तिहार आउदै गर्दा


“गोधुली सांझमा न्याउली गाउछे विरह भाकैमा
दिल वस्यो लौन हसिलो मुहार गाजलु आंखैमा
छेक्यो छेक्यो देउराली डांडा हुस्सु र कुहिरोले
छोडेन केहिल्यै जांहा गएपनि मायाको धुइरोले”

सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलमा सुस्तरी रोविन श्रेष्ठ गाइरहेका छन । म विहानैको नित्य कर्म सकेर शारदीय घामले छोप्दै गरेको काठमाण्डौ नियाली रहेको छु । अगाडी शहिद गेट छ । पर मृगस्थलीको जंगल देखिएको छ । समिनो हुस्सु लाग्न थालेको छ काठमाण्डौमा । न्याना लुगाहरु र ताता खानेकुराहरु प्रिय हुन लागेका छन ।
दुइ पांग्रेमा हुइकिनु भन्दा माइक्रोमा कोचिनु मै मजा शुरु भएको छ । सिजन परिवर्तनले होला हाछ्यु गर्नेहरुको संख्या वढेको छ । मेरो वन्द कोठामा वसेर वाहिरको आवाज कम दृष्य वढि देखिएको छ । अवको केही समय पछि सानो तिनो जुलुसै आइपुग्छ । कसैको घर भत्काउन पर्यो । कसैको फुटपाथवाट सामान हटाइयो त कसैलाइृ भत्ता कम भयो । यस्तै अनेक गुनासाका बीच खुसी खोजीरहेको छु म ।
हुनत मेरो खुसी यहा भन्दा धेरै पर गांउमा छ । कात्तिकको मध्य भएर होला मखमली र गोदावरी गजवले फुलेका छन । दशैको राप हराएपनि तिहारको रौनकले अभाव पूर्ति गरेको छ । केटाकेटीहरु देउसी भैलो खेल्ने योजना वुन्दै छन । अधवैसेहरु तासको तयारीमा छन । यस वर्ष अलि ढिलो चाढ भएकाले तिहार गजवकै चिसोमा परेको छ ।
घरी घरी हेलो विर्घाको पर्दा उघार्छु । भाइ जिके पान्डेले सजिलै गांउ विर्सिन दिदैनन । तरह तरहका फोटो हालेर अपडेट दिइरहन्छन । युवा पुस्ताको यही सकारात्मकतामा गर्व लाग्दछ । नंया पुस्तामा सामाजिकता हराउदै गयो भन्नेहरुलाई भाई जिके गतिलो उदाहरण हो । नंया पुस्ता गांउमा गर्व गर्छ भन्नेमा ।
दशै रमाइलो वित्यो । भेटघाट, गांउ घरको अपडेट र वाल्यकालका स्मृतिहरु भेटाउने पर्व भएको छ दशै । अव चाडहरुले विगतमा जस्तो रौनक कमै दिन्छन । कंहा पाउनु त्यो वाल्यकालको खुसी ।
तैपनि वितेको पललाई संझेर वर्तमानका खसीहरु गुमाउनु हुदैन । त्यसैले म उमेर उनुसारको स्वाद लिने कोशीसमा छु । तिहार संघारमा आइरहेको छ । आशा छ । यो पर्व पनि रमाइले होला । अव कार्यकक्षमा आउने मानिसहरु थपिन थालेका छन ।
कम्पयुटरमा विस्तारै अमृत गुरुगं गुन्गुनाए जस्तो
“जीवन हो घांम छाया
सुख दुख दुवै भोग्नु छ
जीवन हो दिन माया
छटपटी तड्पन हुन्छ”

दशै आउदै गर्दा

Image may contain: mountain, sky, grass, outdoor and nature
कसैलाई धारे हात लाएर गाली नगर्ने वानी, सकारात्मक सोच र सन्तुलित भोजनले नै राष्ट्रकविलाई सय वर्ष आयु मिलेको भर्खरै अध्ययन गर्ने अवसर मिल्यो । सय वर्षे स्वस्थ्य जीवन सवैले सहजै पाउने विषय होइन । यस्तो दुर्लभ मौका राष्टकविले पाउनु भयो उंहालाई दीर्घ जीवनको कामना ।
सुन्धारको जेडिए कम्प्लेक्सको छैठौ तलावाट वाहिर चिहाउदा आधा काठमाण्डौ देखिन्छ । केही रुखहरु, अग्ला भवनहरु र एक तमास गुडीरहेको सवारी साधनहरु । लाग्छ काण्ठमाडौ व्यस्त छ । यसलाई कसैको केही सुन्ने फुर्सद र भएका केही घटनामा चासो दिने समय छैन । म पनि त्यस्तै एक जीव भएको छु । मेसिनको रफ्तारमा जीवनको गाडी गुडेको छ ।
केही मानिसहरु नितान्त व्यक्तिगत विषयहरु लिएर आइपुग्छन । जुन मेरो पटक्कै रुचीको विषय होइन । फलानो यस्तो र ढिस्कानो उस्तो भन्ने विषयलाई म सानो हावाको झोका जसरी नै विर्सिन्छु । संगठन मेरा लागि ठूलो विषय हो र संगठनमा मैले के योगदान दिन सके या म वाट के नंया काम भयो त मेरो मानसपटलमा घुमिरहने विषय यिनै हुन ।
Image may contain: 2 people, outdoor
टिप्पणी गरी हाल्न हतारो हुन्छ । तर काठमाण्डौको मौषम म चिसो लागिरहने मानिसकालागि त्यति उपयुक्त भने हुदैन ।
चाडपर्वहरु नजिकिएका छन । फुटपाथहरु पसलहरुले ढाक्न लागेका छन । वर्षदिनको ठूलो चाडमा आफ्नो थात थलो खोज्दै जानेहरु सुरक्षीत गन्तव्यकालागि टिकटको काउन्टरमा तछाड मछाड गर्दै छन ।
Image may contain: mountain, sky, cloud, outdoor and nature
“कहिले जाने हो? गाडीको व्यवस्था के भयो” भन्ने विषय नै अहिलेको वजारमा छलफलको केन्द्र विन्दुमा छ ।
हुनत केटाकेटीमा जस्तो चाडपर्वहरुको रौनक विस्तारै हराउदै जादो रहेछ । यद्यपि वर्षदिनको ठूलो चाड, सवैलाई भेट्ने अवसर र आफ्नो थातथलो फर्किने मौकाले मन त्यसै त्यसै रोमान्चित भइरहेको छ ।
Image may contain: mountain, sky, outdoor and nature
सप्तमीको क्षेत्रपाल पुजा, नवमी वा एकादशीको आलमदेवी दर्शन र कुहिरोले छोपिएको गांउको दिव्य दर्शन घामको पहिलो किरणसंगै खुल्दै जादा लिनुको मजा नै वेग्लै हुन्छ । मकै थन्क्याएपनि, धान पहेलपुर छ । वारीहरु गहते, सिलटुगं या अन्य यस्तै वालीले चुर हरिया छन । मिर्मीवाट हुइकिने जीपको ठाउंमा काठमाण्डौवाट हुइकिने स्कर्पीयोले समेत सोभा वढाएका छन ।
Image may contain: one or more people and outdoor
“तिमोरुका त आएछन हाम्रा भोली आउनीहो भन्याछन।” गांउलेहरु एक आपसमा गफिदै छन । परदेशीएको लोग्ने फर्कने आसमा लाहुरेनीहरु आंखा तर्दैछन । बावाले नया लुगा र मिठाइ ल्याउने आशमा कलिला केटा केटी फुरुगं छन । र पो दशै आएको आभाष भएको छ । पसलमा नंया सामान सजिएको छ । घरमा नंया रंग थपिएको छ । मनमा नंया उमंग भित्रिएको छ । झोलामा नंया नोट कट्कट्ीएको छ र पो दशै आए जस्तो भएको छ । सवैमा आउदै गरेको वडादशैको शुभकामना सहित ।
(सबै तस्वीरहरु हेलो विर्घा )

सल्ला झै आमा सुसाइ रहिन…

Image result for nepali typical grean villages
आउछिन की चेली भनेर आमा दोवाटो धाएकी
तिजमा पनि विर्सेछ क्यारे गरिब माइती
सल्ला झै आमा सुसाइ रहीन एकलै कोठामा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वुटामा

१३ वर्षमा वेहुली वनेर भित्रिएको गांउको मोह मार्न नसकेर गांउमै वसेकी आमा व्यथाले च्यापेपछि २ हप्ता अगाडी एक्कासी जवर्जस्ती काठमाण्डौ आउनुभयो । सवै छोरा छोरी काठमाण्डौमा भएपनि आफ्नो स्वभाव अनुसारको गांउको मोहले वाधिएकी आमा केही दिनको उपचारपछि विस्तारै तंग्रीदै जानुभयो । आमाका गोडा लागेपछि गांउको यादले सताउछ । अनि शुरु हुन्छ कैले जानीहो के घर?
आमा यो पनि त घर हो नी । हामी सवै यही छौ, किन जानु पर्यो एक्लै टाढा विर्घा? मेरा कुनै तर्कले आमालाई जित्न नसकेपछि अव घर फर्कने शुर गर्नुको विकल्प थिएन । जीवनका धेरै वसन्त मध्ये केही वसन्त मात्र विर्घामा विताएको मलाई त त्यो शुदुर गांउको मोहले घरी घरी भक्कानो फुटाउछ ।
छोरी लाई आशिश हाल्न पाइन अन्तिम कालैमा
भन्थेनी वावा लेआशु झारी टिकाको थालीमा
त्यही आंशु टिका पठाइ दिउकी प्रभास पातैमा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वोैटैमा

तिजको रन्कोमा चेलीवेटीको ओहोर दोहोरमा आमाको मन पनि ओहोर दोहोर हुंदो हो । मैतालुहरु सिउदो सजाएर माइतिको ढोका उघार्दा हुन । लाइव्रेरीको चउर वा अर्चले स्कुलको प्रांगणमा छमछमी नाच्दा हुन । मेरो मन यहा छैन त मेरी आमाको मन यो चार भन्ज्यागंले घेरेको खाल्डोमा कसरी अडिदो हो ।
हुन त अव मालुंगा मसुरा दिदी या असेर्दी फुपु माइती संझेर आउदैनन । फुपु हुनुहुन्न । मसुरा दिदी घर व्यथाले च्यापेर थकित हुनुहुन्छ । डल्लु दिदी या लुरा दिदीहरु नभेटेको वर्षौ भयो ।
Image result for nepali typical grean villages
दिगाम मावल नगएको वा लुंछेली सेनीआमा वा मौले रोमकुमारी भाउजुलाई वोलाएर तिजको मेला नभरेको वर्षौ भयो । अर्चलेको तिजमा चिसापानी जैसी कान्छीआमा नाचेको हिजो झै लाग्छ । तर कालीमा पानी धेरै वगेछ । सुगर र वुढ्यौलीले च्यापेकी कान्छीआमाले ऐले मलाई नै मुस्कीलले चिन्नुहुन्छ ।
पर्वको रौनक फरक भएका छन । तर मन फेरीएको छैन । कृष्णा अष्टमीलाई सानो तिज भनेर कम दौडिइन्थेन वनकसी डांडामा । अहिले दौडीने मानिस फेरीए । उत्साह उमंग फेरीए । तैपनि हरेक तिज आउदा उमंग भने उसैगरी आउछ ।
यता भने म काखे कम्पयुटरमा नारन गोपाल र गोपाल योन्जनको श्रृजना शुन्दैछु । नारन गोपाल अलाप लिदै छन
वल्झेछ क्यारे सुनको कांडा कलिलो खुट्टामा
अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको वुट्टामा

बडा दशैको शुभकामना

Image result for dashain on village
आश्विन शुक्ल दशमी तिथीमा पर्ने वडा दशै हिन्दुहरुको महानतम पर्व हो । हुनत व्राम्हणका लागि यज्ञोपवित धारण गर्ने ऋषी तपर्णी अर्थात जनै पूर्णीमा, क्षत्रीयहरुका लागि दशै, वैश्यहरुका लागि तिहार अर्थात दिपावली र शुद्र जातीका लागि होली अर्थात रंगहरुको पर्व फागु पूर्णीमा महत्वपूर्ण र प्रमुख हुने वैदिक शास्त्रहरुमा वताइएको छ । यद्यपि धनी गरिव, साना ठूला, व्राम्हण वैश्य केही भेद नगरी एक साथले मनाइने दशैको वेग्लै रौनक हुने गर्दछ ।
Image result for dashain at birgha
िहिलो मैलो हराएपछि र वाली थन्क्याउने क्रम शुरु भएपछि रौनक वढ्ने दशै नेपाली हिन्दुहरुमात्रको महानतम पर्व हो । दशैमा स्वदेश तथा विदेशवाट आएका आफन्त भाइ, साथी र गांउलेबीचको भव्य मिलनको पर्व पनि हो । काम विशेषले वाहिर रहेपनि दशैमा घरपुग्ने चाहना जो कोहीको हुन्छ ।
विर्घाका दशैहरुमा क्षेत्रपालको पुजा र कोटको पुजा विशेष छन । हुनत दशैमा को कसरी घरजाने भनेदेखि शुरु हुने रौनक गांउवाट नफर्किदा सम्म रहन्छ । अर्चलेका भेट हुन या शहकारीका गफ सवैमा दशैको रौनक रहन्छ । आफन्तका हातवाट टिका जमरा लाएर आशिष लिनुका आनन्द शव्दमा वर्णन गर्न असम्भव छ ।

पारिवारीका मिलन मात्र होइन सवैसंग भेट्न र खुशी साट्न पाइने यसै पर्वको शिलशिलामा भोली शुक्रवार विर्घा तर्फ प्रस्थान गर्ने भएकाले ब्लगको नियमित अपडेट विर्घावाट नफर्किएसम्म रोकिने छ । फर्कीएपछि ताजा तस्विर र दशैको रिभ्यु त छदैछ ।
वडा दशैको अवसरमा विर्घा ब्लग यसका नियमित पाठक, शुभेच्छुक र स्वदेश तथा विदेशमा रहने सवै नेपाली जनमा शुख, समृद्धि र शान्तिको कामना गर्दछ ।


दशै आउदै गर्दा…२


कार्यसमय सकिन केही मिनेट वांकी रहदा फेरी गांउ घरको याद वल्झेको छ । वाहिर खुलेको मौषम वेला वेला मडारिने चिसो हुदै गएको सिरेटो, वेला मौकामा कहिले घर जानी हो भनेर आउने फोन कलहरु । मौषम कम्ती मादक वनेको छैन । वजारमा चहलपहल शुरु भएको छ । किनमेल गच्छे अनुसार चलेकै छन । सक्ने मलमा होलान नसक्ने सडक पेटीमा वार्गेनीगं गर्देछन ।
आज द्धादसी तिथी सकेर मौलावाट यज्ञदाईले फोनमा भन्नुभयो । हैन खराल बा पनि निस्के खाना खाएर आगंना पल्ट्याछु । तिमरु कैले आउनी हउ? दशै आउदै गर्दा गांउ घरको रौनक वदलीएको छ । कपाल खौरेर पितृलाई पिन्ड दिनेहरुको माचो छ । वेदुवाहरु पुजाको कुटुरो वोकेर हस्यागं फस्यागं दगुर्दै छन ।
कोही दशैकालागि घर रंग्याउन माटोको जोहोमा छन कोही हरिया सालका पात टिप्दैछन ।

“मैले सुन्दरताको लागि फूललाई जोगाइराखेको थिएँ, तर चरा आई त्यही फूलको रस चुसेर गयो ।”
मकै थन्क्याएपछि किसानहरु धान नपाकेसम्म फुर्सदिला वनेका छन । कोही परिवारको खुसीकालगि आफ्नो पसिनाको कमाइ पठाउन IME को लाईनमा वसेका छन । यताको खुसी भन्नु त्यही पसीना त हो नी । तिनका पसिना दशमीको दिन अक्षताका रुपमा निधारमा रंगिने अधिंकाशं नेपालीको नियति हो । ती परदेशी दशैको दिनमा पनि फुर्सद नपाएर परिवार र आफन्त कल्पदै पसिना वगाइरहदा हुन ।
यताको आंग ढाक्ने तिनै पौरखी हातहरु यो दशैमा आउन पाइएन अर्कोमा त आउछु भन्दै परिवारसंग फोनमै सुसाउदा हुन ।
शरद आउदै गर्दा मौषम पनि कम्ती रंगिन वनेको छैन । घरी आकाशमा वादलका झुल्का देखिन्छ त घरी निख्खर घाम, घरी हपक्क न्यानो त घरी चिसो सिरेटो ।
यसै रंगिन मेसोमा फेसवुके मीत्र खेमराज गांउलेले खिचेका अनेक रंगिन तस्विरहरुले मलाई पनि गांउ घरको झझल्को गाढा वनाएको छ ।

संझनाका नाग पन्चमीहरु


आज साउन शुक्ल पन्चमी अर्थात नाग पन्चमी । घर घरका ढोकामा नागको तस्विर टागी पुजा गरी नागको आराधना र सर्पको भयवाट आफुलाई रक्षा गर्ने पर्व । नाग पन्चमीवाट चाडहरुको लस्कर शुरु हुन्छ । घरको ढोकामा नाग टासी पुजा गर्नाले चट्यागं, सर्प र विच्छीको भयवाट समेत मुक्ति मिल्ने लोक विश्वास रहेको छ । लिच्छवी राजा मानदेवको पालमा वि.सं ५२१ वट शुरु भएको यस पर्वको ठूलो सांस्कृतिक महत्व रहेको छ ।
शहरमा चाडपर्वको स्वाद हामी जस्ता गांउवाट आएकाहरुका लागि त्यति मिठो लाग्दैन । आफ्नै गांउ ठांउ नै यस्ता पर्वकालागि उपयुक्त हुन्छन । यद्यपि अनेक वाध्यताले शहर छोड्न नसके पछि साधारण ढंगवाट भएपनि पुजा आचा चलिराखेकै छ ।
गांउको नाग पन्चमीको रौनक नै वेग्लै हुन्थ्यो । आजभोली जस्तो प्रेसमा छापिएका नागका फोटा त्यो वेला पाइदैनथे पाइएपनि सिमित शहरमा मात्र पाइन्थे । मेरो शुदुर गांउमा हातले सादा नेपाली कागजमा लेखेर नै नागका तस्विर वन्दथे । चित्रकलामा शोखिन मेरा बा यस्ता नागका चित्र वनाउन सिपालु हुनुहुन्थ्यो । आमाले सन्जे वाल्ने मौला घरको मैरीका छेवैमा वसेर बाले नागका चित्र कोर्नुहुन्थ्यो ।
नेपाली कागज हाम्रो घरमा अटुट हुन्थ्यो । गांउका तमसुक, राजीनामा वा अन्य लिखतकालागि धेरैले बा लाई संझीने भएकोले होला बा तान्छिन जांदा वा स्यागंजा जादा नेपाली कागजका ताउ वोकेर आउनुहुन्थ्यो । त्यस्तो कागजलाई त्यो वेला पहाडीया कागज पनि भनिन्थ्यो । धार मिलाएर साइजमा ल्याइएका त्यस्ता नागका चित्र मौला देखि कइन्डाडांसम्म पुग्नेगरी बाले कोर्नुहुन्थ्यो । पुछारमा वान्की मिलेका अक्षरमा अगस्तस्यो, पुलस्तस्य यस्तै केही श्लोकहरु लेख्नुहुन्थ्यो ।
नाग पन्चमीको दिन विहानै घरमा पुजा आचा पछि नागको फोटो मुल ढोकामा टासिन्थ्यो । नागकालागि भनेर विहानै शितको दुवो टिप्नु, नाग टास्न गाइको शुद्ध साजी गोवर ल्याउनु, आप पिपलका पात खोज्नु र पुजाकालागि लावा वनाउनु प्रत्येकका आ आफ्नै काम हुन्थे घरमा । आमा र दिदी लाबा भुट्नुहुन्थ्यो । म दुवो टिप्न र आप पिपलका पात खोज्न लाग्थे भने दाई गाईको गोवर लिन लुंछेली वा मौलेका घरतिर दगुर्नुहुन्थ्यो ।
परिवारका गच्छे अनुसारका काम थिए । घरको विधिवत पुजापछि दाई र मेरो दौडा दौड शुरु हुन्थ्यो राना रुक वहादुरका देखि गनवहादुरका घरसम्म नाग टास्न । हुनत बा त्यतिवेला पुजा आचा गर्नुहुन्थ्यो । त्यसैलेपनि होला बा का जजमानकोमा हामी नाग टास्न पुग्थ्यौ ।
नाग पुजाका अनेक उपक्रम होलान तर म मुल ढोकामा डोको घोप्ट्याएर त्यस माथी चढेर नाग टास्दा विछट्टै आनन्द महसुस गर्थे । अहिले नाग पुजाका स्वरुपहरु फेरीएका छन । प्रेसमा छापिएका चिल्ला र रंगीन नागका फोटा पसल पसल किन्न पाइन्छ गांउ घरमा पनि । तैपनि ती नेपाली कागजमा कोरिएका व्लयाक एन्ड ह््वाइट नागका चित्र । हरियो दुवो र फुलहरु, मगमगाउदा लावाका सुगन्ध । तिनको ओर्जिनल टेष्ट अहिले सायदै पाइएला । रंग उड्डै गरेको यो व्यवसायीक शहरीया जीवनमा पनि स्मृतिका नाग पन्चमीको झझल्को मलिन वनेको छैन ।
लगातारको लामो झरीपछि पुरै खुलेको निलो आकाश, चाड पर्वको शंकेत स्वरुप लागेका टाकिला घाम र पर्वको रौनक बीच मैले मेरो गांउ मिस गरेको छु । मेरी वुढी आमा मिस गरेको छु । प्रोल्लास सिन्धुलीयाले २०७२ सालको कविता महोत्सवमा प्रथम पुरस्कार जितेको कविताको पंक्ती जस्तै यो साढे दुइ आने मेरो शहर र अनन्त फैलिएको मेरो गांउ । यंहा गमलामा फुलाइएका फूल र मेरो गांउमा बारीभरी आफै फक्रिएका पालुवाहरु, यहाको पिंजडाको सुगा र त्यहाका रुखै रुख चिरविर गर्ने चराहरु । यंहाको कृतिम हासो र त्यहाका कलिले स्कुले नानीहरुको मुस्कान मिस गरेको छु । चराले अनेक दुख गरी हुर्काएर अनन्त सम्म आफ्ना सन्ततीलाई उड्न पठाउदा वदलामा केही अपेक्षा गर्दैन सन्तान वाट अपेक्षा गर्ने त हामी मान्छे मात्र हौ ।
आफ्ना सन्ततीवाट कम अपेक्षा गर्दै त्यही वन फुल फुलेको गांउमा रमाएका तमाम अभिभावकहरु प्रति समर्पण गर्दै आजको नाग पन्चमीको समस्त हिन्दुजनमा शुभकामना ।
(तस्विर: विष्णु थापा)

संझनाका दशैहरु


आश्विन शुक्ल दशमी तिथीमा पर्ने वडा दशै हिन्दुहरुको महानतम पर्व हो । हुनत व्राम्हणका लागि यज्ञोपवित धारण गर्ने ऋषी तपर्णी अर्थात जनै पूर्णीमा, क्षत्रीयहरुकालागि दशै, वैश्यहरुकालागि तिहार अर्थात दिपावली र शुद्र जातीकालागि होली अर्थात रंगहरुको पर्व फागु पूर्णीमा महत्वपूर्ण र प्रमुख हुने वैदिक शास्त्रहरुमा वताइएको छ । यद्यपि धनी गरिव, साना ठूला, व्राम्हण वैश्य केही भेद नगरी एक साथले मनाइने दशैको वेग्लै रौनक हुने गर्दछ ।
विर्घाका दशैहरुमा पनि विशेषत क्षेत्रपाल पुजाको महत्व र रमाइलो वेग्लै हुने गर्दछ । विर्घामा सप्तमी तिथीका दिन मिर्चन्डी र क्षेत्रपालमा एकसाथ पुजा लाग्दछ । दशैका लागि गांउ फर्कनेहरुले सकेसम्म क्षेत्रपाल पुजामा पुग्ने प्रयास गरेकै हुन्छन । दशैमा विर्घा आउन नपाउनेहरुकालागि तिनै क्षेत्रपाल पुजाका झलकहरु ।

विरघाको गांउ संगै संगै जांउ रमाइलो छ ठांउ ।

कति पुग्यो होलाः क्षेत्रपालमा धजाका पैसा सामुहिक रुपमा गनिदै ।

कति वेला पालो आउलाः पुजामा पालो कुरेका सर्व साधारण भक््तालुह।

कस्को ठुलो वोकोः युवाहरु वोकाको आकार केलाउदै ।

भाग पुर्याम हैः प्रसादको भाग लगाउदै युवाहरु ।

रमणीय गांउघरः दशैको वेलामा देखिएको विर्घा ७ भुष्टुगं ।

स्माइल प्लीजः टीका पछी सामुहिक तस्विर लिदै ।

युवा जोशः टिका थाप्ने क्रममा घर घर हिडेका युवाहरु ।

देउरालीको चौतारीमाः थकाइमा मार्ने क्रममा ।

अव संझनामा मात्रः गत वर्षको वडादशैमा डम्वर वहादुर सारु र कमला राना । गएको भुकम्पमा परी स्टान्डर्ड चार्टरड वै्रकमा कार्यरत सारुको निधन भएको छ ।

हरिशयनी एकादशी आज


आज आषाढ शुक्ल एकादशी । हरिशयनी एकादशी अर्थात तुलसीको विरुवा रोप्ने दिन ।आज घरघरमा तुलसीको विरुवा रोपी हरिशयनी एकादशी मनाइँदै छ । हरिशयनी एकादशीका दिन आज हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले आफ्नो घर आँगनमा रहेको तुलसीका मठमा तुलसीको बिरुवा रोप्ने प्रचलन छ । एक महिनाअघि विजारोपण गरिएको तुलसीलाई आज रोप्ने गरिन्छ ।
तुलसीलाई भगवान विष्णुको अवतारका रुपमा पुजा गर्ने प्रचलन रहेको छ । हिन्दू धर्मावलम्बीका लागि महत्वपूर्ण दिनका रुपमा लिइने यो दिन निराहार व्रत बसी भगवान् श्रीविष्णु९हरि० र तुलसीको पूजा अर्चना गरेमा आफ्नो मनोकामना पूरा हुने जनविश्वास छ । वैदिक सनातन धर्म र संस्कृतिमा हरिशयनी एकादशीको ठूलो महत्व रहेको छ । हिन्दू समाजमा यस दिनलाई महत्वपूर्ण पर्वका रूपमा लिइन्छ । आजका दिनदेखि चतुर्मास व्रत सुरु हुन्छ । चतुर्मास अवधिमा तुलसीको सेवा गर्नु अति उत्तम कार्य मानिन्छ । जसका घर आँगनमा तुलसीको मठमन्दिर राखी तुलसी रोपिन्छ त्यहाँ देवताको बास भइरहन्छ भन्ने जन विश्वास छ । स्वप्नमा पनि यमराजका दूत त्यस घरमा पुग्न नसक्ने र तुलसीको बोट बिरुवामा जल चढाइरहने मानिसका वंशको तीनै लोकमा कल्याण हुने तथा निःसन्तान मानिसलाई सन्तान पैदा हुने जनविश्वास रहेको छ । हरिशयनी एकादशीका दिनदेखि भगवान् हरि क्षीरसागरमा शयन गर्नु हुने र कात्तिक महिनाको प्रबोधनी ९हरिबोधनी० एकादशीका दिन जागा हुनुहुने मानिनछ । चतुर्मास अवधिमा श्रीविष्णु९हरि० भगवान्को पूजा, आराधना, चिन्तन, मनन, उपासना, र व्रत गर्ने मानिस भगवान् विष्णुको प्रिय हुन्छ भन्ने कुरा एकादशी महात्म्यमा उल्लेख गरिएको छ । हरिशयनी एकादशीको उपासना गरी ब्राह्मणलाई भोजन गराउनु, दक्षिणा दिनु, गौदान गर्नु, वस्त्रदान गर्नु आदि कार्यले मानिसका पूर्व जन्मका सबै पापको नास, पुण्यको वृद्धि भई मोक्ष प्राप्त हुन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास रहेको छ ।

दशै आउदा…


आयु द्रोण सुतेः…दशैको टिकाको तयारी ।
झरी वसेर घाम लाग्न् लागेको छ । दशै आउनै लाग्दा शरदीय मौषम मादक हुदै जान थालेको छ । आफ्ना र आफन्त संझने सवै विदेशवाट घर परिवार संझेर यतै आउदैछन । अरब या मलेशीयावाट आउने उडानमा सिट पाउनु कम्ती सास्ती छैन यति वेला ।
वर्ष भरीको दुख विर्सिने र आफु आफ्नासंग मिलन हुने अद्भुत सास्कृतिक पर्व आउन अव धेरै दिन वांकी छैन । दशैको पुर्व सन्ध्यामा पितृ खुसी पार्ने अवसर सोह् श्राद्ध सकिएर घर घरमा घटस्थापनामा जमरा राखिएको छ । दशैको लिंगो ठडिनेएछ । परदेशीहरु स्वदेशिनेछन । शहर पसेका हरु गांउका उकाली ओराली लाग्नेछन ।अव घर आगन सफा राखिने छ र लिपपोतका परम्पराहरुले जिवन्तता पाउने छन । ठांउ ठांउमा लिगें पिगं गाडिने छन । र केटा केटीहरु आफ्नो घरमा कत्रो खसी भित्रेला भनेर लख काट्ने छन । नंया लुगा र मसलाको खरिदले वजार तात्दै छ । फरक वासनामय नंया नोटले खल्ती सुगन्धीत हुने छन । सुवास या शौन्दर्यको कुनै नाम छ भने त्यो शरद हो र चाड को कुृनै शौन्दर्यता छ भने त्यो दशै हो । निधारको रातो टिका र मान्यजनको आशिष मात्र होइन भेटघाट, परस्परका भेटघाट दशैको अर्को शौन्दर्य हो ।
दशैले ल्याउने उमंग वर्ष भरीका दुख पीडा भुलाउनलाई काफी छ । परदेशीलाई संझनै कुनै नव यौवना दशैको पर्खाइमा हुन्छे, लाहुरे आफ्नी प्रेयसीको कल्पनामा दशै कुर्छ । त्यसैले त आदिकाल देखि दशै यो चरणको सर्वमान्य चाड वन्न पुगेको छ ।
शहर पसेको म मेरा वर्षदिनका भाइरसहरु स्क्यान गर्ने अवसर हो दशै । गाविस भवन अघिल्तिर पिगं खेल्ने या वुढाहरुसंग रमी पार्ने या क्षेत्रपालको पुजामा पुग्ने या पुराना मित्रहरुसंग मिलन गर्ने अवसर हो दशै मेरालागि । गांउको चुर हरियाली वर्षदिन पछि भेटहुने गाउले सफा मनहरुसंगको सामिप्यताको लागि म व्यग्र छु । दिनभरी डुल्नु, गफिनु वा खाल जमाउनु सांझमा कुलामुनी भट्टराईकोमा पुगेर गपुल्ले सुन्नु मेरा पछिल्ला आकर्षण हुन । घरी घरी वजेर शान्ति भंग गर्ने यो फोन त्यहा पुगेपछि वन्द हुन्छ । समय समयमा मच्चिने ट्राफिक कोलाहल त्यो परिवेशमा शान्त रहने छ ।
यद्यपि यसै समयमा विर्घावाट त्यति राम्रा खवरहरु आएका छैनन । लगातारका निधनका खवरले माहौल भने त्यति सहज नभएजस्तो लाग्छ । यदपि जीवन मृत्यु जीवनको श्रृखंला हो तिनै श्रृंखलाका बीचमा आउने यस्ता दशै तिहार जस्ता चाडले त मनलाई वाधेको हुन्छ ।

सप्तमीको क्षेत्रपाल पुजापछि प्रसाद वाड्दै ।

मेरो संझनाका तिजहरु


हुनत तिजलाई हिन्दु महिलाको महान पर्वका रुपमा उल्लेख गरिन्छ । यद्यपि यस्ता रमाइला चाडहरु के महिला के पुरुष सवैका लागि वरावर महत्व राख्छन । हुन त चाडवाडको रमाइलो केटा केटीमै वढि हुदो रहेछ । संझनापनि त्यही वेलाका वढि आउछन । हामी केटाकेटी हुदाका चाड र अहिलेका चाड या तिनका रंगिन पक्षमा केही वदलाव आएको छ ।
पहिले कृष्णाष्टमी वाट तिजका नाचगान शुरु हुन्थ्यो । तिज आउन लाग्ने बिचका ११ दिन नाच गान र राम रमितामा वित्थे । यद्यपि तिजको मैजारो पंचमीमा गएर टुंगिन्थ्यो । दिनभरी काममा थाकेकाहरु सांझको नाच गानवाट रिफ्रेस हुन्थे । चेलीवेटी लिन जाने र राता पोशाकमा चेलीवेटीहरुको ओहोर दोहोर हुेर्नु लायक हुन्थ्यो । कृष्टाष्टमी वन्कसी डांडा स्कुलमा, तिज अर्चलेमा र पंचमी मिर्चन्डीमा मनाइन्थ्यो । पछि यसमा केही फेरवदल आएपनि परम्परा चली रहन्थ्यो ।
पुजा पाठ गरेर आमाहरु पौराणीक गीत गाउथे…

“कंहामा जान्छौ ढुकुर चरी वगाल
वरिलै भगमानलाई भेटन ।
भगमानलाई भेटन के के कुरा चाहिन्छ
वरिलै त्यति मलाइ वताइदेउ ।”
घरका श्रीमान अरुतिर आंखा डुलाउदै हिडेपनि डरले केही वोल्न नसक्नेहरु तिजका गीतका माध्यमवाट पिडा विर्साउथे ।

“कैले श्रीमान कइन्डाडा कैले श्रीमान अर्चले
के गरेर पुग्छ र खै दोहोरा खर्चले ।”
श्रीमानको घर नवस्ने वानीलाई महिलाहरु गीतका माध्यमवाट विसाउथे । वह पोख्थे ।
सासुको वुहार्तन सहन नसक्नेहरु । घरमा पाएको पिडा गीतवाट कहन्थे । वुहारीहरुलाई घरको तल्लो कोटीको सदस्य मान्ने र उनीहरुलाई खानामा समेत विभेद गर्ने संस्कारका विरुद्ध वुहारीहरु पीडा पोख्थे…

“यो घरमा आए देखि आटो मैले खाइछैन
सेतो र सितो भन्ने देख्न पाइछैन ।”
आमा छोरी, चेली माइती भेट गर्ने, संगी साथीहरु मिल्ने र दुख शुख साट्ने मौलिक पर्व हो तिज । तर आज भोली टेलिभिजन संस्कृति विकास भएपछि यसको रौनकमा कमी आएको छ । दरको साटो दारु संस्कृति विकास भएपछि थपडी र गलाले लिने ठांउ टी.भी. र सी.डी. ले लिएका छन ।
कता गए ती सुरिला, लय मिलेका लामा स्वरहरु कता गए नया लुगा लगाएर अर्चलेमा सिठी फुक्ने वालापनहरु कंहा गए सवैरै काम सकेर अर्चले पुगेर नाच्ने दिदीहरु । यो विरानो शहरमा कंहावाट शुन्न पाउनु सात भाइकी एक्ली छोरीलाई नौ डाडा कटाएर दिएका दुर्दान्त घटनाहरु ।…

“सात भाइ छोरा पनि यै घरमा अटाउने
म एक्ली छोरीलाई डांडा कटाउने …”

(विर्घा वनकसी डाडा सरस्वती प्रावीमा २०७१ को कृष्टाष्टमीमा नाच गान गर्दै स्थानीय । सवै तस्विर अनन्त पान्डे )