेर्न
नारायण गोपाल विर्सीन नसकेको कुरा मधुर स्वरमा सुनाउदै छन । म भने जंहा जांदा पनि आंखै अगाडी आउने त्यही धर्तीको अलाप सुनाइ रहेको छु । मित्रहरुको हौसला कस्तो हुन्छ । मुसुमुसु हास्दै गम खाइरहेको छु । सानो प्रयासलाईपनि राम्रो प्रयास भनेर हौसला वढाएका कमेन्टहरु मुहार पुस्तिकाको पहिलो पृष्ठमै असरल्ल छन । यस अघिको पोष्टले पाएको हौसलाले फेरी सिर्जनशिल वनाएको छ । सिमसिम पानी परीरहेको एकान्तकुनाको एकान्त कोठावाट यी अक्षरहरु टाइप गरीरहदा कुनै रविन्द्र संगीतको जस्तो धुन आइरहेको छ एकतमास ।
वैलैको वर्षाले पाखा र चउरहरुमा हरीयाली छाएको छ । खेती सप्रिदो छ । चराहरुले गीत गांउन पाएका छन । वाली लगाएर प्रतिक्षामा वसेको एक किसान जस्तो म मौषमको लाभ तस्विरमा लिइ रहेको छु । यस्तो सिजनमा ग्रामिण इलाकाको भ्रमण कम्ती रोमान्चक हुदैन । हरियाली हेर्दै, कलकल वगेको पानी नियाल्दै, सिमसिमे पानीवाट छलीदै ग्रामिण वाटाहरु नाप्नुको आनन्द वेग्लै । न जाडो न गर्मी सितल मौषमवा पदयात्रापनि रोमन्चक नै हुन्छ ।
उच्च पहाडी भुभागमा पहिरोको डर वाहेक अन्य ठूला कठिनाइहरु आउदैनन । त्यसैले हिड्नका सोखिनहरु यो मासलाई मन पराउछन ।

बागलुङ, भकुण्डेस्थित बराहा तालमा देखिएको धौलागिरी हिमालको मनमोहक छाया । तस्बिर- बसन्त कुमार श्रेष्ठ

हवाडाको पुल छैवैमा रहेको रेल्वे स्टेशनमा ओर्लिदा भोलीपल्ट विहान भइसकेको थियो । रातभरको रेलको पहिलो र नौलो यात्रा, थकित शरिर र निरन्तर वेन्चवाट झुन्ड्याइएकोले शुन्नीएका भारी खुट्टा लिएर ओर्लीदा मन पनि त्यसै त्यसै भारी भएको थियो । ठांउ नौलो भएपनि उमंग थिएन । आमाको, घरको र गांउको याद आइ रहेको थियो ।
घरको झ्यालवाट हाम्फालेर हिडेको जोश विस्तारै हराउदै थियो । झोला थिएन यद्यपि शरिर भारी भैरहेको थियो । नजिकै अनुपम हवाडाको पुल भएपनि कुनै रोमान्चकता थिएन । रेल्वे स्टेशनवाट वाहिरदै गर्दा भिडभाड युक्त सवारी देखेपछि मनमा त्राशले वास गर्यो । जीवनमा एकैपटक यति धेरै सवारी साधन पहिलोपटक देख्दा म त्रशीत थिए ।
शालिकराम दाई त परिचित थिए । फ्याटटै सडक पार गरे, राना दुर्गाले पनि शालिकराम दाईको पछि लागेर सडक पार गरीहाल्यो । म तन्द्रा र रातभरको रेलको आवाजवाट भर्खर त्रगींएको कलिलो ठिटो सडकको वारी नै रहे । साथीहरु पारी पुगे आफु वल्लो छेउमा छु । जोशीएर जांउ सवारी साधन वग्रेल्ती छन । के गरौ र कसौ गरौका बीचमा साथीहरुले निरन्तर वोलाइ राखे । आफुलाई सडक पार गर्ने आंट छैन । विलखवन्दका बीच शालिकराम दाइले हात समाएर तार्नुभयो । यसरी पहिलो यात्रा नै हात समातेर तार्नु परेपछि मेरो वांकी दिन कस्ता होलान म चिन्तीत थिए ।
कस्तो होला कलकत्ता, कस्ती होली म्यानेजरकी छोरी, कस्तो होला दही र कुराउनी मनमा झिनो उमंग मात्र थियो । त्यो भन्दा हैरानी थियो कलकत्ताको प्रचन्ड गर्मीको । पसिना चुहाउदै केही व्यस्त सडक पार गरेपछि हामी पुग्यौ सडक छेउको एउटा साधारण रेष्टुरेन्टमा । आकारमा सानो भएपनि मानिसको भिडकाबीच दुर्गा, शालिकराम दाई र म पनि यौटा टेवलमा वसेर अर्डर दियौ ।
मानिसका लवज र वोली मैले फिलिममा देखेको मिथुन चक्रवर्ती वा अजय देगवनका जस्तो थिएनन । शन्तोष चलचित्र मन्दिर पाल्पामा हेरेका केही हिन्दी फिल्मको टुटेफुटे लवजमा हिन्दी त वोली हाल्छु भन्ने मेरो अनुमान क्रमश धराशायी हुदै थियो । कलकत्ताको लवज र वोलीचाली जीवनमै पहिलोपल्ट सुनेकाले होला म विलखवन्दमा थिए । यंहाको वंगाली भाषा र धोन्योवादको लवज मेरा लागि नौलो थियो ।
सडक छेउको सानो झुपडीवाला पसलमा पुरी र तरकारी खाएपछि हामी लाग्यौ शालिकराम दाइको कारखाना तिर । रातो रंगका पश्चिम वंगाल सरकारले चलाएका वस चढेर हामी लाग्यौ हवाडावाट टाढा रहेको वेलगाछी तर्फ । वनारश रोड हुदै अगाडी वढेको हाम्रो यात्रा मूख्य सडकमा गएर रोकियो । सडकको प्रचन्ड गर्मीमा हामी हातैले तान्ने रिक्सा चढेर लाग्यौ एम के आइरन एन्ड स्टिल वक्र्स वेलगाछी ।
गन्तव्य जादैगर्दा पुराना घर, यत्रतत्र छरिएका फोहोर, भुइभरी कालै रंग र छरिएका कोइलाले शहरको शुन्दरता पटक्कै दिएका थिएनन र दिउन पनि कसरी । करिव २० मिनेटको रिक्सा यात्रापछि पुगियो पुरानो सडकमा । जीर्ण र पुरानो सडकमा कोइला यात्र तत्र छरिएको, कालो धुलो र पुराना संरचनाले मन खिन्न वनाएको थियो । त्यहा शहरको रोमान्चकता र शुन्दरता रत्तिभरपनि थिएन । हामी एम के आइरन कम्पनीको गेट छिचोलेर भित्र पस्यौ ।
मोटो विडवाला चस्मा लगाएका र उमेर छिप्पीएका एकजना मानिसले नेपाली लवजमै सोधे आउनु भो शालिकराम जी? नौला केटा देखेर होला म र दुर्गालाई एक टकले हेर्दै वुढाले भने ए तिमेरु लाउरे हुन आको कलकत्ता । हामी दुवैले आज्ञाकारी छात्रजस्तो टाउको हल्लायौ मात्र । कोइला र फलाम यत्रतत्र छरिएको कारखानामा उधुम गर्मी थियो । पुराना लाग्ने एकतले र माटाको टायलले छाएका घर रहेछ शालिकराम दाईको क्वाटर ।
गांउमा आउदा रवाफिला देखिने शालिकराम दाईको क्वाटर भने त्यस अनुसारको नदेख्दा खिन्न लागेको थियो । कोइलामा हिरा खोज्न हिडेको म भने दही र कुराउनी, म्यानेजर र उसकी छोरीको कौतुहलतामा थिए । गएको दिन आराम गरेर विताइयो । तिनै गेट खोल्ने मोटो विडवाला चस्मा लगाउने नेपाली वाजेले वन्दाको झोल र आलु चोखासंग कलकत्ते रोटी खिलाए सांझमा । भात खाने वानी लागेको म भने रोटीवाट शन्तुष्ट हुन सकिन । फेरी घरको र आमाको यादले सतायो । तातो झोल भात, मनतातो दुध र आमाको न्यानो धरै पटक मिस भयो ।
भोलीपल्ट दुर्गा फुपुको तिर गयो दमदम एयरपोर्ट नजिक । शालिकराम दाई काममा व्यस्त हुनुभयो म भने भान्साको म्यानेजर वने २ जना शालिकराम दाई र मरोे । कान्छो छोरो भएर घरमा पुल्पुलिएकोले पाककला मेरो वसमा थिएन । त्यसैले आफैले वनाएको भोजन आफ्ना लागि अप्रिय हुदै थियो । कलकत्ताको गर्मी, आलु चोखा र वन्दाको झोलसंग पानी तारेको मोटा चामलको भात । दिनहरु झन पछि झन कठिन हुने वाला थिए ।
पर्सी पल्ट शालिकराम दाईले एम के आइरनको अफिसमा लानुभयो । कारखानासंगै जोडिएको गेटनेरैको अली सफा भवन रहेछ अफिस । अफिसमा ठुलो चस्मा लगाएको र अलीसान भुडी भएको गोरो गोरो मान्छे पंखा हम्किीदै वसेको थियो । देख्दै डरलाग्ने काया भएको यो विशाल प्राणी मानिस नै भएपनि मेरालागि डरलाग्दो थियो । केही समय वंगालीमा कुरा गरेपछि शालिकराम दाईले मलाई चिनाउनु भयो । अफिसको म्यानेजर त उही अलीसान पो रहेछ ।
म्यानेजर हो भनेपछि उसकी छोरीको अनेक किस्सा सुनेको मेरा लागि उ अव प्रिय र परिचित लाग्ने वाला थियो ।
केही दिनको वसाईपछि शालिकराम दाईले कुरा मिलाउनु भयो र म उमेर नपुगेपनि अफिसको सामान्य कर्मचारीको रुपमा मौखिक नियुक्तीमा जागिरे भए । मोटो म्यानेजरले मेरालागि जागिरको राम्रै कृपा गर्यो । कार्यालयमा के काम होस मेरा लागि । न शिप न ढंग, न क्षमता न तरिका । यद्यपि येन केन अफिस चलेकै थियो । सामान्य रेकर्ड राख्ने । म्यानेजरलाई सहयोग गर्ने आदि काम चलेकै थियो ।
कहिले कांही कारखानाका संचालक पनि आउथे । उनको नाम थियो मुनिर कान्ति पाल । उनकै नमवाट कारखानाको नाम राखिएको थियो एम के आइरन एन्ड स्टिल वक्र्स । कम वोल्ने संचालक मिलेको शरिर भएका फिट फाइन देखिन्थे । तैपनि मेरालागि मोटो कायावाला म्यानेजर नै प्रिय थियो ।
कलकत्ताको वसाईका क्रममा मिठो दही र जेरीको स्वाद पनि पटक पटक पाइयो तर म्यानेजरकी छोरीको दर्शन भने पाइएन । त चिता म पुर्याउछु भने जस्तो त्यो रमाइलो दिन भने आएरै छोड्यो । म्यानेजरका प्रिय शालिकराम दाईलाई पहला वैशाखका दिन काली माताको दर्शनमा म्यानेजरले निम्त्याए । म कलिलो ठिटोलाई एक्लै छोडेर शालिकराम दाई जाने कुरा भएन त्यसैले ननिम्त्याइएको पाहुनाका रुपमा म पनि टिममा शहभागी भए । २०५१ शालको वैशाख १ गते म पनि पहला वैशाख टोलीमा सहभागी भए । विहानै नुहाइ धुवाई सकेसम्म चिटिक्क परेर म पनि तयार भए । पुरानो जिप स्टाइलको गाडी गेटमा आएर घच्याक्क रोकियो । शालिक राम दाई र मपनि जिपमा चढ्यौ । जिपमा मेरा पसन्त म्यानेजरका अलावा त्यस्तै काया भएकी महिला र छरीतो शरिर र मेरै उमेरकी केटी थिइन । मोटी महिला म्यानेजरकी श्रीमती र छरितो शरिरकी केटी म्यानेजरकी छोरी हुन भनेर मैले लख काटी हाले ।
न भाषा, न भेष हामी बीच कुराकानी हुने कुरा भएन । त्यसमाथि हामी अफिसका सामान्य कर्मचारी वुढा परे म्यानेजर । तै पनि शालिकराम दाई गफ गर्दै जानुभयो उंहाले नै मलाई म्यानेजरकी श्रीमती लाई नोमोस्कार गर्न लगाउनु भयो । छोरी लाई चिनाइदिनु भयो । मलाई हेरेर छोरी मुस्कुराइ म भने लजाए । वेलगाछीया वाट काली मन्दिरसम्मको लामो यात्रामा मैले अनेक पटक जुल्क्याएपनि म्यानेजरकी छोरी भने झ्यालवाट वाहिर जुल्क्याउनमा नै व्यस्त भई ।
कालीमाताको मन्दिरमा पुगेर गाडी रोकियो । म्यानेजर, उनकी श्रीमती र शालिकराम दाई पुजाको लागि मन्दिर भीत्र जानुभयो । वाहिर कुर्नेमा पर्यौ म्यानेजरकी छोरी र म । उसैले सोधी मेरो नाम े? म उसको वंगाली सोधाइवाट अलमलिएको देखेपछि उसैले अंग्रेजीमा सोधी मेरो नाम । मैले आफ्नो नाम वताए र उसको सोधे । उसको नाम रहेछ दिया मुखर्जी । यसरी कालीमाताको मन्दिर परिशरमा हाम्रो परिचय शुरु भयो ।
उसको अंग्रेजी राम्रो थियो । नरोकिई वोल्थी । म भने कनी कुथी वोल्नु पर्ने । मेरो हविगत देखेर होला उसैले अफर गरी म तिमीलाई राम्रो संग अंग्रेजी वोल्न सिकाइ दिउला । उसका अफरले अव हाम्रो सम्वन्ध झांगिने वाला थियो । हाम्रा कुराकानीका बीच शालिकराम दाईहरु आउनु भयो ।
ज्योती वसुले लामो शासन गरेको पश्चिम वंगालमा त्यो समयमा वहुराष्ट्रिय उत्पादनहरु पहला वैशाखवाट मात्र विक्रि गर्न पाइने प्रचलन रहेछ । हामी पनि म्यानेजरको अफरमा नजिकैको रेष्टुरामा गयौ मिठाई खान । टेवल शेयरींगका क्रममा दिया र म भने आमने सामनेको वेन्चमा पर्यौ । मिठाई भन्दा पहिला हामी सवैको टेवलमा आयो कोकाकोला । गांउमा दही, मही र शर्वत मात्रै जानेका मेरो लागि यो नौलो पेय पदार्थ विचित्रको थियो । वोतलवाटै घुट्क्याउनुपर्ने । वोतलै असिना जस्तो चिसो । कसरी खाने होला विलखवन्दमा परेका वेला दिया भने घुटघुटी पिउदै थिई वोतलवाट । म भने जति पटक मुखमा लान्छु । त्यतिपल्ट नाकमा ग्यास आईहाल्छ हुस्स ।
कोकाकोला मेरालागि ठुलै समस्या वनेर देखापर्यो । केही घुट्का त खाए तर अव भने मुखमा ग्यास भरिएर खानै मुस्कील पर्दै गयो । मेरो हवीगत देखेपछि दिया मात्र होइन म्यानेजर र म्यानेजरकी श्रीमती पनि हास्न थाले । यसरी जीवनकै पहिलो कोकाकोला शेवन मेरालागि कठिन भयो । जुन वोतल मैले सिध्याउन पनि सकिन ।
पहला वैशाखको काली मन्दिर दर्शन पछि हामी वेलगाछीया आयौ । पहला वैशाख पश्चिम वंगालमा धुमधाम साथ मनाइदो रहेछ । एमके आइरनमा पनि मिठाई, खानाका परिकार र कोकाकोलाको राम्रै व्यवस्था भयो । गुलीया मिठाइ मेरा आकर्षणका विषय भएपनि कोकाकोला त्यहाको वसाई भरी मेरो प्रिय रहेन ।
एवं रितले चलेका दिनमा दियासंगका एकाध भेट वाहेक खासै सम्पर्क हुन पनि सकेन । झन्डै ४ महिनाको कलकत्ता वसाईपछि एसएलसीको रिजल्ट पनि आयो । आइए पढ्न पाल्पा वस्नुभएका दाइवाट खवर पनि आयो र म पनि केही महिनाको लाहुरे जीवनवाट घर फर्किए । न कलकत्ताको उत्साह रह्यो न म्यानेजरकी छोरीसंगको सामिप्यता रह्यो ।
खाली मिठो कल्पना तितो यथार्थमा परिणत भयो । मौले शालिकराम दाई अहिलेपनि कलकत्तामा हुनुहुन्छ । उंहाको लगन, मेहनत र परिश्रम देख्दा गजव लाग्छ । बस मेरो स्मृतिमा म्यानेजरकी छोरी नरहेपनि लाहुरे जीवन र कलकत्ता भने संझनामा आइरहन्छ ।

“आप्रवासीले पहिचान नपाएपछि विगतलाई संझीन्छ” भर्खरै कार्यकाल पूरा गरेर ह्वाइट हाउसवाट वाहिरिएका वाराक ओवामाले आफ्नो विदाई भाषणमा भने । मलाई त्यस्तै लागेको छ, किन म यति धेरै मेरो विगतलाई संझन्छु । लाग्छ यो मरो मात्र समस्या होइन, म जस्ता ग्रामिण परिवेशवाट आएका र, शहरमा पहिचान खाजेका आम मानिसहरुको साझा समस्या हो यो ।
म फेरी फर्किएको छु । लामो समयको अन्तरालपछि विर्घा नविर्सनेहरुलाई फेरी संझीन पाउदा मनमा आनन्द आउछ । अनेक आपाधापी र नितान्त व्यक्तिगत काममा केही महिना हराएको म फेरी स्मृतिका पत्रहरु केलाउदा कम पुलुकित भएको छैन ।
हो, मनमा छापवाट आरोला हुर्रिदा वा मिर्मीमा जिप कुर्दा वा रानीघाटवाट पसिना पुछ्दै छरछरेको उकालो चढ्दा जस्तो उमगं छैन । लामो काठमाण्डौ वसाई । परम्परागत व्यस्तता, सवारी व्यव्स्थापन केही सुध्र्र्रिएला कि भनेर गरेका प्रयासहरु जारी छन । तर यी कामले त्यति आनन्द दिदैनन जति आनन्द विर्घा यसको सेरोफरो संझीदा र कम्प्युटरका कुनामा सजिएका गांउका तस्पिर पल्टाउदा आउछ ।
दशैपछि व्लग अपडेट भएन मित्र मुक्तीराम अर्यालले स्टाटस राखे जस्तै यसवर्षका मेलाहरु सकिएका छन । हिसाव गर्न वांकी छ । जो समयले देखाउला । मन नभएर व्लग अपडेट नभएको होइन वाध्यताले हो । यसै गरी वुझिदिन मेरा तमाम पाठकमा अपील छ । ढिलो भएको छ तर हराएको छैन । म नियमित हुनेछु । वुढेसकालमा कटौदीको पानी र भन्जिगंको हावा खादै विर्घाको घरको पिढींमा वसेर व्लग अपलोड गर्ने लक्ष्य र रहर वोकेको मानिस हुं म ।
हिंउदको मानु मागी मागी खानु भनेजस्तै गांउ यतिवेला पूजामय भएको छ । भुष्टुंग व्रतवन्ध सकिन पाएको छैन खहरेको एकाहाको निम्तो आउछ । हिरन्डाडाको चौरासीको सुपारी नकाट्दै माझखन्डको चौको टाहाल्ने निम्तो आउछ । कट्टीमा लाखवत्ती र लघुरुद्रीको निम्ता नमान्दै पुच्छारको विहाको खवर आउछ । गांउ राम रमितोमा वितेको छ शहर आपाधापीमा ।
मन कुडिएको छ । यस्ता अवसरहरु मिस हुदा । न जिउदाको जन्ती न मर्दाको मलामी हुन पाइयो । दिक्क लाग्छ संझीदा पनि । एकवारको जुनीमा मरिलानु के छ र? तैपनि हट्दैन आपाधापी, तै पनि भरीदैन लाभको भकारी ।
आफ्नै भाषा, आफ्नै भेषमा रहदा त मलाई यति कठिन छ, गांउ मिस हुन्छ । अझ टाढा शुदुर देशमा रहेका मित्रहरुको मन कति कुढिदो हो । म कल्पिन्छु मात्र । तिनै मित्रहरका लागि पनि कृयाहिल हुनुपर्छ । हाम्रा भावनाहरु एक छन, अपेक्षा अनेक होलान । गांउ त्यहि हो भाव र भाका त्यही हो । म आफ्नै गांउको अलाप संझीएर आएको छु ।

यतिवेला बा हुनुहुन्न । बा का संझनाहरु जीवन्त छन । हुनत निश्चित तिथी मीति तोकेर मनाइने श्राद्ध, दशै या तिहार वाहेकका चाडहरु मेरो रुचीका विषय होइनन । यद्यपि आजको प्रवित्र भाद्र कृष्ण (कुशै) औशीमा पीता या पीतृहरुको संझना गर्नु हरेक पुत्रको कर्तव्य हो ।
२०५३ सालको पौष २३ गते शुक्लपक्ष प्रतिपदाका दिन मैले आफ्ना पुज्य बा लाई गुमाए । ७३ वर्षको उमेरमा बा जानुभयो । उमेर ठिकै भएपनि अनेक रोगले च्याप्दै लगेपछि उहांलाई बचाउन सकिएन । मिसन हस्पिटल तानसेन पाल्पामा केही समय उपचारपछि पाटन हस्पिटल काठमाण्डौमा उंहाको अप्रेशन भयो । केही समयकोलागि ठिक भएपनि निरन्तरको दमले उंहालाई गलायो । भर्खर प्रवेशिका सकेर तानसेनमा आइए पढ्दै गरेको म अन्तिम अवस्थासम्म बा कै समिपमा थिए ।
अनेक रोगले गलित बा पछिल्लो समय कमजोर देखिनु भएको थियो । २०५३ पौष २३ गते प्रतिपदाका दिन विहानै उंहाले संसार छोड्नु भयो । जीवनभर ननुहाई केही नखाने र शौच गर्दा लुगा फेर्ने बा को नियमित अभ्यास थियो । बा पौष २३ गते विहानै एक घुट्की पानी खाएर जानुभयो ।
आखिर प्रकृतिको नियम नै हो जन्मे पछि मृत्यु अवस्यंभावी छ । कसैको छिटो त कसैको ढिलो मृत्यु भएरै छाड्छ । यो शास्वत नियमलाई कसैले वदल्न सक्तैन ।
पहिलो दिन झन्डै ६ वर्ष पुगेको म फुच्चेलाई बा ले जनता प्रा.वी कट्टीमा लगेर भर्ना गर्दिनु भएको थियो । भर्ना हुने वित्तीकै केही किताव पाएर म मख्ख थिए । घास काटेर फर्किदा आमालाई मैले कम उत्साहले ति किताव देखाएको थिइन । त्यसपछिका मेरा स्कुले जीवनमा अक्षर कोर्न सिकाउने मेरा बा नै हुनुहुन्थ्यो । स्वअध्ययन गरेका बा का अक्षर एकदमै राम्रा थिए । उंहाले कैले कांही ढुंगाले लेखेर पाटीमा केही चित्र पनि कोर्नु हुन्थ्यो । गांउभरीका तमसुक, राजीनामा, वडा मुचुल्का जस्ता लिखत उंहाले नै तयार गर्नु हुन्थ्यो । मलाइ लाग्छ बा लाई कलामा पनि राम्रो रुची थियो ।
हुनत बाले कुनै समय वेलायती सेनामा वसेर काम पनि गर्नु भयो । घास काट्न हिडेका केही ठिटाहरु दोश्रो विश्वयुद्ध ताका सवैलाई व्रिटिशहरुले भर्ति लिने थाहा पाएपछि नाम्लो र हसिया कतै फालेर भर्ति हुन गए । त्यसमा मेरा बा पनि हुनुहुन्थ्यो । यसरी जानेमा बा का अलावा मरेंङदी गणेश प्रसाद, मौले कान्छा वा, कामीडाडे काहिंला वा, चिफल्डाडे साहिला लगायत भएको बा ले पछिसम्म सुनाउनु हुन्थ्यो । ब्राम्हणहरुलाई भर्ति नलिने भएपछि बाले पनि थर वदलेर नरिश्वर पान्डेको सट्टा नरबहादुर खत्री भएर भर्ती हुनु भएको थियो । यसरी बेलायति सेनामा भर्ति भएर जापानी सेना विरुद्ध मलाया (हालको मलेशिया)मा गएर लडेको कंहानी बा ले पछिसम्म सुनाउनु हुन्थ्यो । यही लंडाइमा मौले कान्छा वा ( मौले भुवनका वा) लाई छातिमा गोली लाग्यो । तर संयोगले उंहा वाच्नुभयो र पुरा पेन्सन पाउने गरी फिर्ता हुनु भयो ।
अन्य धेरै विचमै फर्किनु भयो । बा भने लडाइ सकिएको केही समयपछि उंहाको रेजिमेन्ट खारेज भएकाले नाम कटाएर फिर्ता हुनुभयो । नाम कटाएर फर्किएपनि वेलायत सरकारले दिएको वेल्फेयर पेन्सन आज पर्यन्त हाम्रो पारिवारिक आम्दानीको श्रोत वनेको छ । ह्यान्डराइटिगं राम्रो भएको र सुनेको कुरालाई तत्कालै कपीमा उतार्न सक्ने भएकाले तत्कालिन संचार माध्यम आकाशवाणीको रेकर्ड उतार्ने काममा पनि केही समय उंहाले काम गर्नु भएको थियो ।
लाहुरे वनेर फर्केपछिको समय बाले संस्कृतको स्व-अध्ययनमा विताउनु भयो । शिखरनाथ भाष्य, कौमुदी, श्रीमद्भागवत महापुराण, वेद, चन्डी, गीता लगायतका अनेक पुस्तकहरु हाम्रो घरमा सुरक्षीत थिए । हिमलाल बा संग मिलेर शिखरनाथ भाष्यको नेपाली अनुवाद निकाल्ने उंहाहरुको अभियान भने पुरा हुन पाएन । केही समय संगै वसेर खुव मेहनतका साथ अनुवादमा उंहाहरु जुट्नु भयो । खै के कारणले हो यो काम भने पुरा हुन पाएन । अहिलेपनि हिमलाल बाले उंहाहरु दुइ जनाले अनुवाद गरेको कपी सुरक्षीत छ भन्नु हुन्छ ।
अली ढिलो स्वभाव भएपनि काम राम्रो संग सम्पन्न गर्ने स्वभावका बाले हाम्रो पढाइलाई खुव जोड दिनुहुन्थ्यो । परिवारमा अलि राम्रो पढ्ने र सधै फस्ट हुने दिदी, ठिकै पढेपनि राम्रै नंवर आउने दाई र कम पढ्ने कम जान्ने मेरो स्वभावको बाले तुलना गर्नु हुन्थ्यो । मेरो पढाइ देखेर बार-बार चिन्तित हुने बालाई मैले पछिल्लो समय पढाईमा राम्रै गरेको देखाउन नपाएकोमा ठूलो पछुतो लाग्छ ।
बालाई ज्योतिष शास्त्रमा पनि थोर वहुत ज्ञान थियो । अव यसपल्टको शनीश्चरको दशाले मलाई छोड्छ जस्तो लाग्दैन भन्दा भन्दै बा त्यही समयमा जानुभयो ।
हुनत अहिले बा का समकालिनहरु धेरै जना यस धर्तिमा हुनुहुन्न । अहिले कामीडाडो काहिला बा पनि गत महिना स्वर्गे हुनुभयो । हिमलाल बा भने सक्रिय जीवनमै हुनुहुन्छ । मौले हजुरबा वितेको केही वर्ष भइसक्यो । शालिकराम बा कैनडांडा, पन्डित मोहनीलाल, खराल मोहनीलाल, चन्द्रकान्त बा, मौले ग्वाइला बा लगायतका धेरै बाहरु दिवंगत भइसक्नु भएको छ । लाग्छ उंहाहरु (पीतृ)कै आशिर्वादले हामी जेनतेन चलिरहेका छौ ।
आज कुशे औशी अर्थात वावुको मुख हेर्ने दिन कलिलै दिनमा बालाई गुमाएको म, मेरा बा र तमाम पीतृहरु संझिरहेको छु ।

“कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्रु कुन मन्दिरमा जाने हो…
कुन सामाग्री पूजा गर्ने साथ कसोरी लाने हो…”
मन पसन्द गायक रविन शर्माले फिल्म वासुदेवका लागि गाएको गीत छेवैमा नया ओजमा वजिरहेको छ । म भने आजको धपेडी पछि निक्लेको विदाको सदुपयोग गर्दै स्मृति र संगीतको फ्युजन निकाल्दै छु । शहर सधै उस्तै हो व्यस्ततामा दौडीरहेको छ । शहरको गति हेर्दा लाग्छ यो रोकीने छैन । उत्तर आधुनिक वजार व्यवस्थाले शहरलाई फेरी कैयौ वर्ष यसै गरी दौडाउने छ । त्यसैल शहर अमूर्त छ । लोभी छ र श्रोतको पछि लागि रहन्छ । पैसा अर्थात श्रोत हुनेलाई शहर स्वर्ग होला । किनकी यंहा जस्तो आरामका मामला गांउमा कम हुन्छन ।
आधुनिक शहरका साझा विशेषता हुन्छन । प्रतिस्पर्धी वजार, व्यस्त मानिस र भावना विहिन समाज । शहरले नाफा घाटा हेर्छ त्यसैले शहरमा आत्मियताको लेस रहदैन । कसैलाई चासो हरदैन त्यस्ता सम्वन्धहरुमा । नेपालको काठमाण्डौमात्र होइन, भारतको मुम्वइ या मलेसीयाको क्वालालम्पुर होस । विकसित भनिएका देशका टोरन्टो, सिड्नी वा आम्स्टर्डम सवैतिर व्यथा एउटै हुन्छ ।
भावना र आत्मियताको चौतारी त गांउ हो । गांउमा अभाव हुन्छ । जीवन कठिन हुन्छ तर सम्वन्धहरु सरल हुन्छन । गांउमा साख्खै हुने छिमेकी शहरमा अपरिचित भइदिन्छ । अर्म पर्म र मेला पात साटिने भावना शहरमा असंभव जस्तै हुन्छ ।
त्यसैले त मानवीय भावनाकालगि म गांउका कुरा गर्छु । गांउका कुरा गर्नुमा हुने आनन्द अन्त कंहा पांउनु ।
“हर रात सपनीमा ऐठन हुन्छ
गांउमा सायद पैरो गयो की…
डांडा माथीको घामलाई हेर्छु
बाबा र आमा संझी रहन्छु…”
दिप श्रेष्ठले राग तानी रहदा म पनि त्यही गांउ संझन्छु । जंहा हरेक वर्षामा साना ठूला अनेक पैराको शिलशिला गासिन्छ । मेरो वाल्यकालदेखिको कमेरो वग्ने मौलाको खोलो मात्र होइन भन्जिंगको पहिरो पनि झल झली आंखामा आउछ । भन्जिंगको पहिरोका पर्याय वनेका मोहनीलाल खराल, भुतका कथा सुनाउने कइनडाडे शालिकराम मात्र होइनन हामी स्कुले हरुलाई नमस्कार गर्न सिकाउने कटवाल पनि संझनाका तरेलीमा श्रृखलावद्ध छन ।
अग्लो ठांउमा वसेर घोक हाल्ने कटवालले भनेको ……भोली शुन्न पाइन भन्न पाइने छैन हई । अहिलेपनि कता कता मनको अन्तर कुन्तरमा वजे जस्तो लाग्छ । अव कटवाल पनि शूदुर अतित भइसकेका छन । हुनत उनै कटवालको नाती नारनले अझैपनि घोक हालेर हजुर वाउको विंडो थामेको छ । त्यै पनि कंहा ती कटवालको ओजपूर्ण स्वरको जांदु कंहा नारनको रहर ।
वर्षामा ज्यादा संझना भन्जिंगको किन पनि आउछ भने पहिरोको लागि भन्जिंग प्रशिद्ध थियो । नाजाने ठूलो पहिरो देखेर हामी यो त नेपालकै दोश्रो ठूलो पहिरो हो भनेर गफ पनि लगाउथ्यौ । नेपालकै ठूलो पहिरो कंहा छ? यो कसरी दोश्रो ठूलो भयो हाम्रो सरोकारको विषया थिएन । वस हामी भन्थ्यौ यो नेपालकै ठूलो पहिरो हो यार ।
शरेशसंग भन्जिंगतिर जानु ठूलै स्वरमा पहिरो नै थर्किने गरी
“भेटुं भेटुं लाग्छ तिमीलाई गोधुली सांझमा
रम्दैन यो मन जव कुनै फुलको माझमा
फैलीयो माया दुवो सरी, कहिल्यै घटेन….”
गांउनुको मजा वेग्लै थियो । वारिचौर तिर जानेहरुलाई जिस्काउनु पर देखिने काली नदीका अनेक किंवदन्ती सुनाउनु । वासटारी फांटमा भएका ठूंगालाई गोरु हुन भनेर वाजी लगाउनु । कहिले कांही पहिरोमा घोरल देखिए लखेट्नु । वडा रमाइला दिनचर्या थिए ।
लामो समय भन्जिंगमा विताएका मोहनीलाल खराल लिजेन्ड थिए — वाघका । वाघका कथा सुनाएर रमाइलो गराउने मोहनीलाल वितेको पनि वर्षौ भयो । यद्यपि हर कुरामा सक्रियता देखाउनु पर्ने मोहनीलाल संझनामा आइरहन्छन । कट्टीको वसाइमा पनि वुढाले गफ हांकेर रमाइलै गराउने गर्दथे ।
हुनत समाजका मै हु भन्ने भन्दा पनि सिमान्त पात्रहरु मेरा निम्ती प्रिय रहे । वाहिर खोक्रो गफ दिने र व्यक्ति पिच्छेका अनुकल गफ दिने भन्दा आफ्नै मिठो मसिनो खाने र सरल जीवन शैली जिउनेहरु पुज्य हुन्छन समाजमा । तिनै मध्येका थिए मोहनीलाल खराल ।
वढेका मकै वजाउदै दौरीनु, वढेका खोलामा कुला वनाउनु, कुलांका वाध वा पोखरामा पौरीनु, भोकाउदा आप खानु, तिर्खाउदा अंजुली भरीको पानी खानु मौका मिले गनवहादुर दाईको रमी पार्नु अनेक स्मृतिहरु छन कलिलो वयका । तिनै स्मृतिहरु उघ्राएर शहरको एकान्तिकमा वस्दा पनि रमाइलै हुदो रहेछ । वुढो गोरुले घांस उघ्राएर चपाएजस्तो मपनि तिनै स्मृतिका पत्रहरु केलाई रहेको छु । भर्चुवल वल्र्डमा मित्रहरुले हाम्लेपनि गांउ मिस गर्याछम है भन्दा एक्लै मुस्कुराई रहेको छु । यो फुर्सद निकालेको समयमा भर्खरै भौतिक देह त्यागेका अमर गुरुगंले गाई रहेका छन र मपनि स्वरमा स्वर मिलाउन खोजी रहेको छु…
“तिमी भुलमा पर्याै
म पनि झुक्कीए
यो भेटघांटलाई एक संगम भनी
नलागी कतै चोट अव छुटौ हामी
मिल्दैन यंहा दस्तुर भनी…………….

जगत रंगको होलीमा रमाउदा मित्र विजय अश्रुधाराले पुरीयो । केही दिनअघिसम्मको औधी खुसी छिटै शोकमा वदलीयो । एउटा अपूरणीय क्षतीले विजयलाई जीवनभर गांजेर गयो । नावालकले मातृत्व गुमायो, परिवारले असल सदस्य गुमायो, समाजले सरल, सौम्य र मृदुभाषी दिपालाई गुमायो ।
“वनै खायो डढेलाले मनै खायो यै मोरीको पापी मायाले
भोक पनि छैन मलाई तिर्खा पनि छैन….”
भन्दै लगनाका चौपारी पल्तीर शुरेश म र विजय वेला वेला जंगलै थर्किनी गरी एक साथ गाउथ्यौ । केही वर्ष मात्र अगाडीका ति दिन रमणीय थिए, रंगीन थिए ।
व्यवहारिकताको जंजालमा म मात्र होइन मित्र विजय र शुरेश पनि वेरिए । दिनहरु औपचारिकतामा घेरीए । भेटघाट पातलीए, कार्यव्यस्तता वढे, व्यवसायीकता वाक्लीए ।
विजय र हामी एउटा नमिठो रिक्ततामा पुरीएको केही दिन नवित्दै त्यस क्षेत्रका समाजसेवी मिर्मीका वेद प्रकाश भट्राइको असामयीक निधन भयो । वामपन्थी विचारधारावाट निकट रहेका वेदे दाई हाम्रा लागि मिथकीय पात्र हुनुहुन्थ्यो । केटाकेटी छदा सुनिने गुल्मीका तेले र वेसारेका जुडुवा पात्रका कथा जस्तै । वारी स्यागंजामा छापको रेशम र मिर्मीका वेदेको नाम खुव चल्तीमा थियो ।
वलशाली वेदे दाई यस्ता छन रे उस्ता छन रे! वेदेले त रागालाई पनि लडाइदिन सक्छन रे, एउटा सिंगै वोकाको मासु खान्छन रे ! जत्रो थाम पनि उचाल्न सक्छन रे । कसैले नसकेको ढुंगो उचाल्छन रे । यस्ता मिथकीय पगरी गुथाइएका वेदे दाई सामाजीक काममा अग्रणी थिए । मिर्मीका स्थानीय भएपनि जिल्लाकै राजनीतिमा उपस्थिति जनाइरहने उनी विर्घातिर वाक्लो आउजाउ गर्नेमा पर्दथे ।
जनता मावीका पूर्व विद्यार्थी रहेका उनी पूर्व विद्यार्थी गठनमा पनि सक्रिय रुपमा लागेका थिए । राजनैतिक गतिविधिमा सक्रिय रहेका वेला स्यागंजाको कार्यक्रममा सहभागी भएर फर्किदा वालिगंमा वेदे दाईलाई हृदयघात भएको थियो । उपचारकालागि पोखराको मणिपाल हुदै काठमाण्डौ ल्याइएका वेदे दाई होसमा आउन सक्नुभएन ।
आफ्नै जन्मस्थान मिर्मीमा उंहाको भावपूर्ण अन्त्येष्टी भएको थियो ।
मृत आत्माको चीर शान्तिको कामना ।

तानसेन भनेर चिनिने पाल्पाको सदरमुकामलाइ जनवोलीमा तान्छिन पनि भनिन्छ । हुनत आजभोली यसमा सुधार आएको होला यद्यपि मेरो पाल्पा अध्ययनताका यो तान्छिनसंग अनेक स्मृतिहरु जोडिएकाले त्यसका केही दृष्यहरु ।
बल्झिएछ यी घाउहरू
कता कता दुखे झै हुन्छ !
शीतलपाटी मुलढोका
चीसो मुहान सुके झै हुन्छ !
सपनाको यो यात्रामा
गन्तव्य अझै भेट्न सकिन
मुटुमा लागेको यो पुरानो घाउ
बल्झिरहन्छ मेट्न सकिन !
(लक्ष्मण देवकोटाका)पंक्ति जस्तै तानसेनको स्मृर्ती वेला वेला आइरहन्छ । अहिले कस्तो होला तान्छिन् घरीघरी एक्लै उराठ लाग्छ, तान्छिन् सम्झेर, तान्छिनकालका मित्रहरु संझेर।

लामा लामा खुट्टा भएको टिकाराम…. भन्दै कक्षा १० को गणीत पढाउदा उदाहरण दिने टिकाराम सर हाम्रो स्मृतिमा मात्र रहेको पनि १०० दिन कटीसकेको छ । विर्घा खारडांडामा जन्मीएर लामो समय शिक्षण पेशामा रहेका टिकाराम सरले सिकाएको जोड घटाउ पढेर हामी जीवनको जोड घटाउको यो चरणमा आएका छौ । वान्की मिलाएर अक्षर लेख्न सिपालु सरले असल मानीस वन भन्ने शन्देस सवैलाई दिनुभयो ।
स्वास्थ्यका कारण जीवनको उत्तरार्धमा कठिनाइ भोगेका टिकाराम सर पछिल्लो समय मधेश वसाइ जानुभएको थियो । सकुन्जेल जनतामावी र यसका विद्यार्थीको सेवामा खटीएका सरसंगका अनेक स्मृतिहरु तजै छन । लामो तर गम्भिर वोलीका सर प्रिय गुरुहरु मध्ये अग्रणी हुनुहुन्थ्यो । परिवार मधेशमा रहेपनि एक्लै विर्घामा अध्यापनमा रहेका सर नेपाली अक्षर लेख्दा एकलाखेको वान्की मिलाउन खप्पीस हुनुहुन्थ्यो । हामी ९÷१० कक्षाका विद्यार्थी छदा सरका यस्तै वान्की चोरेर राम्रा अक्षर लेख्ने प्रतिस्पर्धामा हुन्थ्यौ । तर कंहाका सरका अक्षर कंहाका हाम्रा । जीवनका जोड घटाउ मात्र होइन क्यालियोग्राफी राम्रो वनाउन पनि सरको अभिन्न योगदान छ ।
सरसंगको मेरो पहिलो मुलाकात राम्रो नभएपनि पछिल्ला दिनमा मलाई माया गर्ने र मैले श्रद्धा गर्ने टिकाराम सर गएको दशैको आसपास स्वर्गे हुनुभएको थियो । स्मृतका कुनामा रहीरहने प्रिय सरसंगको पहिलो संझनाका रुपमा चेस चोरीको घटना स्मृतिमा ताजै छ । हामी ७÷८ कक्षामा पढ्दा चेस खेल खुवै लोकप्रिय थियो । भलीवल हाम्रो भागमा नपरेपछि चेस हाम्रो सजिलो रोजाइ थियो । भलीवल त गुप्त वहादुर वी.क. रवी राहाडी, वाइ पी पान्डेहरुको पेवा जस्तै थियो । फेरी १० कक्षामा पढ्ने वलिष्ट र लाठेहरुका अगाडी हाम्रो के चान्स । त्यसैले कोही लुडो कोही चेस खेलेर सानो कक्षाका साथीभाइहरु दिउसाको व्रेकको १ घन्टा कटाइन्थ्यो ।
यसै मेसोमा स्कुलका खेल सामाग्री प्रति हामी छुच्चा केटाहरुको कुदृष्टी फैलीएको थियो । खेलका सामाग्री चोरी गरी घर लान पल्केका केटाहरुको हुलमा म पनि मिसिन पगेर घर लगे जनतामावीको चेस वोर्ड । यो कुरा थाहा पाएका टिकाराम सरले अर्को दिन मलाई एकान्तमा सोेध्नुभयो
किन चेस वोर्ड घर लगिस ?
सरको सोधाइले अली झस्कीएको मैले आफ्नो वचाउ गरेः सर सवैले लुडो, घल लछन त्यइ भर मैले पनि चेस वोर्ड लकोहुम सर ।
सर झेक्कीनु भयोः अरुले जे गर्छन त्यइ गर्नी? तेसोभा वलाममा मान्छे मार्याछन त पनि मार्दै हिड्छस की?
सरको अनपेक्षीत सोधाइले अवाक भएको मेरा ओठ कापे, आतं थर्थरायो र हात जोडेर भने सर भोली ल्याउछु ।
मेरा कांपेका ओठ, झरेका आशुका धारा, थर्थराएको शरिर हेरेर सरले भन्नुभयो ः हुन्छ तेसभा भोली ल्याएस ।
मेरो वोली फुटेन टाउको मात्र हल्लाए ।
सरको थुराइले होस गुम भएको मेरालागि त्यस दिन ४ वजाउन पनि मुस्किल भयो । जेन तेन ४ वजाएर घर पुगेको मैले नविर्सेर चेस वोर्ड त्यसै दिन झोलामा हांले । भोली कति वेला स्कुल पुगेर चेस वोर्ड टिकाराम सरलाई दिउला भन्ने हुटहुटीले त्यो रात मलाइ ठुलै शकस भयो । भोली पल्ट स्कुलमा पुगेर एक्लै भेटेर सरलाई त्यो चेस वोर्ड वुझाए । खेलकुद सर कपिलदेव भएपनि मेरो खराव वानी सुधार्नलाई टिकाराम सरले भूमिका खेल्नु भएको थियो ।
त्यही घटना पछि टिकारामसर मेरा अप्रिय हुनु पर्नेमा थप प्रिय हुदै जानु भयो । अली वढि नै गाली गरे जस्तो लागेर होला सरले मेरो थप ख्याल गर्न लाग्नु भयो । पटक पटक मेरा अग्रजहरुसंग मेरो विषयमा कुरा गर्ने सरको वानी प्रति धेरैले सरको त तिमीप्रति खास अनुराग नै छ भनेर वताइ रहन्थे । मेरो पी.एच डी. का क्रममा पनि अनेक मद्दत गरेका सरले सधै म र म जस्तै उन्य उंहाका विद्यार्थीलाई होस्याइ रहनु भयो ।
आफ्ना विद्यार्थीको सधै भलो चाहने टिकाराम सरले म र मजस्ता आफ्ना शिश्यलाई कहिल्यै गलत वाटोमा लाग्न दिनु भएन । सफल होइन असल वन भन्ने शनदेश दिने टिनै स्वर्गीय टिकाराम सरप्रति हार्दिक श्रद्धान्जली । ज्ञानको ज्योति छर्ने कर्म गरेर एक वारको जुनी विताएका तिनै सरको पवित्र आत्माले स्गर्वको वास गरोस । अलविदा टिकाराम सर ।

नेपालको राजपरिवारको वंश विनाश हुने गरी दरबार हत्याकाण्ड भएको १३ वर्ष पुरा भएको छ । १३ वर्ष अघि आजैका दिन स्वर्गीय राजा विरेन्द्र शाहको वंशनाश भएको थियो । २०५८ जेठ १९ शुक्रबारका दिन तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको वंशनाश हुनेगरी राजपरिवारका सदस्य सहति ११ जनाको हत्या भएको थियो ।
उत्त घटनामा तत्कालीन राजा वीरेन्द्र, रानी ऐश्वर्य, युवराज दीपेन्द्र, अधिराजकुमार निराजन, अधिराजकुमारीहरू श्रुति, शान्ति राज्यलक्ष्मी सिंह, शारदा राज्यलक्ष्मी शाह, शाहज्यादी जयन्ती राज्यलक्ष्मी शाह, कुमार खड्गविक्रम शाह र धीरेन्द्र शाहले ज्यान गुमाएका थिए। घटनामा कोमल शाह, शोभा शाही, कुमार गोरखशमशेर र केतकी चेस्टर घाइते भएका थिए ।

राज दरबार हत्याकाण्ड भएको १३ वर्ष बितेपनि घटना अहिलेसम्म रहस्यमा नै छ । आजको दिनलाई नेपालको इतिहासको एक कहालीलाग्दो दिनका रुपमा समेत लिइन्छ जसले नेपालको इतिहासलाई अर्के मोडमा पुर्याएको छ ।
तत्कालिन राजा विरेन्द्रको निर्ममतापूर्वक हत्या गरिएको आज १३ वर्ष पूरा भएको । यी राजा त्यस्ता दयावान राजा थिए जस्ले जनताको इच्छाका अगाडी आफ्नो श्रीपेच दाउमा लगाउन तयार थिए । उनको शालिन व्यतित्व, भलादमीपना, र कुटनैतिक शुझवुझ तथा सरल परिवार नेपालीको मनमष्तीष्कमा भिजेका थिए । यी राजा आधुनिक शिक्षाले युक्त र सरलताका प्रतिमूर्ति थिए । मलाइ संझना छ यी राजाको हत्या हुदा म हिमालय टाइम्सको डेस्कमा काम गर्दथे । वेलुकाको सिफ्टमा अग्रज दाइ गोविन्द लुइटेल, ज्ञानराम श्रेष्ठ, वासुदेव खनाल सम्पादक कुमार सापकोटा र म थियौ अफिसमा ।

वेलुका पौने दशवजेको हुदो हो कान्तिपुर वाट फोन आयो । तत्कालिन सम्पादक युवराज ज्ञवालीको टिमवाट त्यो फोन आएको थियो । अविस्वसनीय राजदरवार हत्यकान्डको खवरपछि आएको एक्र फोनले हामी सवैको स्वास रोकिएको थियो । त्यतिवेला जम्मा दुइवटा मारुति रहेको हाम्रो अफिसमा एउटा मारुति प्रकाशक उज्जवल सरकोमा थियो भने एउटा मात्र भएको मारुति भ्यान चढेर हामी सत्यता पहिल्याउन दरवारतिर जाने निधो गरेर मैतिदेवी तिर लाग्यौ ।

सिधावाटो जानु उपयुक्त नहुने देखेर हामी त्यता लागेका थियौ । घटनाको पुष्टी नभएपनि अशुभ हललाले प्रहरीले हामीलाइ अगाडी वढ्न दिएन । राति नै हामी अफिस फर्कियौ । खवर छाप्ने आंट आएन । पुष्टी गर्ने श्रोत पनि पाइएन । यसै अलमलमा म आफ्नो जिम्मामा रहेका पेज सकेर कोठामा फर्किए । न्र्रिा के लाग्थ्यो रात त्यत्तिकै वित्यो । विहान सवेरै टोलमा कल्यागं वल्यागं सुनियो । मान्छेहरु सडक सडकमा निस्कएका थिए । के गर्ने कसो गरेने , भएको के हो यस वारेमा पनि असमन्जस थियो । विहानै हामी दरवार मार्ग तिर सोझियौ मान्छेको भिड, अनेकथरी आशंका थिए । नेपालको आकाशमा कालो वादल मडारीदै थियो । दरवार मार्गमा मलिन अनुहारको मेला लागेको थियो । खवरविहिन अपसकुनले मानिसको भोक र बथकान नामेट भएको थियो । त्यत्तिकैमा अपरान्ह ३ वजेवाट कर्फ्यु घोषणा भयो अनि वल्ल हामी घर फर्कियौ ।

त्यसपछिका घटना त नेपालीहरुबीच घाम जस्तै छर्लगं छन । के गर्ने ती भद्र राजाको देहावसान भएको यो १२ स्मृति दिवसमा मेरो संकलनमा रहेका इतिहासका तिनै प्रिय राजा उनको शालिनता र भद्रताले भरिएका परिवारका तस्वीरहरु हेर्दै गर्दा मेरो आंखामा वादल लाएजस्तो भएको छ । दृष्य धमिलो देखिएको छ । उदार र प्रजातन्त्र प्रेमी राजा वीरेन्द्रको बंश विनाश भएको दिनलाई नेपाली इतिहासमा कालो दिनका रुपमा लिइने गरिन्छ। अहिलेसम्म पनि दरवार हत्याकाकाण्ड रहस्यको गर्भमै छ। उदारवादी राजा वीरेन्द्रको बंश विनाश भएको घटना समयसँगै विस्तारै ओझेलमा पर्दै गएको छ।

ललितपुरको जावलाखेलमा रहेको वीरेन्द्रको शालिकमा माल्यार्पण गरी आज सिमित व्यक्तिहरुले मात्र राजा वीरेन्द्रलाई सम्झेका छन्। मुलुक राजतन्त्रबाट लोकतन्त्र हुँदै संघीय गणतन्त्रतर्फ उन्मुख भएकोले पनि बदलिँदो परिस्थितीमा राजा वीरेन्द्रको सम्झनामा कमी आएको विश्लेषण गरिएको छ। तर, पनि लोकतन्त्र र प्रजातन्त्रप्रति राजा वीरेन्द्रले देखाएको उदारता नेपाली इतिहासमा भुल्न भने नसकिने विश्लेषकहरुको भनाई छ।

हिमालय टाइम्स छदाका र अघि पछि विभिन्न माध्यमवाट शंकलन गरिएका विरेन्द्रका तस्विरहरु हेर्दै गर्दा फुत्कीएका यी समवेदनाका शव्दहरु तिनै राजालाइ जो अकालमै मारिएका थिए ।

यतिवेला म पुरै रित्तो भएको छु । लामो समयको काठमाण्डौ खाल्डोको वसाइ, एकनासको जीवन शैली र एकलकाटे स्वभावले मलाई रिफ्रेस हुनवाट रोकेको छ । उमेर छिप्पीदै जादा जिम्मेवारीहरुपनि छिप्पीदै जादा रहेछन र सम्वन्धहरु जटील वन्दा रहेछन ।
आजको अवस्थामा सोच्दा लाग्छ आफ्नो भन्ने पुरा भयो र अव आफ्नाहरुकालागि वांकी जीवन दौडदैछ । हरेक विहानका नियमित प्रक्रृयाहरु भिडभाड युक्त कार्यथलो र लोभीपापी प्रवृतिवाट उन्मुीक्तकालागि तय भएको केही दिनको लमजुंग र मनागं यात्राले केही नविनता त थपे तर ति यात्रा हतारोका थिए । सार्वजनिक विदाका जोडा दिनमा काठमाण्डौ देखि लमजुंग अनी मनागं हुदै वन्दीपुरसम्मको तिर्सना मेट्न कठिन हुदो रहेछ ।
मित्रहरु यता उति गरिरहेका छन । विर्घावाट आएको कोही हितैसी भन्छ “के हो आजकल त विर्घा विर्सेउ नी” । ती भनाइमा सत्यता छन र छन आत्मियता । गांउ आइदिए हुन्थ्यो भन्ने माया छ ।
गांउ विरानो हुदैछ अभिव्यक्तमा भन्दा मनमा गांउलाई माया गर्ने म अव गांउवाट विमुख हुदै गएको छ । आमा गाउमा हुनुहुन्थ्यो र गांउको मजा थियो । झोला विसाउनी पिढीं थियो । भोकमा खाना थियो झरीमा ओत थियो, फुर्सदमा आफन्त थिए ।
आमालाई वृद्धावस्थाले गांउमा एक्लै वस्न सहज भएन । फेरी ढल्कदो उमेर आफ्ना लागि भन्दापनि आफन्तहरुकालागि हो । आफ्ना सवै शाखा सन्तान शहर पसेपछि आमाकालागि गांउ सहज भएन । एक्लो जीवन गांउमा असम्भव देखिपछि शहरको रमझम भन्दा गांउमै वल गर्ने मेरी आमालाइृ रहरले हैन वाध्यताले शहर ल्याएको छ । आमाको शहर प्रवेशले मन केही शान्त त भएको छ तर गांउ अझै विरानो भएजस्तो लागेको छ ।
यो शहरमा व्यस्तता छ । व्यस्तता र पसिनाले निम्त्याउने केही लाभ हानी हालान तर तिनमा कुनै मोलिकता, अपनत्व र स्वाद छैन । भिडभाड सधैवित्दो छ , दौडदो छ तर त्यसमा कुनै अपनत्व छैन । त्यसैले मलाई हर सपनीमा ऐठन भइ रहेको छ ।
मौले ठुल्दाई र ठुली भाउजु यहा छैनन । भन्जिगंको पहिरो यंहा छैन । वर्खा वढ्दै जादा वढ्ने दविल्लो खोला यंहा छैन । पकौडीनी आवैको मिठो स्वाद छैन र छैन अर्चलेको स्कुल । न कुलुमको नारन छ न अर्चलेको शुन्दर । जसमा वाल सखाको आत्मियता छ र छ हरेक वैशाखे सक्रन्तिमा अरुवामा नुहाएका मिठा संझनाहरु ।
धेरै पछिको शनिवार पुरानो हुदै गएको यो हाते कम्प्युटरमा पुराना दृष्यहरु हेर्दै जादा त्यहा स्वर्गीय भैसकेका केही अनुहार हरु भेटिए ।
कति छिटै समय वितेछ । मौले कान्छा हजुरवा मात्र होइनन, निलकन्ठ सरपनि हुनुहुन्न अव । लुंछेली चन्द्र दाई मात्र होइन रसिक स्वभावका मोहनीलाल खराल पनि संझना र यिनै तस्विरमा मात्रै हुनुहुन्छ । आखिर हरेक यसैगरी संझना भएर जाने जीवननै हो । जीवन भ्रम र मृत्यु मात्र त सत्य हो नी आखिर ।
आजकल फेसवुकले मानिसहरुलाई नजिक ल्याउन र सुचनाहरु शेयर गर्न सरल भएको छ । खाडिमा रहेका हुन या विकसित भनिएका मुलुकमा रहेका सवैले मन वुझाउन रंगिन दुनीयाका रसीक तस्विर हालेपनि ती सवैले विगत मिस गरेका पक्कै छन । लामो समय देश, गांउ, परिवार र आफन्त वाट टाढा रहेका सानु यानेकी गैरावारीका दिपक यता फर्कने कुरा सुन्छु । लाग्छ मानिसलाई विगतले वोलाउछ । आफनो र आफन्त विर्सन त्यति सजिलो छैन ।
म पनि गांउ विरानो वन्दै गएकोमा दुखी भएपनि निरास भएको छैन । गांउलाई माया गर्ने अनेक उपाय हुन्छन । स्वास्थ्य सेवा विभागवाट मित्रहरुले फोन गर्छन । तिम्रो गांउ विर्घा गाविसको स्वास्थ्य चौकी ६ शैयाको अस्पताल वन्ने भयो । हामी संगठन र व्यवस्थापन सर्भे गर्न जादैछौ । समय मिलाउ हामी तिमीसंगै जान्छौ भनेका छन । लगनशिल राजेन्द्र पान्डेको पहलमा क्याविनेटले गरेको यो विर्घाको लागि ऐतिहासिक निर्णयपछि गांउ जाने मेसो मिल्ला जस्तो छ । दैवले यस्तै अवसरहरु वार वार जुराइदिउन । मैले पहिलो पाइला राखेको मेरो प्यारो विर्घा तिमीलाई मिस गरेपनि माया मारेको छैन ।

विर्घाको मध्य भाग मोहनीलाल खराल, दुर्गा दमाइको घर र पृष्ठभूमिमा कुलुम तथा पराशक्ति मन्दिर ।

वैघा भन्ज्यागंवाट देखिएको धवादीखोला, घ्यागंसिंग खर्क ।

अव संझानामा मात्रः मौले गोविन्द प्रसाद घरकै मन्दिरमा छोराहरु र आफन्तका साथ ।

चिफलडाडावाट देखिएको खहरे र पृष्ठभूमिमाआलम डाडा ।