निख्खर कालो वादल आकाशमा मडारिएको छ । डांडाका टुप्पा र लेकका थुममा वादलले छोडेको छैन । घामको झुल्को नपरेको २ दिन हुन लाग्यो । माथी लेकमा हिंउ परेर होला । चिसो मुटु छेड्ने सिरेटो वेला वेला आइरहन्छ । दाउरा ओसिएर पुत्ताउछन मात्र । वाख्रा पाठा कलीलो घांस खान नपाएर खोरमै म्या-म्या गरिराखेका छन । गोठका वस्तुभाउ उघ्राएर जाडो छल्ने मेसोमा छन । वुढा वुढीको खोकी एक तमासले वढेको छ । चिचिला केटा केटीको नाकमा सिंगान कट्कटीएको छ । र वेला वेला सिगांन लुगामै नझरोस भनेर कमिजका वाहुलाले पुसीरहेका छन ।
ठिहिर्याएर पानी छोइ नसक्नु भएको छ । जातो दल्न हात काठिएका छन । मिलसम्म जान वाटो चिप्लीएको छ । खरवारी नांगै छ । डाले घांसका लागि वुटा चढ्न पानीले चिप्ल्याएको छ । अली वेलैमा यो झरी वर्सिन्थ्यो त गंहु या तोरी छर्न पाइन्थ्यो । समय घर्कीएपछि चिसो मात्र वढाउन आएको झरीले जनजीवन झनै कठिन वनाएको छ ।
हुनत शहरमा वातावरण र सस्थ्यका कुरा होलान तर गांउमा ठिहिरोका कुरा छन झरीमा ।
तात्तातो झोलीलो खाने कुरा खानु । सिरक ओडेर गुजुमुट्टु पर्नु वा अगेनामा पीरम्लामा विराला परुन्जेल आगो ताप्नु जाडोमा मजा दिने विषय हुन ।
यतिवेला मिर्चन्डी, आलमको डांडो र लुम्पेक कुहीरोले ढाकेको होला । विर्घा गांउ वादलुको घुम्टोमा होला । अर्चले, पुच्छार वा वनकसीतिर घाम झुल्केलाकी भन्दै मानिसहरु डाडांतिर चिहाउदै होलान । कट्टी, वनकसी, वैघा वा अर्चले तिर स्कुलमा विद्यार्थीहरु घटेका होलान । माष्टरहरु विद्यार्थी कम र जाडो वढि भएकाले पाठ्यक्रममा भन्दा कुराकानीमा क्लास धकेल्दै होलान ।

वाह्र मासेहरु दिउसो न्यानो गुन्द्रीको खोजीमा होलान । विहान पख हाछ्यु र खकार – खुकरका आवाज सबैका घरवाट वाहिरिएका होलान । मेरा स्कुले मित्र स्याम लालले विर्घाको पुरानो ५ नंवर वडा गांउवाट खिचेका तस्विर फेसवुकमा पोष्टीएर मलाई भने गांउको संझना ताजा वनाइदिएका छन । चिसोमा विहानै वागवजारको कर्म सकेर सुन्धाराको यो अग्लो भवनमा वसेर किवोर्ड चलाइरहदा पर मृगस्थलीको हरियो वन हेरीरहेको छु । यो वनले मेरो वालापान, मेरो गांउ र मेरो विगतको स्मृतिमा मलाई कुहिरोमा शहर लुके जस्तो लुकाइ दिएको छ ।
यता शुनिल वर्दैवा युट्यवमा भन्दैछन
गोरेटो अनि उस्तै छ गल्ली
कतै तिमी वदल्यौ की…
कोही फर्काइदेउ त्यो वालापन
कोही फर्काइदेउ अतितका ती मिठा क्षण…

शिरिषका फुलहरुः चक्रपथ विस्तारपछि यस्ता फुलहरु हराएपनि एकान्तकुना महालक्ष्मीस्थानमा यस्ता फुलहरु रंगीन देखिएका छन ।
नीला शिरिष फुलेको शहरवाट मलाई गांउको याद आइ रहेको छ । ओखती लगाएपछि त्यसको परिणाम कुरेको मरिज जस्तो भएको छु म । दिनहरु अधैर्यमा वितिरहेको वेला मलाई गांउको संझनाले सताइ रहेको छ । पालुवा लागेका रुख, पलौटो घांस र चिरविर÷ चिरविर गर्ने चरा यो धुलोमान्डौमा संभव छैन । त्यसैले त दिन विराएर पानी परीरहने यो मौषममा गांउको याद ताजा भएको छ ।
हरेक एकादसी र चतुर्दशी चाड वन्ने गांउ, सत्यनारायणको पुजा र चौको टाल्ने अवसर पर्व वन्ने गांउ, २ वटा वस गांउ भित्रिदा वहसको विषय वन्ने गांउ मेरो प्रिय छ र स्मृतिमा घरी घरी आइरहन्छ । व्लग नियमित नभएको पनि हप्तौ भयो । लेख्ने जांगर कम चल्छ । अभ्यास नगरेपछि श्रृजना हराएर जान्छ । कहिले कांही पुराना पेजहरु खोल्छु । पढ्न कम जान्ने तर पढेको अत्यन्तै मन पराउने छोरीले बाबा यो पढ्नुस त भनेर दोहोर्याइ तेहेर्याई पढ्न लगाउछी र मात्र पढिन्छ पोष्टहरु ।
आमा विर्घा फर्किन पाए हुन्थ्यो भन्नुहुन्छ र आमाको मन भुलोस भनेर व्लगका पेजहरु छानी छानी पढेर सुनाउछु । व्लगका असल पाठक यिनै हुन जसले विर्घालाई माया गर्छन । चाहे मुलुक भित्र हुन चाहे मुलुक वाहिर । ती तमाम पाठकलाई समय समयमा नंया विषयहरु दिन नसक्दा कैले कांही खिन्न हुन्छु ।
जीवनको उत्तरार्ध गांउकै घरको पिढींमा वसेर व्लग लेखेर विताउने इच्छा राख्ने म समयले साथ दियो भने अवको केही हप्तामै काठमाण्डौ वाहिरको जागिरमा रमाना हुनेछु । त्यति वेलाको मेरो एकान्तको साथी हुनेछ । व्लग र तंपाईहरुसंगको अन्तक्र्रिया । त्यसका लागि सवैको आर्शिवाद रहेको ठानेको छु । वांकी अर्को अंकमा ।

वखान गरेर नथाकिने विर्घाः वैघागांउवाट देखिएको विर्घाको रमणीय गांउ ।

” छ ठूलो चाहना मेरो आमालाई हसाउने
सर्वोच्च शिखरवाट विश्व शान्ति सुनाउने
यही प्यारो मिर्तृका माथि पौरखी वनी कन
पार्छु यो चाहना पुरा गरी देह समर्पण…”

भक्त राज ओजपूर्ण स्वरमा अलाप लिइरहेका छन ।
म भने अनेक पल्टको रहरपछि आज मातातिर्थ औशीका दिन मिलेको मेसोमा जननी जन्म भूमी संझदै छु । यही बीचमा मैले अध्ययन गरेको जनतामावीले स्थापनाको ५० औ स्वर्ण महोत्सव मनायो । मुलुककै लव्ध प्रतिष्ठित व्यक्तिहरु, सोही विद्यालयका उत्पादनहरु गांउमा पुगे, आफ्नो विगतलाई संझे, पुराना दोस्तहरु हंस खुस मिले । पुराना विषय कोट्याए । कसैले चुकाउनी खाए कसैले गांउमा खडेरीमा मिलेको जे छ त्यही खाए र नाच नचरी देखाए ।
म मन अमीलिएर पनि जान पाइन । काठमाण्डौ खाल्डौमै वसे ।
मेरा पिताजी र उंहाका समकालिनले ५० वर्ष पहिला स्थापना गरेको विद्यालय, मेरा अग्रज र मैले अक्षर चिनेको र ज्ञानको ढोका उघारेको विद्यालय जसमा सशरीर उपस्थित हुन नसक्दा पनि पल पलहरु मिस भए । राजेन्द्रले अनेक तरह तरहका तस्विर खिचेर पठाइदिए । युवा पुस्तामा आशालाग्दा राजेन्द्रको यो कार्य हर कोहीले तारिफ गरीरहेको छ ।
तिनै राजेन्द्रले मेरी आमाले खिलाराज रेग्मीवाट मेरो तर्फवाट विद्यावारिधि उपाधी लिदै गरेको तस्विर पठाइदिए । आमाको सन्तुष्टी हेरेर म पनि पुलुकित भए । हप्ता दिन चलेको स्वर्ण महोत्सव सकिएपनि यसका वासना सकिने वाला छैनन । पूर्व राष्टपति र पूर्व मन्त्रिपरिषदका अध्यक्षको समुपस्थितिमा भएको उक्त कार्यक्रममा विर्घाले आफ्नो आलोकमा गर्व गर्ने मौका पायो ।
देश विदेशमा रहेका जमावीका उत्पादनले गांउ, परिवार र विद्यालय मिस गरे । तैपनि राजेन्द्रको क्यामेरा र उनको शिपले धेरैलाई अवसर भने दियो । तस्विरमै भएपनि स्वर्ण महोत्सवका महत्वपूर्ण क्षणहरु हेर्ने ।
व्लगलाई नियमतिता दिने मेरो प्रण पुरा हुन पाएको छैन । कलकत्ताको लाहुरेको भाग २ वांकी छ । कालिगन्डकी गांउ पालिकाको चुनावी चर्चा वांकी छ । ढिला भएको हो तर विर्सीएको होइन ।
मातातिर्थ औशीका अवसरमा तमाम आमाहरमा नमन ।

झन्डै १८ वर्षपछि हुन लागेको स्थानीय निकायको निर्वाचनको चर्चा गांउ घरमा चुलिएको छ । स्थानीय निकायको संख्या र सिमा पुन निर्धारणपछि हुन लागेकाले यो चुनावको रौनक वेग्लै छ । विगतमा गाविस अध्यक्ष भएका या हुने हैसीयत भएकाहरु वडामा सिमति हुन पुग्ने र सभासद भएका वा हुने आकांक्षा भएकाहरु गंउपालिका अध्यक्ष हुने भएकाले पनि यसको महत्ता वढेको हो । ६०१ सभासद भएकोमा ७४४ स्थानीय निकाय रहने भएकाले पनि गांउको विकासमा सभासदको भन्दा स्थानीय निकायको प्रमुख वढि शक्तिशाली हुने देखिन्छ ।
साविकको चन्डीभन्ज्यागं, आलमदेवी, विर्घा र श्रीकृष्ण गन्डकीलाई मिलाएर वनाइएको कालीगन्डकी गांउ पालिकामा पनि निर्वाचनको माहोल तातेको छ । गांउ पालिकाका कार्यकारी अधिकृत धोलकराज ढकाल विर्घा ६ कट्टी स्थित गांउपालिका भवनमा हाजिर भइ काम शुरु गरीसकेका छन ।
विभिन्न राजनैतिक दलको उपस्थिती रहेपनि मुख्य गरी एमाले र कांग्रेसबचि मुख्य प्रतिष्पर्धाकालागि चर्चा चुलिएको छ । गांउपालिका अध्यक्षका लागि कांग्रेसवाट जैपतेका शालिकराम पान्डे, विर्घावाट शेरवहादुर थापा, भुष्टुगं यमप्रसाद पान्डे लगायतको चर्चा चलेको छ । यसैगरी एमालेका तर्फवाट चन्डीभन्ज्यागंका कृष्ण लामिछाने, कारिकोटका केशर क्षेत्री, विर्घा हिरन्डाडाका यामप्रसाद पान्डे, भुष्टुंगका वुद्ध थापा र खिम वहादुर थापाको नाम अग्र पंक्तिमा रहेको छ ।
यसै गरी साविकको चन्डी भन्ज्यागं १ नंवर वडा आलमदेवी २ नंवर वडा र विर्घा ३ र ४ नंवर वडा तथा श्रीकृष्ण गन्डकी ५,६ र ७ नंवर वडामा विभाजन भएपछि वडाका आकांक्षीहरुको पनि चर्चा चुलिएको छ । विर्घाको गक्रुंगा, पुच्छार, माझखन्ड, अर्चले, गहलाम, वर्राचौर, घरीपोखरा वडा नं ४ मा रहेको छ । यो वडाका लागि युवा उम्मेदवारको चर्चा चलेको छ । नेपाली कांग्रेसका तर्फवाट अर्चलेका शुन्दरको चर्चा छ भने एमालेका तर्फवाट कुलुमका नारनको चर्चा चलेको छ । शुन्दर र नारन दुवै स्थानीय रुपका लोकप्रिय युवा र सामाजिक भएकाले प्रतिष्पर्धा कडा हुने देखिन्छ । सहपाठी र कुनै वेलाका परम मित्र यी दुइको चुनावी प्रतिष्पर्धा गांउकैलागि भने हितकर हुने छ । किनभने जो निर्वाचित भएपनि गांउले युवा नेता पाउने छ ।

आकांक्षीले आ आफ्नो तर्फवाट लविगं शुरु गरेपनि नंया वर्षको विहानी संगै उम्मेदवारको टुंगो लाग्ने निश्चित छ । आगामी २०७४ वैशाख २ देखि ७ सम्म जनतामावी विर्घाको स्वर्ण महोत्सव भव्य रुपमा मनाइदैछ । त्यसकालागि विभिन्न ठांउमा रहेका जमावीका उत्पादनहरु विर्घा पुग्नेछन । त्यसवेला लिइने उम्मेदवार सम्वन्धी निर्णय वल्ल वास्तविक र सहभागितामुलक हुने छ ।
१८ वर्षमा कालीमा धेरै पानी वगेको छ । यसविचमा जन्मीएका धेरै युवा भोटर लिष्टमा छन । राजनैतिक वादका आधारमा विभाजित समाज वल्ल विचारका आधारमा विकसित छ । त्यसैले पनि यो चुनाव एकदमै महत्वपुर्ण भएको छ । यसमा पार्टी भन्दा पनि राम्रो काम गर्ने व्यक्ति हावी हुने निश्चित छ ।

मीनभवनमा मेरो कार्यालयको छेवैमा मधुसुदन वसीरहेको छ । मौले भुवन काका पुत्र सुधन सरकारी सेवा प्रकृयामा हुने ढिलासुस्तीको एउटा साक्षी हो । उसले गरेका अपेक्षा म पुरा गर्न सक्दिन । हो मेरो मान्यताहो “काम सिस्टमले हुनु पर्छ सम्वन्धले होइन ।” हेरौ मेरो जिद्दीपन कहिले सम्म कायम राख्न सक्छु ।
सुधन भन्छ दाई विर्घा नपुगेको कति भयो ? मलाई असजिलो भयो उत्तर दिन । मेरो जवाफ नआउदै उसैले प्रतिप्रश्न गर्यो अव कैले जानुहुन्छ नी गांउ ? म नाजावाफ वनेर अपलक हेरीरहेको देखिपछि उ आफै भन्दैछ । दाई गांउ जानुस टाइम मिलाउनुस, दशैमा गांउ चिनिदैन , पर्वमा त राम रमितो त हुन्छनी गांउमा । गांउ चिन्ने अरु वेला हो । डांडाका घामजस्ता वुढा वुढी, उजाड हुदै गएको गांउ, धुलो उडेको सडक, परदेशीएका श्रीमानको प्रतिक्षामा रहेका महिलाहरु, थौरै चिरविरे नानीहरु मात्र भेटिन्छन अरु समयमा गांउमा ।

गएको दशैमा सन्ध्याकालिन राम रमितोमा कट्टीका युवाहरु ।
पछिल्लो पुस्ताको सुधनले मेरो अन्तरको कुरा केलाउदा मलाई स्वयं कम्ती मिस हुदैन गांउ । अनेक वाध्यता र आपाधापीले सितलता दिएको छैन । आमालाई सोध्छु जाडो कत्तिको होला? आमा भन्नुहुन्छ चिसोमा धेरै नदौडी तेरो शरिर चिसो छ घर्तीर आइज वरु । म नाजवाफ भएको छु ।
पुजापाठका श्रृंखला अव केही समय रोकिन्छन । विहावारी चल्दैछन । मौषममा सुधार आउदैछ । परदेशीएकाले सके वैशाखमा नसके दशैमा त कसो विदा नपाइएला र भनेर कामको मेलो वढाउदैछन । म सिमानाको चरी जस्तो भएको छु । न समय मिलाउन सक्छु न पलपल गांउ विर्सिन सक्छु ।

शुरेशको स्वरः गायनमा मग्न शुरेश र वाद्यवादनमा अन्य स्थानीय ।
व्लगमा आएर केही अक्षर टाइप गर्दापनि सितलता हुन्छ । मेरो सितलतामा आफू पनि सितल महसुस गर्ने श्रीधर छ, शुरेश छ, नारन छ, सन्तोष छ, कृष्ण छ, होमनाथ छ, कालीदाश छ, शोभाखर छ र अनेक मित्र मन्डलीहरु छन । गांउ र परदेशमा रहेका यी मित्रका बीचमा सांघु वन्न पाउदा थोरै भएपनि सन्तोष भने मिलेको छ ।
सकी नसकी, जानी नजानी तिनै मित्रकालागि यी रागहरु अलाप्छु । जसले कहिले अरबीय मिथकीय चरी फिनिक्स जस्तो वन्छु । कहिले आगो त कहिले खरानी । तुरुन्तै वर्षा राग गाउछु र वर्षीन्छु । संझनाका परेलीका तमाम मित्रहरुप्रति ।

वडा दशै २०७३ रमाइला छाप छोडेर विदा भएको छ । वडादशैको अवसरमा असोज २१ देखि असोज २९ सम्म विर्घामा रहदा मैले भेटेका केही तस्विरहरु दशैको संझना स्वरुप ।

नेपाली कांगै्स विर्घा गांउ कमिटीले आयोजना गरेको पुनर्मिलन समारोहमा गीत प्रस्तुत गर्दे कलाकार विमलराज क्षेत्री !

भेलामा उपस्थित सर्वसाधारण ।

श्री जनतामावी पूर्व विद्यार्थी समाजले जनतामावीको प्रागणमा आयोजना गरेको पूर्व विद्यार्थी भेला ।

भेलालाई संवोधन गर्दे गांउ सेवा परिवारका अध्यक्ष डा. धनवहादुर राना ।

झोल पाउनः क्षेत्रपाल पुजामा भेला भएका सर्वसाधारण ।

क्षेत्रपाल पुजामा सहभागीहरु पोका पन्तुरा मिलाउदै ।

केही हजार रुपीयामा कलिलो समय वेचेर म फर्किएको छु । हरेक दिनको दिनचर्या हो मेरो यो । औकात अनुसारको दुइ पांग्रेप्रतिको रुची हराउदै गएको छ । त्यसैले आज म यो छिप्पीदो विहानीमा पैदलै छु । मन मौजी हुन मन लाग्छ । त्यसैले मनले सोचेको गर्छु । आजको पैदल यात्राले कम्ती आनन्द दिएको छैन । म वस्ने लोकन्थली अझैपनि शहरोन्मुख गांउ जस्तो लाग्छ । अलीसान महल वनेका छन, आधुनिकताका अनेकौ क्रम छन, मंहगा सवारी हुइकिन्छन । यद्यपि गाइ डोर्याउदै हिडेका मान्छे भेट्नु, बारीमै पुगेर फर्सीका मुन्टा किन्न पाउनु, अझैपनि मुलको पानी भर्ने मान्छेको जमात देखिनु, वोगा झन्डीएका केराका घरी हुनु ,हरिया मकैवारी र लहलाउदा धान देख्न पाइनु यंहाको गजव विशेषता छ ।
म ग्रामिण परिवेशवाट आएको र गांउको याद आइरहने भएकाले यो ठांउ मलाई रमाइलो लाग्छ । त्यसमाथिका मेरा वाल सखा सुरेश यही छन । भेट नहोस सही, हामी नजिकै छौ भन्ने विश्वासले पनि मानिसलाई उत्साही गराउदो रहेछ ।
म हिड्दै गर्दा धान चवर फालेका मग मग वास्ना आउने निख्खर हरियो मकै वारी क्रस गर्छु मलाई गांउ घर खुवै मिस हुन्छ । घाम जोडले लागेका छन । विहानै फिर फिर वर्षीएको आकाश अहिले सफा छ । वादलको रेश मात्र देखिएको छैन । बन्सो काटेर सफा पारिएको भुइमा मकैका बीच बीचमा फर्सीका मुन्टा लहराएका छन । मकै वारी क्रश नगर्दै धानको मग मग वास्ना आएको छ । खेत धेरै छैनन तर मलाई नोष्टाल्जीक गराउन काफी छन । रोपेको केही हप्तामै चुर हरिया देखिने धानका गांजहरुले मलाई कम्ती रोमान्चित वनाएका छैनन । पिंधमा छिपछिपे पानी छ । त्यसैले धानका गाज फैलिदैछन । वेलैको वर्षाले यस पल्टका वर्षे वाली राम्रो हुने छाट देखिएको छ ।
धान झुलेका खेत क्रश नहुदै आयो आप भन्दै मित्र राष्टका २ थान मित्रहरु हिलो वाटो क्रश गर्दैछन । मित्र राष्टवाटै आएका आंप मित्र राष्टकै मित्रले घर घरमा पुर्याएका छन । म तिनका साइकल र त्यहाको टोकरीमा रहेका लोहोरे आप निध्याएर हेर्छु । लिने हो ? दुई मध्येको एकले सोध्छ । म मुस्कुराउछु मात्र ।
मलाई यिनै आंपले फेरी नोष्टाल्जीक वनाउछन ।
हाम्रो अर्थात डिठ्ठाको आंप खाएर हुर्केको हुं म । कम्ती रसिलो थिएन त्यो आंप । झन्डै १५ वर्ष विते होला त्यो आंपको स्वाद मुखमा नपरेको । वर्षेनी लटरम्मै फल्ने त्यो आप मेरा बा भन्दा पुरानो थियो । बा हुनुहुन्न । बां का संझनाहरु मत्र छन । यद्यपि मेरा बा को प्यारो आंप अहिले पनि छ । वृद्ध छ तर फल्न छोडेको छैन । विहान झिसमिसेमै मकाइ माड्दै झरेका आंप वटुल्न इश्वरी देइसंग घम्सा घम्सी गरेको हिजो जस्तै लाग्छ । तर अहिले यी सवै वसमा छैनन ।
तिर्सना मेट्न यज्ञ दाइलाई सोध्छु । झरेका आंप वटुल्ने को छन र दाई अचाल । उतावाट दाई भन्नुहुन्छ । खै, म पनि ढिलो उठ्छु । पसल तिरै जान्छु । को छन र ख्वै, सामने जाली, वोडधयेरे रामेको केटा केटी होलान, नविनका तिरड आउलान । अचाल त खासै आंपको चासो पनि लाउदैन ।
छिप्पीएको उमेर लाग्दो वुढ्यौली विच दाईको मधुरो स्वर आउछ ।
आमालाई सोध्छु । तर्कारी के छ आजकल? तिर्सना मेट्न सोधेको वुझेर आमा भन्नुहुन्छ । सवै छ । कभेलीका मन्टा यही अगाडी छन । घिरम्ला फल्न लागे । गांउ भरी छन घिरम्ला त । मौला तिर अली अली वोडी फल्न लागे । तिमरु आउन्नौ के रे ? आमा आश गर्नु हुन्छ । ती वृद्ध आमा, हिलो छ्याप्दै हिडेका उकाली ओराली, च्याप्प हातले समातेर चढेका आंपका हांगा, नाम्लाको डोरी वनाएर भेट्नामा वांधेर झारेका कटहर, पाकेका खनिंया, आगोमा पटपटी पोलेका हरिया मकै, वाल्यकाल विताएका ढिक कान्ला र खोल्सा हरेक चिज मिस हुंदा आमालाई भन्छु । धेरै भयो कटहर नचाखेको यसपल्ट त मकै कटहर र आंपको मेसो मिलाएर एकै हप्तालाई भएपनि आउंछु । यद्यपि यो पनि कुरामै सिमति भएको देखेर आमा भन्नुहून्छ । तं भन्छस । आउन्नस केरे । अचाल त पतेउन्न म पनि ।
केही हजारमा साट्ने वानी लागेका घन्टाहरु, सधै भरी चलीरहने कार्यालयका किस्सा, दुर्भाग्य पूर्ण ढंगले फेरी तयारी गर्नु पर्ने परिक्षा, कलिली छोरी, घरमा धेरै समय दिए हुन्थ्यो भन्ने श्रीमती र हाम्लाई पनि भांउ दिए हुन्थ्यो भन्ने अन्य शुभचिन्तकका बीच समयको व्यवस्थापन कम्ती शकश हुदो रहेनछ ।
गांउ मिस हुंदा गुगल सर्च गर्ने जमाना आएपछि म कसरी अपवाद हुन सकुंलार । जे भएपनि यिनै हरफ हरु लेखेर भएपनि गांउलाई कल्पन्छु, संझन्छु र मिस गर्छु त्यही वर्खाले चुर भएको गांउ, मित्रहरु र मेरा विगतहरु ।

मुसलधारे पानी रोकीने छाट छैन । मिनभवनको दक्षीणायनवाट चिल्ला सडक र यंहा रुझ्दै दौडेका सवारी हेर्नु कम्ता आनन्द छैन । सिभिल हस्पीटललाई सम्मुख पारेको मेरो कक्षले काममा पनि वेग्लै उर्जा दिन्छ । कामको लोड भए सडक हेर्नु फ्रेश हुनु र फेरी काममा फर्कनु । अथाह सेवाग्राहीको भिडवाट आएको ज्यानले यो सरल कार्यावतावरण र नीतिगत कार्यमा गुन मानेको छ ।
एकल कांटे शैलीको कामले हराएको सिर्जनशिलता फेरी वौरीन लागे जस्तो भएको छ । एउटै ध्याउन्न भन्दा धेरै ध्याउन्न रमाइलो हुदो रहेछ । अपेक्षा नगरेपछि अप्राप्तीका गुनासाहरु आफै कमजोर हुंदा रहेछन । म यस्तै खाली र खुशी भएको छु ।
असार मासको दर्केको पानीमा मेरो विगत, मेरो, गांउ र मेरो वालापन मिस हुदा घरतिर फोन गर्छु । मेरो सहपाठी शेषकान्त भन्छन । यां पनि पानी पर्याछ यार । कारीकोट जानी त जिपै चल्न सकेनन । मेरो अतितले मलाई फेरी सोधाउछन अनि आप नी शेषकान्त ? हो यार अली अली पाक्न लागे । चोट्या चोट्याहा पाक्याछन । अव पाक्छन होला । फोनको अर्को टुंगो वाट शेषकान्त वोलीरहदा यो टुंगो शुन्य भएर शुनी रहेको छ ।
सुनाइमा गांउ मिस भइरहेको छ । खेतका मकै खाने वेला भए होलान, वारीका त दोहोर्याउने वेला भएहोलान । वुडावुडी लगातारको झरीले उच्छार नपाएर कुकुरको मुत पनि कति आइरा होला भनेर पुट्पुटाउदै होलान । लगातारको वर्षा र सुध्रीएको मौषमले घांस काट्नेहरुलाइृ राहत भएको छ । नजिकैका खोरीयामा घांस पलाउन लागे होलान ।
पानीका मुहान सुकेर काकाकुल वनेका डांडा डांडामा वस्नेहरुलाई पनि राहत भयो होला । अव मुलहरु सर्सिन थाले । मुल सर्से मुल नसर्से वलेनी पानी जसरी पनि काम चलाउछन गांउलेहरु । यस्तै वर्षामा हो वान्द्रे डांडाका त दविल्लो तर्न नसकेर वलेनीको पानी खान्छन रे भन्ने सुनेको । तरुन पनि कसरी उर्लेर आएको दविल्लो वर्षामा मान्छे वगाउने ल्याकत राख्दछ । वर्षाले दाउरा भिज्ने र घर चुहिनेहरुलाइृ भने आपत दिन्छ ।

केही वर्ष अगाडी हुंदो हुं त पानी कागत ओडेर मौलाका गरामा डिल डिलै हिडिन्थ्यो । खेतका बीचवाट छंग छंगी वग्ने पानी हेरे रोमान्चित वनिन्थ्यो । भुष्टुंग खोलो त तर्न नसकिने भको छ रे भनेर हेर्न पुगिन्थ्यो । समय फेरिएको छ । स्मृतिहरु मात्र ज्युंका त्यू छन । राजधानी छिरेकी आमाले वावु गांउ नै प्यारो लाग्छ पुर्याइदेउ भन्दा मलाई आमाको भावनाले छोाएको छ । गांउको छोटो स्मृतिले त वेला वेला नोष्टाल्जिक वन्ने म १३ वर्षमा विवाह भएर विर्घा भित्रिएकी मेरी आमालाई त्यो गांउको वर्षा, ति वजेका मकैका पात, सांझ नपर्दै कराउने झ्याउकीरी कति मिस हुंदो हो । एक्लै हुंदापनि गांउ तिरै वल गर्ने आमालाई म यिनै भावनाले रोक्न सक्दीन । मैले चिल्ला सडकमा परेको झरीमा गर्ने आनन्द भन्दा मेरी आमाले खहरे खोलाहरुमा गर्ने झरीको आन्नद आत्मिय छ । आफ्नो छ र प्यारो छ ।

तोरी फुल्यो धर्ती रमाइलोः मिर्मिै फांट । जुन विर्घाको प्रवेशद्धार पनि हो ।
मिर्मी वाट पल्तीर लाग्ने वित्तिकै दुइवटा डोजर वाटो विस्तार गर्न व्यस्त छन । धुलो उडाउदै जिपहरु हुइकीइ रहेका छन । खेत वारीहरुमा कतै कतै हरियाली भएपनि हिंउदको झल्को दिनेगरी वाझै छन । विहावारी र पूजा आजा अविराम जारी छन । हिंउदको मानु घरमै नखाएपनि दिन विताउन गार्हो छैन । कुल पुजाहरु अनेक चरणमा जारी छन । कोटाले, वोली पांडे र वोसाहरुका फरक फरक भएपनि अहिले त टोल र परिवारै पिच्छे कुल पुजा भएका छन । कुल पुजाको प्रसाद पाहुना, महिलालाई दिन र घर भित्र लानु हुदैन भन्ने पुरानो मान्यता रहेपनि डोरी टागेर झ्यालवाट भित्र्याउने नौलो चलन शुरु भएको छ । केटी मान्छेलाई दियो वालेको नदेखाएपनि प्रसादमा भने कुनै रोक तोक छैन । कुल पुजा पछि विहावारी, व्रतवन्ध र अन्य पुन्य कर्महरु गर्नु हुदैन भन्ने मान्यताले वर्षको अन्तिममा र पछिल्लो लगनमा कुल पुजा गर्ने चलन रहेको छ ।

विवाहको रौनकः विवाहका लागि सिंगारीएका घर । फागुनको लगनमा धेरै को जोडी वाधींएको छ ।
हतार हतार यात्रावाट कुलुपुजाकालागि विर्घा पुगेको म कुलपुजाको सक्रिय सहभागीता पछि हतार हतारैमा फर्कीएको छु । विहावारी र निमन्त्रणका चांग हुदा पनि विर्घा वस्न नपाउदा थकथकी लागेको छ । लामो तनाव अन्त्य गर्न विहानै उदाएका घाम परेका विर्घाका सम्मा फांट र आलमदेवी रहेको लसर्घाको डांडो हेरे पछि कतै जानु पर्दैन ।

पंचवलीको चटारोः आलमदेवीमा पंचवलीका लागि हिड्दै श्रद्धालुहरु ।

कुल पुजामा श्रघालुः ३ वर्षको एक पल्ट हुने कुल पुजामा पान्डे परिवार । आजकल घरै पिच्छेका कुल पुजा हुने गरेका छन ।

पुजा पछीको प्रसादः कुल पुजामा सहभागीपुजा समापन पछि प्रसाद खादै ।

भाइ साथीका गफगाफः खान पिन पछि गफिदै दौतरीहरु ।

कच्ची वाटोको सवारीः ट्याक्टरमा चढेर गन्तव्यमा जादै यात्रु ।

भाइ मिलन विकले ध्र्रुव ज्योति माध्यमिक विद्यालय दव्छेले आयोजना गरेको विदाई तथा सम्मान कार्यक्रमवारे सानो समाचार छपाएका रहेछन । स्थानीय विद्यालयहरुमा वार्षिकोत्सव, सम्मान र विदाइहरु सामान्य घटना हुन । यद्यपि यो समाचारले फेरी मलाई सपनाको मेरो भुगोलमा फर्काएको छ ।
हुनत स्कुल पढ्दा मैले कहिल्यै मास्टर वन्ने सपना देखिन । किनकी म त्यो स्तरसम्म पुग्न सकुला भन्ने आत्मविश्वास कहिल्यै जागेन । कुनै पूर्व योजना विनाको पढइ थियो त्यो । घरवाट गाली छल्न, कामवाट अलीकती भएपनि राहत पाउन र साथीभाईसंग रमाइलो गर्न मात्रै थियो मेरो पढाई । न त त्यहा कुनै योजना थिए न त कुनै परिक्षा केन्द्रीत पढाइ । त्यसैले परिक्षा भगवान भरोसामा पास गरियो । न त आयो कहिल्यै गतिलो नम्वर न त वढे ठुलो मान्छे वन्ने लालसा । पढाइ मैले हैन समयले पुरा गर्यो ।
म मात्र होइन त्यस वेलाको समय नै त्यस्तै थियो । मेरा दौतरी घरीपोखराका फर्सुराम चिफलडांडाका भुप, गुप्त वहादुर वि.कं, कट्टी वाइ पी संग भर्ती भइएला भनेर गोरखपुर सम्म पुग्थे । म आफै कतिपल्ट स्कुल हापेर अरुवा पौडीखेल्न पुग्थे । पौडी नसा थियो त्यो वेला । तास खेल्न त अली पछि सिक्यो मेरो पुस्ताले ।
हिंउद लागेपछि वारी र पारीको लडांइ, अरु वेला पौडी र भलिवलका प्रतिष्पर्धा, पढाइले कहिल्यै गरी खाने गतिलो छाट देखाएन ।
परिक्षा केन्द्रीत पढाइ नभएपछि गतिलो नंवर आउनु संभव थिएन । अहिले संझीदा लाग्छ स्कुले पढाइ सकियो कसरी ?
जे जसरी भएपनि स्कुल छाडेपछि पढाइका श्रृंखलाले केही गति लिए र पछिल्लो समय यो भाग दौडको शहरमा हराउन थालियो । तिव्रतर कुदेको समयलाई फलो गर्न नसके शहरले पर्खदैन त्यसैले यो रेशमा कहिलेकांही अव्यवाहारिक दौडाइले अत्यन्तै एकलकाटे वनाइदियो ।
समयले एकलकाटे वनाइदिएपनि अली सुविस्ताको समयले सपनाको भुगोलमा तानीहाल्छ । हर रात ऐठन हुने सपना हुन या खुशी निम्त्याउने मुमेन्ट हुन सवैमा त्यही सपनाको भुगोल मीस हुन्छ ।
के छ त्यस्तो कनेक्सन त्यो भुगोलसंग । जससंगको सामिप्यता जीवनका थोरै वर्षमात्र रहे । स्कुल सकिएपछि र खुट्टालागेपछि हिडेको भुगोलको दुरी र विताएका पलहरु धेरै भए तै पनि संझनामा घरी घरी त्यही भुगोल नाचीरहन्छ । चाहेर नचाहेर हरेक सपनिमा त्यही स्मृति वल्झी रहन्छ ।
हुनत स्कुल जान हतारिदै दौडिदा लडेको दविल्ला खोला त्यही छ । भोक लाग्दा माथी रुखमा पुगेर टिपेका डुम्री हुन या देवीसरको खल्लुक त्यही भुगोलमा छन । मन परेपनि मुख खोल्न नसक्दा जुल्क्याएर हेरेका आकृतिका झझल्का त्यही छन । तीज भनेर गाइएका खेली या दशै भनेर हात भरी उनीएका सेलका शम्झना त्यही छन ।
बाले हिड्न सिकाएको गोरेटो अनी आमाले डोर्याउदै मावल लगेको वाटो त्यस्तै छ । मलाम जादा टोपी वगाएको काली र अरुवाको जरे स्वामी अन्त पाइदैन । व्रतवन्ध गराइदिने चिफल्डाडाका रामप्रसाद वेदुवा वा हुन या क, ख, सिकाएका हिरन्डाडाका हरिप्रसाद गुरु त्यही छन । स्वस्थानीको कथा सुन्न जाने अर्चलेवारी होस या अधेरी रातमा चप्पल वाल्दै कोट जाने वाटो होस त्यो सवै त्यही सपनाको भुगोलमा छ । त्यसैले त घरी घरी संझनामा आइरहन्छ सपनाको भुगोल ।
हुन नसकिएला ठुलो मान्छे, गर्न नसकिएला ठुला काम, नपाइएला ठुलाहरुको संगत, नआउलान ठुला कुरा र नदेखिएलान ठुला ठांउ । क्यै छैन यी ठुला भनीएका चिजहरु भन्दा यही सपनाको भुगोल मेरा लागी प्रिय छ । त्यही सपनाको भुगोलप्रति ।